زمان آموزشی و تاثیر آن بر بزهکاری نوجوانان

“زمان آموزشی‏”و تأثیر آن بر بزهکاری‏ نوجوانان

نوشتهء:دکتر مرتضی منادی

معرفی مقاله

یکی از مشکلات مهم نوجوانان و جوانان در جامعه‏های غربی، پرخاشگری در خانه،مدرسه و اجتماع و هم‏چنین پرسه زدن در خیابان‏ها و گرایش به انواع بزهکاری است.البته در جامعهء ما نیز نوجوانان و جوانان به نوع دیگری با این مشکل روبه‏رو هستند.

به راستی وقتی خانواده،خود تا حدودی از سلامت روانی‏ اخلاقی برخوردار است،چه منبع و چه نوع رابطه‏ای در به وجود آمدن این معضل دخالت دارد؟

به نظر می‏رسد که بی‏عدالتی‏ها و بحران‏های اقتصادی جامعه، بی‏توجهی خانواده‏ها به فرزندان،انعکاس یافتن بحران‏های اجتماعی‏ به درون خانواده و مدرسه و عدم توجه به نیازها و فرهنگ خاص‏ کودکان،هریک به نوعی در این امر سهیم هستند اما به نظر ما در این‏ مورد خاص،خانواده سهم به سزایی دارد؛چون اولا شخصیت اصلی‏ فرزندان تا قبل از شش سالگی-که بیش‏ترین وقت را در خانواده‏ می‏گذرانند-شکل می‏گیرد.در ثانی،در دوران تحصیل نیز فرزندان‏ بیش‏ترین زمان را با خانواده می‏گذرانند و لذا همیشه تحت تأثیر آنها هستند.

در واقع در وهلهء اول،زمانی که والدین به فرزندان خود

اختصاص می‏دهند،اهمیت ویژه‏ای دارد.در مرحلهء دوم،رابطهء آموزشی آنها می‏تواند در چگونگی شکل‏گیری شخصیت اجتماعی- فرهنگی فرزندان مؤثر باشد.در این‏جا این نکته قابل تعمق است که‏ گاهی خانواده،مستقیما و گاهی به صورت غیرمستقیم در این امر دخالت می‏کند.مانند شکل خاص خانوادهء پرتقالی موردنظر که بستر مناسبی را برای بزهکار شدن فرزندان مهیا می‏کند و به این ترتیب، عوامل دیگر یعنی اجتماع،مدرسه و…به راحتی می‏توانند تأثیر خود را اعمال کنند.

این تحقیق با معرفی نظریهء زمان هانری لوفبر (Henri Lefebvre)و نقش رابطهء آموزشی والدین در این زمان‏ اختصاص داده شده به فرزندان و نشان دادن چند نمونهء موردی، سعی در تبیین تأثیر زمان آموزشی و رابطهء آموزشی والدین با فرزندان‏ بر چگونگی شکل‏گیری شخصیت فرزندان و بزهکاری آنان دارد. مطالعه روی ده‏ها خانواده-چه به صورت رسمی یعنی مصاحبه‏های‏ ضبط شده و چه به صورت مردم‏نگاری یعنی گفت‏وگوهای دوستانه‏ -ما را در انجام این تحقیق یاری رسانده است.

آن‏چه به عنوان پیشنهاد می‏توان-نه فقط با والدین بلکه با تمامی افرادی که به نوعی در امر آموزش و پرورش با آموزش‏گیرندگان رابطهء مستقیم دارند-مطرح کرد این است که اولا وجود زمان آموزشی اهمیت خاصی دارد.در ثانی،طی این زمان‏ آموزشی،نوع رابطه بایستی آموزشی باشد؛یعنی شرایط زیر فراهم شود:

۱-وجود زمان،۲-اعتماد متقابل،۳-تحمیل نکردن نظر و اندیشه،۴-تعهد و قبول مسؤولیت طرفین،۵-برقراری ارتباط و وجود گفت‏وگو،۶-داشتن شناخت،آگاهی،تخصص یا تبحر در مقولهء آموزش.در چنین شرایطی یقینا آموزش‏دهندگان اعم از والدین-که موضوع این مقاله است-و معلمان و مربیان و دیگر عوامل آموزش‏دهنده مثل تلویزیون،می‏توانند محتوای آموزشی‏ موردنظر خود را به آموزش‏دهندگان انتقال دهند و آن را در آنها

مقدمه

پرخاشگری‏۱یکی از اشکال بزهکاری در بین تعدادی از نوجوانان و جوانان است که‏ در رفتار آنها در محیط خانه،مدرسه و اجتماع به صورت ولگردی و مزاحمت دیده‏ می‏شود.این رفتار در مرحلهء اول،نسبت به هم‏کلاسان یا مسؤولان مدرسه ابراز می‏شود و سپس به صورت ولگردی در خیابان‏ها و تشکیل گروه‏ها و باندهای مختلف،امنیت محله یا منطقه‏ای را به خطر می‏اندازد.

پرخاشگری نوجوانان و پرسه زدن آنها در خیابان‏ها،هم از حیث آموزشی و هم از نظر پرورشی ذهن بسیاری از دولتمردان و مسؤولان آموزشی کشورها را به خود جلب کرده و آنها را چاره‏جویی وا داشته است.

مشکل نوجوانان کشور ما،از دیدگاه آموزشی به گونه‏ای دیگر است.در واقع،تعدادی‏ از این نوجوانان و جوانان امکان ورود به مدرسه یا دانشگاه را پیدا نمی‏کنند.این عده به‏ دلایل مختلف اقتصادی،فرهنگی،قومی و نیز عدم وجود امکانات آموزشی-به خصوص‏ در سطح روستاها و مکان‏های کوچک-نمی‏توانند از این حق طبیعی خود در آموزش‏ استفاده کنند.بعضی از افراد،روستاییانی هستند که به دلیل همکاری با خانواده در امر اقتصاد نمی‏توانند به مدرسه راه یابند یا در روستاهای آنها امکانات آموزشی وجود ندارد. بخش عمده‏ای از این افراد را دخترانی تشکیل می‏دهند که به دلیل ازدواج‏های زودرس یا تعصبات قومی و فرهنگی نمی‏توانند به مدرسه بروند.همین‏طور است وضعیت خانواده‏های‏ بی‏بضاعت ساکن حاشیهء شهرها که فرزندانشان کمک خرجی آنها به حساب می‏آیند و مجبورند از تحصیل صرف‏نظر کنند و به کارهای سخت بپردازند تا بتوانند از نظر اقتصادی‏ به یاری والدین خود بشتابند(مهران،۱۳۷۵).

گروه دیگر،نوجوانان و جوانانی هستند که به دلیل مشکلات خاص خود،پس از ورود به‏ مدرسه از تحصیل صرف‏نظر می‏کنند و مدتی را به ولگردی در خیابان‏ها می‏گذرانند یا جذب کارهای کاذب می‏شوند.عده‏ای از این افراد پس از به هدر دادن سال‏هایی از عمر خود،

وارد بازار کسب و کار یا کار در کارگاه‏های تولیدی می‏شوند.این گروه-هم از نظر آموزشی و هم پرورشی-برای کار آموزش و پرورش حائز اهمیت بسیار است.

(۱)-پرخاشگری رفتاری است که هدف آن،صدمه زدن فرد از نظر بدنی یا مادّی به خود یا دیگری است. در این تعریف آن‏چه اهمیت دارد،انگیزهء این کار نیست بلکه صرف آسیب رساندن موردنظر است.

هدف این مقاله بیش‏تر متوجه دستهء دوم است؛یعنی کسانی که وارد محیطهای آموزشی‏ می‏شوند و پس از مدتی به دلایل مختلف،این محیط را ترک می‏کنند و به کارهایی که ذکر شد،می‏پردازند.بدون شک شکل بزهکاری در جامعهء ما مشابه جوامع غربی نیست ولی‏ بزهکاری‏هایی را که می‏توان در جامعهء ما مشاهده کرد عبارت‏اند از:اعتیاد به مواد مخدر، مصرف مشروبات الکلی،دزدی،پرخاشگری نسبت به والدین و محیط اجتماعی خویش، بی‏حجابی یا بدحجابی و رابطهء نامشروع بین دختر و پسر.

در مورد انگیزهء کسانی که مدرسه را رها می‏کنند و بزهکار می‏شوند یا در حین مدرسه‏ رفتن،بزهکار شده خود این عامل،باعث خروج آنها از مدرسه می‏شود،مسائل مختلفی‏ وجود دارد و سؤالات فراوانی مطرح است.از جملهء این سؤالات این است که چه عواملی‏ باعث می‏شود عده‏ای از نوجوانان و جوانان به افرادی بزهکار تبدیل شوند و چه بخشی یا نهادی مقصر اصلی این امر است.جامعه،خانواده یا نهاد آموزش و پرورش؟در این مورد عقاید مختلفی وجود دارد:

-عده‏ای بر این عقیده‏اند که جامعه با بحرانها و بی‏عدالتی‏های خود مسؤول پیدایش این‏ مشکل اجتماعی است.

-عده‏ای دیگر بر این باورند که مدرسه به دلیل برنامه‏ریزی نادرست و به کارگیری‏ روش‏های غیرمعقول و دور بودن مطالب مندرج در کتاب‏های درسی از واقعیت‏های‏ اجتماعی،باعث سرخوردگی نوجوانان از درس و در نتیجه،به وجود آمدن بزهکاری‏ است.

-و سرانجام،عده‏ای بر این نکته پافشاری می‏کنند که،خانواده با عدم توجه به نوجوانان‏ و اختصاص ندادن وقت کافی به آنها-به عنوان دوست،غمخوار و تکیه‏گاه-مسؤول‏ واقعی این مشکل اجتماعی است.

به‏هرحال،همهء این عوامل در نوجوانان کمبودها،ناراحتی‏ها،نارضایتی‏ها و عدم‏ توافق‏هایی ایجاد می‏کند و سبب می‏شود که آنها در محیط اجتماعی و خانوادگی رفتارهای‏ پرخاشگرانه از خود نشان دهند.

به نظر می‏رسد که جامعه با داشتن خصوصیاتی چون فردگرایی،بحران‏های اقتصادی و مالی و بی‏عدالتی‏ها،در ایجاد این معضل اجتماعی بی‏تقصیر نیست.هم‏چنین،نظام‏ آموزش و پرورش را نمی‏توان در به وجود آمدن این شرایط بی‏تأثیر دانست.از طرف‏ دیگر،با توجه به این‏که بخش مهمی از شخصیت کودک تا قبل ورود به مدرسه،در طول‏ شش سال اوّل زندگی در خانواده شکل می‏گیرد(Fitzhugh,D.1972)و از این سنین به بعد نیز او تنها چند ساعت از شبانه روز را در مدرسه می‏گذراند و سایر اوقاتش را در بین

اعضای خانواده به سر می‏برد،در عین حال با توجه به این‏که اکثر افراد پرخاشگر،مدرسه را ترک می‏کنند و در خیابان‏ها و مکان‏های عمومی به پرخاشگری ادامه می‏دهند ولی ارتباط آنها با خانواده هم‏چنان حفظ می‏شود،می‏توان مسؤولیت خانواده را مهّم‏تر دانست.به‏ عبارت دیگر،بیش‏ترین تقصیرات و نارسایی‏ها در این مورد به گردن خانواده است.بدون‏ این‏که از تقصیر و کوتاهی اجتماع و آموزش و پرورش در این زمینه چشم‏پوشی شود.

در واقع،در این‏جا صحبت از دانش و دانستنی‏های کودک نیست بلکه تأکید بر شخصیت فردی اوست که باعث بی‏انضباطی وی در مدرسه می‏شود؛به طوری که نمی‏تواند خود را با قوانین مدرسه وفق دهد که در شکل‏گیری شخصیت،خانواده وی یا تغییر آن‏ نیست.ازاین‏رو،می‏توان گفت که در شکل‏گیری شخصیت،خانواده نقش مهمی ایفا می‏کند.در صورتی که کودک شخصیتی پرخاشگر پیدا کند این حالت،او را از مدرسه‏ فراری می‏دهد و به کودک یا جوانی بزهکار تبدیل می‏کند.۱

تأثیر جامعه بر خانواده

در اغلب جوامع امروزی،انواع بحران‏ها و بی‏عدالتی‏های اجتماعی مشاهده می‏شود و این وضعیت،بر خانواده‏ها تأثیر زیادی می‏گذارد.تعدادی از خانواده‏ها،این بحران‏ها و مشکلات را هضم می‏کنند و می‏کوشند تا در مقابل آنها سدی ایجاد کنند و به شکلی آنها را تعدیل کنند و محیطی گرم و محبت‏آمیز و به دور از تشنّج برای فرزندان خود فراهم آورند اما عدهء دیگر نمی‏توانند این بحران‏ها را هضم کنند.و لذا آنها را مستقیما به فرزندان خود انتقال می‏دهند.حاصل این انتقال،تنفّر از محیط اطراف و پرخاشگری نسبت به آن است.به‏ عبارت دیگر،خانواده‏ها می‏توانند یا به صورت صافی عمل کنند یا تقویت‏کنندهء مشکلات، معضلات،بحران‏ها و بی‏عدالتی‏های جامعه برای فرزندان خود باشند.پس در این مورد، جامعه نقش بسیار مهمی دارد ولی خانواده نیز بی‏تقصیر نمی‏تواند باشد.

در این‏جا چند سؤال قابل طرح است:چرا بعضی از خانواده‏ها،مشکلات اجتماع را هضم می‏کنند و بعضی دیگر قدرت انجام این کار را ندارند و آنها را به درون کانون خانواده‏ می‏کشانند؟چرا در بعضی از خانواده‏ها محیطی به وجود می‏آید که فرزندان بزهکار تولید می‏شوند؟

پاسخ گفتن به هریک از این سؤال‏ها به تحقیقی جداگانه نیاز دارد ولی آن‏چه در این‏ (۱)-در مورد نقش هریک از این سه عامل،به مقالهء نگارنده در فصلنامهء شمارهء ۳ و ۴،سال ۱۳۷۲ مراجعه شود.

مقاله مورد توجه است،پاسخ‏گویی به سؤال دوّم است.به عبارت دیگر،در این مقاله تلاش‏ خواهد شد تا از مفهوم‏”زمان آموزشی‏”برای پاسخ‏گویی به این سؤال استفاده شود. بدون شک،مفهوم زمان آموزشی در همهء خانواده‏ها یکسان نیست.در درون زمان،بخشی‏ به عنوان‏”رابطهء آموزشی‏”به مثابهء یک ملاک،مورد توجه است.به بیان دیگر،زمان‏ آموزشی اختصاص داده شده به فرزندان و شکل رابطهء والدین با آنها به مثابهء یکی از عوامل‏ تأثیرگذار بر ساختار شخصیت(به هر شکلی)فرزندان،مورد توجه و بررسی این مقاله‏ است.

۱-نظریهء زمان

انسان بدون زمان قابل مطالعه نیست.او در ارتباط تنگاتنگ با زمان است و در واقع، زمان،بخشی از انسان است و انسان در درون زمان و در ارتباط با آن،معنا و مفهوم پیدا می‏کند امّا چگونه می‏توان این دو وجود و عینیت را در ارتباط باهم مطالعه کرد؟به عبارت‏ دیگر،زمان چه نقشی در زندگی انسان دارد و انسان در مقابل زمان چگونه نقش بازی‏ می‏کند؟نظریهء زمان پاسخ‏گوی این سؤالات خواهد بود.

هانری لوفبر،فیلسوف مشهور فرانسوی و بنیان‏گذار جامعه‏شناسی شهری و پردازندهء نظریهء زمان است.به اعتقاد او یکی از تفاوت‏های انسان و حیوان،وجود زمان‏های خاص در نزد انسان است؛یعنی،انسان دارای زمان‏های مشخص و خاص است،درحالی‏که حیوانات‏ فاقد آن هستند.برای مثال،انسان برای غذا خوردن یا استراحت کردن،زمان‏های خاصی را به خود اختصاص می‏دهد،درحالی‏که در حیوانات شاهد این امر نیستیم.همین‏طور،مفهوم‏ زمان در بین انسان‏ها نیز یکسان نیست؛یعنی اولا از جامعه‏ای به جامعه‏ای و از فرهنگی به‏ فرهنگ دیگر،شکل،محتوا و اندازهء آن متفاوت است و ثانیا،در درون هر جامعه نیز زمان‏ از طبقه‏ای به طبقه دیگر و از فردی به فرد دیگر یکسان نیست.هانری لوفبر در این مورد می‏گوید:”تفاوتی که از طرفی بین انسان و حیوان و از طرف دیگر بین انسان‏ها یا فرهنگ‏ها و تمدن‏ها و طبقات موجود در جامعه وجود دارد،وجود زمان است.بدون شک این امر خاص انسان است و آن حالتی است که آغاز و انجام آن کاملا مشخص می‏باشد؛یعنی مرز بین دو زمان مختلف کاملا مشخص است.همین‏طور،انسان می‏تواند از یک زمان،خارج و به زمان دیگری وارد شود یا در جایی زمان‏ها می‏توانند باهم یکی شوند و زمان واحد و جدیدی را به وجود آورند(صفحه ۵۲).با این تعریف به خوبی روشن می‏شود که اولا انسان دارای زمان است،ثانیا،زمان دارای فرم،ساخت و محتوای خاص خود است و ثالثا، اندازه و عمر خاصی نیز دارد.

تعریف زمان و انواع آن

زمان نه یک لحظه است و نه تکرار سادهء یک عمل در یک دورهء مشخص و خاص.

زمان،”یعنی اقدام به انجام دادن کاری که قابل اجراست؛کاری مشخص و قابل انجام،که‏ در یک محدودهء زمانی خاص و در دوره‏ای مشخص اجرا می‏شود و با اجرای آن،حرکتی‏ کشف و عملی منسجم به نمایش درمی‏آید”(۱۹۶۲،صفحه ۳۴۸).لوفبر می‏افزاید که‏ “زمان مهم‏تر از تکرار عمل است؛یعنی،زمان،تنها شروع و پایان یک عمل نیست بلکه‏ مفهوم زمان،طرح و بازشناسی شخص در ارتباط با شخص دیگر،با خود و با دیگران است‏ (همان منبع،صفحهء ۳۴۴).

با توجه به تعریف ذکر شده می‏توان گفت که‏”زمان‏”مجموعه لحظاتی مشخص و محدود است که انسان در درون به عمل یا اعمالی دست می‏زند و در گذر از این عمل، حالتی به وجود می‏آید که به خاطر معنی‏دار بودن آن،هم تفاوت بین انسان و حیوان‏ مشخص می‏شود و هم تفاوت بین انسان‏ها با یک‏دیگر و نیز تفاوت بین فرهنگ‏ها و تمدن‏های مختلف.در واقع،زمان،نهادینه شدن یک فعالیت خاص را می‏رساند.

انسان‏ها دارای زمان خاص نیستند بلکه در نزد هر انسان،زمان‏های مختلفی وجود دارد، مانند زمان سیر و سیاحت،زمان فکر کردن،زمان جنگ و نزاع،زمان توجه به خانواده، زمان بازی،زمان استراحت و غیره.هریک از این زمان‏ها دارای ویژگی‏های خاص خود است امّا باید توجه کرد که‏”زمان در درون آگاهی فردی و اجتماعی هر انسان ساخته‏ می‏شود”(همان منبع،صفحه ۲۳۴).هم‏چنین،تاریخ تفکر هر انسان را می‏توان در کارهای‏ روزانهء او در ارتباط با جامعه‏اش شناخت و بررسی کرد.

با توجه به این‏که وجود و آگاهی انسان‏ها با یک‏دیگر متفاوت است-یعنی انسان‏ها مشابه یک‏دیگر نیستند-محیط اجتماعی و فرهنگی افراد نیز متفاوت است؛بنابراین،اولا در نزد هر انسان،نوع یا انواع خاصی از زمان وجود دارد و ثانیا،محتوای هر زمان از فردی‏ به فرد دیگر تغییر می‏کند.بدین ترتیب،همان‏طور که یک فرد می‏تواند زمانی را به‏ موسیقی،شعر یا مطالعه اختصاص دهد،فرد دیگر می‏تواند زمانی را برای کارهای فنی و یدی تعیین کند.به علاوه،محتوای هریک از این زمان‏ها و ساختار آنها با یک‏دیگر متفاوت است؛یعنی محتوا و ساختار زمان فلسفی در نزد همهء افراد اهل فلسفه یکسان نیست. لوفبر خود را در این زمینه تأکید می‏کند که‏”من به عنوان یک فیلسوف،به هیچ‏وجه به زمان‏ واحد،زمان مشابه و هم‏شکل در نزد انسان‏ها اعتقاد ندارم و نمی‏خواهم که یکسان بودن‏ اندیشه و تفکر انسان‏ها را تعیین کنم بلکه به عکس،بر وجود تکّثر زمان‏ها با محتواهای‏ مختلف در نزد انسان‏ها تأکید دارم(۱۹۸۹،صفحه ۲۳۵).زیرا آگاهی‏های هر انسان که

سازندهء شکل و محتوای زمان‏هاست،نزد انسان‏ها مشابه نیست.

با توجه به مطالب گفته شده می‏توان نتیجه گرفت که زمان،مقوله‏ای غیرواقعی نیست و دارای محتوا،ساختار،حد و مرز و حافظه است.”هر زمان،شکل خاصی را بیان می‏کند و آن شکل،خود معرّف آن زمان است.در هر جامعه معنا و مفهوم مشخصی از زمان مورد نظر است.در واقع زمان،حالت و ویژگی مشخص و واحدی را که ثابت است در طول‏ لحظاتی خاص نشان می‏دهد.به عبارت دیگر،محتوای زمان،معرّف کامل آن زمان است و جریانی که در زمان‏های مختلف مشترک باشد-مثلا فکر کردن-دارای ساختار،حدود و اندازهء مشخص است.(همان منبع،صفحه ۱۴۳)در واقع،هم بر چگونگی گذران یک زمان‏ نظمی حاکم است و هم این‏که ابتدا و انتهای آن کاملا مشخص است و می‏توان آنها را از هم‏ تفکیک کرد.برای مثال:زمان غذا خوردن با زمان بازی یکی نیست و هریک جایگاه خود دارد و ثبات خود را نیز حفظ می‏کند.

امّا زمان علاوه بر اندازه دارای حافظه نیز هست؛یعنی،تاریخ دارد.به عبارت دیگر،هر عمل به خودی خود و در هر لحظهء دلخواه صورت نمی‏گیرد،بلکه در ارتباط با محتوای‏ همان زمان است؛محتوایی که قبلا آغاز و به دفعات تکرار شده است.برای مثال،محتوای‏ مثلا یک نقاشی در زمان خاص در ارتباط با محتوای زمان‏های مشابه قبلی(یعنی‏ نقاشی‏های قبلی)است.لوفبر با صحبت کردن دربارهء یک صلیب سنگی که در چهار راهی‏ در روستای محل تولدش قرار داشته است،به زمان‏هایی اشاره می‏کند که پدر و مادر یا اجدادش در مقابل آن صلیب زانو می‏زده و به عبادت می‏پرداخته‏اند.او با گذار از مقابل این‏ صلیب سنگی و به یاد آوردن این صحنه‏ها،زمان‏هایی را به خاطر می‏آورد که خاص عبارت‏ بوده است.در واقع،او با ذکر این مثال تأکید می‏کند که زمان فلسفی برای یک فیلسوف با کلیهء زمان‏های فلسفی گذشتهء او در ارتباط است،نه چیزی کاملا مجزّا که برای یک یا چند بار در زمانی خاص صورت پذیرد.در این‏جا وی با تأکید بر تکراری بودن یک عمل در زمانی خاص،از ارتباط بین محتوای یک زمان با حافظهء مربوط به آن زمان صحبت می‏کند.

هم‏چنین،می‏توان گفت که چون انسان دارای زمان‏های مختلف است،در هر زمانی، اعمالی را انجام می‏دهد که کارایی‏های مختلفی دارد و می‏توان گفت که در اصل‏”زمان، نوعی عضو شدن انسان در عمل و مراسمی خاص است و لذا نوعی تعهد نسبت بدان عمل و مراسم می‏باشد.”(لوفبر،۱۹۸۹،صفحه ۲۸۳).

زمان،کارایی دیگری نیز دارد.رابطهء زمان با محتوای آن صرفا یک مقولهء ذهنی نیست‏ بلکه وسیله‏ای است برای برقراری ارتباط با محیط و اطرافیان؛به عبارت دیگر،زمان، حضور آدمی را در جامعه مطرح می‏کند”.(لوفبر،صفحه ۲۳۴،).لذا می‏توان از نظریهء زمان

به عنوان نظریه‏ای که‏”مجموعهء۱،انسان‏”(لوفبر،صفحه ۶۵۲)را در برمی‏گیرد،استفاده‏ کرد.در این نظریه،”وجود،شکل،ساختار و محتوای یک رویداد چیزی نیستند مگر زمان‏های مختلف یک انسان‏”(لوفبر،همان،صفحه ۷۵۶)که در مجموع،معرّف کل یک‏ انسان در انطباق با جامعه‏اش است.