آموزش مجازی درایران

ینترنت و فضای مجازی منابع شگفت انگیز آگاهی و دانش هستند. با تغییرات اساسی در اثر رشد و گسترش فناوری های نوین ارتباطی در عرصه های مختلف زندگی انسان ها رخ داده است، تعلیم و تربیت نیز از این قاعده تغییرات مستثنی نیست. در عصر ما دانش و فناوری با یکدیگر هم مسیر شده اند و نمی توان یکی از این دو را بدون دیگری به راحتی به دست آورد.
فضای مجازی با منابع و امکانات شگفت و عظیمی که در زمینه علم و دانش در اختیار کاربرانش قرار می دهد و با ویژگی هایی چون بی زمانی و بی مکانی، تعاملی بودن و… قابلیت های زیادی در زمینه آموزش و تعلیم و تربیت در اختیار کاربران خود قرار می دهد. اصطلاحاتی چون کلاس بدون دیوار، مدارس هوشمند، دانشگاه مجازی و … اشاره به نوع جدید و شاید غیر معمولی از آموزش الکترونیک دارد که در مقابل آموزش سنتی و معمول امروزه در حال جایگیری در سیستم های آموزشی کشورهای مختلف است.
در آموزش سنتی به خاطر حضور فیزیکی در زمان و مکان، دانشجو، استاد و محتوا و منابع درسی،‏‏‏‏ در مشارکت و تعاملی چهره به چهره با یکدیگر قرار دارند و ویژگی اصلی آموزش نیز همین تعاملات است که از طریق آن دانش و اطلاعات بین افراد رد و بدل می شود و به حجم و محتوای دانش اضافه یا در آن تغییراتی ایجاد می شود. این ویژگی آموزش در صورت جدید آموزش که آموزش الکترونیک یا از راه دوراست نیز حضور بارز و روشن دارد و بر حسب محیطی که در آن عمل می کند، از ویژگی ها و قابلیت های فضای مجازی برای عملکردش استفاده می کند.

 مسئله اصلی در آموزش امروز دسترسی به اطلاعات بیشتر نیست در حقیقت یکی از چالش های دانشجویان، معنی بخشیدن به حجم محتوایی است که با آن روبه رو می شوند و جذب هدفمند تمام اطلاعات است. به خاطر انفجار اطلاعات و پیشرفت های همراه با آن در ارتباطات به رویکردهای جدید نیاز داریم.
انواع آموزش مجازی از لحاظ کاربران و مخاطبان
آموزش عالی:
کاربران این نوع از آموزش مجازی اغلب دانشجویان، اساتید، پرسنل ستادی دانشگاه یا حتی متقاضیان دوره های آموزش عالی هستند. مفاهیمی نظیر دانشگاه مجازی و دیجیتالی مربوط به این نوع از آموزش مجازی است.
کمک آموزشی:
کاربران این نوع از آموزش مجازی اغلب دانش آموزان مقاطع مختلف، معلمان و دبیران یا والدین آنهاهستند. مفاهیمی نظیر مدارس مجازی، دبیرستان مجازی و… مربوط به این نوع است.
اهمیت آموزش مجازی:
مضمون آموزش بهنگام توضیح دهنده ویژگی های این نوع از آموزش است. خصوصا در افرادی که شاغل هستند یا به هر نحوی امکان حضور در کلاس های درسی معمولی را ندارند، مانند معلولان که می توانند دروس و واحد های متناسب با وضعیت خود و زمان ممکن را انتخاب کنند، این شکل آموزش، مناسب تر است.
تمامی مراحل ثبت نام ، پرداخت هزینه ها و امتحانات به صورت الکترونیک و بر روی اینترنت انجام می شود.
در تحقیقی که توسط جرالد . جی . شات از دانشگاه ایالتی کالیفرنیا انجام شد، دانشجویانی که دروس خود را به صورت برخط خوانده بودند نمره شان ۲۰ درصد بیشتر از دانشجویانی بود که در کلاس های درس معمولی آن دروس را گذرانده بودند. در بررسی دیگری نظر دو گروه از دانش آموختگان به وسیله اینترنت را جویا شدند. هردو گروه با تحصیل به وسیله اینترنت موافق بودند. موارد زیر از دانشجویان پرسیده شده بود:
۱- تسلط بر درس وجود دارد؟
۲- موضوع درس بطور موفقیت آمیز بررسی می شود؟
۳- استاد در دسترس دانشجویان است؟
۴- استاد به پاسخ ها در کلاس حساس است؟
۵- تکالیف درسی برای یادگیری مفید و لازم هستند؟
۶- عدالت بهتر برقرار می شود؟
همچنین در تحقیق دیگری ، محققان دریافتند که از مهمترین دغدغه های دانشجویان نحوه ارتباط و کارایی استاد است. در تحقیقی که به وسیله مرکز فناوریهای خاص انجام شد، عملکرد ۵۰۰ دانش آموز را که در کلاس های چهارم وششم در ۷ مدرسه اطراف شهر تحصیل می کردند، بررسی شد. نیمی از آنها به اینترنت دسترسی داشتند. با در نظر گرفتن اثر اینترنت بر دانش آموزان به این نتیجه رسیدند که دانش آموزانی که به اینترنت دسترسی داشتند، به شکل معنا داری نمرات بهتری در دروس مدیریت اطلاعات، ارتباطات و بیان عقاید داشتند.
آموزش مجازی در ایران:
برنامه های توسعه منابع انسانی یکی از مهمترین چالش دولت ها، در استقرار نظام های جامع مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات است. همانگونه که فناوری ارتباطات و اطلاعات مکمل بازآفرینی سازمان ها در بسیاری از فرایند های کاری روزمره خود بوده است که نمونه های آن شامل بانکداری الکترونیک، تجارت الکترونیک، پست الکترونیک، دولت الکترونیک و… می شود، حوزه یادگیری الکترونیک یا آموزش الکترونیک، نوید بخش اجرایی شدن آرمان های به ظاهر دور از دسترس تا دو دهه قبل است. حذف محدودیت زمان ، مکان و سن آموزش یادگیرنده که به عنوان آرمان های دور دست مطرح بوده است، امروزه دیگر محدودیت های بزرگی به نظر نمی رسند.
از سوی دیگر نیازهای گسترده مهارتی جوامع دانش محور و مبتنی بر فناوری اطلاعات با ادامه استفاده از روش های سنتی نظام آموزشی قابل پاسخگویی نیست. اگر چه نظام آموزشی سنتی نیز دارای ویژگی هایی است که نادیده انگاشتن آن ویژگی ها، اثر بخشی یادگیری را می کاهد و عامل بروز ناهنجاری های بسیاری می شود. در همین راستا و با توجه به اهمیت آموزش الکترونیک در نظام نوین آموزشی، بسیاری از دانشگاه های ایران سعی در پی ریزی و برنامه ریزی اصولی، جهت تحقق این مهم نموده اند.
از آنجایی که اجرای پروژه هایی نظیر آموزش الکترونیک نیازمند دستیابی به امکانات مربوط و دیدگاهی جامع در زمینه های گوناگون این نوع سیستم آموزشی است، جمع آوری اطلاعات و آگاهی در این مورد بسیار حائز اهمیت است. به همین منظور فعالیت های مطالعاتی و تحقیقاتی وفراهم آوردن مقدمات اجرایی، در دستور کار این دانشگاه ها قرار گرفت.
در کنار این فعالیت ها انجام مطالعات تطبیقی و بررسی روند پیشرفت و توسعه آموزش های الکترونیک جهت بررسی راهکارهای مناسب اجرایی مد نظر قرار داده شد.
در نهایت و پس از بررسی روند پیشرفت و توسعه آموزش های الکترونیک جهت بررسی راهکارهای مناسب اجرایی مد نظر قرار داده شد. در نهایت و پس از تحقق بخشی از اهداف پیش بینی شده و بر اساس نتایج بدست آمده و با صلاحدید مسئولان و دست اندرکاران این دانشگاه ها، برنامه ریزی های لازم جهت تحقق اهداف بعدی در این زمینه صورت پذیرفت که در همین راستا، راه اندازی پرتال آموزش های الکترونیک به مرحله اجرا در آمد .
با توجه به رشد خوب آموزش مجازی در ایران و همچنین رشد روزافزون تعداد دانشگاههایی که مایل به ارائه خدمت آموزشی از راه دور هستند، چنین برداشت می شود که در این زمینه گامهای خوبی برداشته شده است و به نظر می رسد در آینده ای نه چندان دور شاهد ارائه خدمات آموزش از راه دور توسط اکثر دانشگاه های کشور خواهیم بود.
زیر ساخت های آموزش مجازی:
بدون در نظر گرفتن زیر ساخت های آموزش مجازی و اهداف آن، نمی توان به پیاده سازی و اثر بخشی آن امیدوار بود.
لازم است قبل از هر گونه تصمیم گیری، این زیر ساخت ها را شناسایی و سپس نسبت به پیاده سازی آن در راستای اهداف آموزش مجازی اقدام نمود. شایان ذکر است اهداف آموزش مجازی با آموزش از راه دور اگرچه سنخیت دارد ولی متفاوت است.بحث آموزش مجازی در ایران جزء بحث های روز است واکثر صاحبنظران در این باره اظهار نظر می کنند. اما در مورد آموزش مجازی اگر بخواهیم اصولی به آن بپردازیم باید به یک سری نکات که زیر ساخت های آن هستند توجه کنیم، این زیر ساخت ها عبارت انداز :
۱- زیر ساخت های «مخابراتی» که هر چند در ایران امکانات مخابراتی مطلوب نیست ولی با ورود تکنولوژی های نوین در آینده نزدیک این ضعف برطرف خواهد شد و به احتمال قوی این بخش جلوتر از سایر بخش های آموزش مجازی خواهد بود ولی متاسفانه در حال حاضر اساس کار آموزش مجازی را بر همین نکته یعنی تهیه سخت افزار و ایجاد ارتباطات مخابراتی گذاشته اند.
۲- دومین مساله «فنون همکاری» که یکی از مهمترین زیر ساخت ها است. این مبحثی است که اروپایی ها خود حتی بیشتر از مفاد آموزشی روی آن تاکیددارند. به عنوان مثال فردی که پشت کامپیوتر نشسته و از طریق اینترنت در رشته ای دکترا گرفته است یعنی فردی که ارتباطات اجتماعی نداشته چگونه می تواند فردا مدیر موسسه یا سازمانی شود که ۳۰ یا ۴۰ نفر کارمند دارد و آنرا هدایت و رهبری کند. « فنون همکاری » حتی بخش مطالعات دسته جمعی و همکاری روی متون در درس ها هم مطرح است.
۳- نکته بعدی «مفاد» است. مفاد آموزشی در آموزش مجازی با آموزش سنتی کاملا متفاوت است و با همین مفاد اگر بخواهیم آموزش مجازی راه بیندازیم اشتباه محض خواهد بود. مفهوم آموزش مجازی، تنها تبدیل متون درسی سنتی به متون کامپیوتری نیست، در آموزش مجازی ۴۰ یا ۵۰ درصد متن آموزشی از طریق استاد ارائه می شود و بقیه درس از طریق همکاری و ارتباط دانشجویان تعیین وتدوین می شود یعنی موضوع اصلی را استاد می گوید و بقیه موارداز طریق ایده ها، کارها، پژوهش ها و تحقیق های خود دانشجویان تکمیل می شود. بر همین اساس اینجا بار دیگر بحث، « قانون همکاری » مطرح می شود. اگر دانشجویان با یکدیگر همکاری نداشته باشند آموزش مجازی موفق نخواهد بود. در حال حاضر یکی از مشکلات ما در دانشگاه ها همین است که کارهای پژوهشی بسیار کم صورت می گیرد و موفقیت هایی هم که صورت گرفته است، در آموزش مجازی بخش اصلی مبحث مطرح شده در کلاس را دانشجویان تعیین می کنند به طوری که به عنوان مثال مباحث صورت گرفته یا تحقیق ها و پروژه های انجام شده روی یک واحد درسی در ترم های بعدی متفاوت است.
برداشت های غلط درباره آموزش مجازی:
در اینجا به بیان و تشریح پنج تصور غلط که در گزارش کمیته پژوهش شورای یادگیریonlineآمریکای شمالی(NACOL) در مورد آموزش مجازی قید شده می پردازیم، توجه دقیق به این تصورات می تواند دید واقع بینانه تری نسبت به آموزش مجازی و تفاوت های آن با مدارس سنتی ایجاد کند.
۱- مدارس مجازی می توانند بدون کمک رهبران از پس دانش آموزان خود برآیند.
همه ساله میزان تقاضا برای آموزش مجازی افزایش می یابد. احتمال آن می رود که مشاوران مدارس مجازی تقاضاهای بسیاری را برای این دوره ها دریافت کنند و در نتیجه نیاز خواهند داشت راه حل  های جدیدی را برای چالش های معمول، ازقبیل تداخل جدول زمانی برنامه ها و بازیابی اعتبار پیدا کنند.
افزایش مشارکت در دوره های مجازی منجر به تغییر مدیریت منابع، شامل فناوری، فضا و پرسنل چه در داخل و چه در خارج می شود. همچنین آموزش مجازی، ضبط اطلاعات، بودجه و گزارش دهی راتحت تاثیر قرار می دهد. مشاوران مدارس عادی نمی توانند بدون حمایت رهبران از پس این مسائل برآیند .
۲- هر معلم کلاس عادی صلاحیت تدریس به شیوه مجازی را دارد.تحقیقات درباره تدریس به کرات نشان داده است که معلمان به شیوه ای که به آنها آموخته اند تدریس می کنند. این مساله بخصوص در مورد معلمانی مهم است که به شیوه سنتی کلاس های چهره به چهره آموزش دیده اند و اکنون قصد ورود به محیط آموزش مجازی را دارند .حتی دوره های مجازی هم زمان و غیر همزمان به پرورش ارتباط و مسیر متفاوتی برای موفقیت نیاز دارند. هر کسی که در مدرسه مجازی کار می کند باید این تفاوت ها را درک و تجربه کند.
۳- هر معلمی که در تدریس چهره به چهره صاحب صلاحیت است، آمادگی تدریس در یک دورهonlineبا کیفیت را دارد.
اغلب این تصور اشتباه وجود دارد که دورهonline دوره ای است که به آموزش کمتری نیاز دارد و دانش آموزان می توانند بدون هیچ نظارتی بیاموزند. معلمان دوره های مجازی غیرهمزمان می گویند آنها هر گز در زندگی شان به این سختی کار نکرده بودند. با وجودی که همه معلمان باید مهارت های ارتباطی خوبی بدست آورند، این مسأله بخصوص در محیط های مجازی ، یعنی جایی که ارتباط بدون نشانه های تصویری که در ارتباطات چهره به چهره رایج است صورت می گیرد، از اهمیت بیشتری برخوردار است.
۴-مدرسه مجازی، خدمت دیگری است که مدارس ارائه می کنند، لذا هماهنگ کننده فناوری ومشاور مدرسه همه راهنمایی ها و حمایت های لازم را از دانش آموزان و پرسنل به عمل می آورند.تمرکز بر روی مزایای دوره های آموزشی تکمیلی، اغلب باعث فراموش کردن این واقعیت می شود که مدرسه دارای سیستمی مجازی از آموزش است که مستلزم تغییر در نقش ها و مسئولیت های سنتی است.
۵- معلمان جدید و با صلاحیت که در برنامه های آمادگی پیش از کار خود درباره مدارس مجازی می آموزند آمادگی تدریس را دارند.
تنها مشاهده کردن یک دورهonline نمی تواند تجربه قابل توجهی محسوب شود، آماده کردن معلمان با کیفیت مطلوب نیاز به انتخاب دقیق تجربه عملی و تدریس به دانش آموزان در محدوده محتوای آموزشی و سطوح تحصیلی آنان دارد .
اخلاق و آموزش مجازی:
اخلاق آموزش مجازی از حوزه های اخلاق حرفه ای است. زیرا: حرفه عبارت است از برخورداری از دانش ، مهارت و توانایی ، و به نظر می رسد آموزش در این معنا می تواند حرفه تلقی شود. اخلاق حرفه ای از الگوهای رفتار ارتباطی مبتنی بر رعایت حقوق دیگران و مسئولیت های اخلاقی در قبال محیط حکایت می  کند. بحث از آموزش و پرورش ما را از مباحث اخلاقی بی نیاز نمی کند، زیرا نفی در نفی، اثبات است اما اثبات، نفی نیست.
اگر چه رسالت و هدف آموزش و پرورش، رشد و شکوفایی انسان ها و تکامل آنان در کنار تولید علم ونوآوری است اما گسترش فزاینده مسائل غیر اخلاقی و بروز زمینه های گوناگون برای فرصت طلبی ها و سوء استفاده ها غیر اخلاقی است و نیاز آموزش و پرورش بویژه در آموزش های الکترونیکی و مجازی را به دلیل جریان آزادو فراخ دامنه ارتباطات الکترونیکی ، به اخلاق نمایان می سازد. باید توجه داشت که اخلاق یک مفهوم واحد جهانی دارد، هر چند که برخی نسبت به آن رویکرد تحول نگری و دید تک بعدی داشته اند .
اگر چه اصول و ارزش های اخلاقی بعضا کلی و جهان شمولند مثل امانت داری، راستگویی، حفظ حریم شخصی ، کرامت اصیل و ذاتی، احترام به آزادی، پرهیز از فریبکاری و … اما ممکن است هر یک از این مفاهیم در حوزه های مختلف مصادیقی متفاوت از دیگر حوزه ها پیدا کند، مثلا  داری در داد و ستد، با امانت داری در حوزه آموزش یکی نیست، فریبکاری در حوزه بانک و فرهنگ سازمانی بانک ، از فریبکاری در حوزه آموزش مجازی متفاوت است. آن چه در حوزه معرفتی اخلاق آموزش قابل بحث و بررسی است، مسائل، مصادیق، تعارضات اخلاقی و مسئولیت های اخلاقی سازمان در حوزه آموزش مجازی است. اما پیش از مفهوم سازی از اخلاق آموزش مجازی لازم است از این آموزش و مسائل اخلاقی موبوطه نکاتی گفته شود.
حدود ۲۰ سال پیش مسائل اخلاقی درباره فناوری اطلاعات بسیار محدود و نادر بود و اغلب منتشر نمی شد. شاید به آن جهت که تولید کنندگان فناوری به هدف خدمت به بشریت و استفاده صحیح و درست از آن بر طبق آرمان سازندگان، آن را در خدمت انسان قرار دادند اما بعدها با دسترسی آسان همه به آن و گسترش تعامل و رابطه های گوناگون بشر از طریق آن ، زمینه را برای بروز استفاده های غیر اخلاقی بویژه از سوی سوء استفاده کنندگان و منفعت جویان مهیا کرد. پیدایش اینترنت و توسعه کاربرد های آن در فراگیری، مسائل اخلاقی درباره فناوری اطلاعات را افزایش داده است. 
همچنین مباحث جدید مانند پدیده جهانی شدن چالش های جدیدی را در حوزه آموزش و نیز پیرامون مسائل اخلاقی به همراه داشته است. مثلا وقوع فریبکاری در حیطه و فضای مجازی علاوه بر آثار زیانبار آن، یک تهدید جهانی است.
با این حال مسائل اخلاقی فناوری اطلاعات در قرن بیستم با مسائل آن در قرن ۲۱ متفاوت است و نیاز به آموزش رفتار اخلاقی بر مبنای تکنولوژی های جدید احساس می شود. هدف اخلاق در فناوری اطلاعات و در نتیجه در آموزش الکترونیکی و انواع آن ایجاد ابزارهایی است که بتوانند با در نظر گرفتن جنبه های اخلاقی مهم در کاربرد و توسعه این سیستم ها بکار گرفته شوند.
مفهوم سازی اخلاق آموزش مجازی : 
در مفهوم سازی اخلاق آموزش مجازی ابتدا بایدمعنای اخلاق و آموزش مجازی و همچنین تعیین محیط داخلی و خارجی سامان آموزشی ، طراحی حقوق آنان ووظایف و خط مشی های اخلاقی سازمان در قبال آنان را در نظر گرفت و در فرایند این مفهوم سازی باید از تحول نگری پرهیزکرد. جامع نگری نسبت به اخلاق، آموزش مجازی و عناصر محیط داخلی و بیرونی سازمان در تدوین دقیق مفهوم اخلاق آموزش مجازی رهگشاست. اخلاق را بایداز حوزه معرفتی و شناختی و علم مبتنی بر رعایت حقوق خود و دیگران در تعاملات درون شخصی ، برون شخصی و بین شخصی تعریف کرد. همچنین غفلت از حیات اجتماعی سازمان به عنوان شخصیت حقوقی در بیان مسئولیت های اخلاقی آن تقلیل گرایانه خواهد بود. توجه به ارزش ها، تعهدات و آرمان های سازمان در اخلاقی کردن سازمان های آموزش مجازی نیز ضروری است.
بنابراین اخلاق آموزش مجازی عبارت است از الگوهای رفتاری ارتباطی مبتنی بر رعایت حقوق خود ودیگران که تکالیف و مسئولیت های اخلاقی سازمان را در قبال آنان مبرهن می سازد. مراد از حقوق دیگران، عناصر محیط داخلی و بیرونی سازمان است که سازمان با آنها تعامل بین شخصی و برون شخصی دارد. محیط بیرونی را نباید به مشتریان سازمان فرو کاست، بلکه جامع هدف دولت ، محیط زیست، همسایگان و کسی که ذی نفع سازمان محسوب شود یا سازمان در سودآوری و ارائه خدمات بهتر با او در تعامل باشد، نیز جز محیط بیرونی محسوب می شود.
ادامه دارد
این مقاله با تلخیص ارائه شده ومنابع آن محفوظ است — منبع روزنامه اطلاعات    1شنبه ۳ آذر ۱۳۹۲ – 20 محرم  1435ـ 24 نوامبر 2013ـ شماره  25745