انقلاب ۱۳۵۷ با شعار «عدالت» آغاز شد. یکی از کانون‌های نارضایتی مردم، احساس تبعیض و بی‌عدالتی در توزیع فرصت‌ها بود. پس از ۴۶ سال، مرور نتایج کنکور ۱۴۰۴ این پرسش را طرح می‌کند: عدالت آموزشی امروز در چه وضعی است؟
ترکیب رتبه‌های برتر کنکور
بر اساس آمار رسمی، بیشترین سهم رتبه‌های تک‌رقمی و دورقمی متعلق به استان تهران است (حدود ۲۷.۵٪). پس از آن، خراسان رضوی با ۱۵٪ و استان‌های آذربایجان شرقی و اصفهان هرکدام با حدود ۷.۵٪ قرار دارند. بسیاری از استان‌ها یا اصلاً نماینده‌ای در جمع برترین‌ها ندارند، یا سهمشان ناچیز است.
از نظر نوع مدرسه، اکثریت رتبه‌های برتر در مدارس خاص تحصیل کرده‌اند:
مدارس سمپاد (تیزهوشان): ۷۰–۷۲٪
مدارس غیرانتفاعی: ۱۸–۲۳٪
مدارس نمونه دولتی: ۱۰–۱۵٪
مدارس دولتی عادی: تقریباً هیچ
این ارقام به‌روشنی نشان می‌دهد که رقابت واقعی در کنکور میان دانش‌آموزان طبقه‌ای خاص جریان دارد؛ طبقه‌ای که دسترسی به آموزش باکیفیت و امکانات تکمیلی (کلاس، مشاور، منابع) دارد.
سهمیه‌ها و توهم عدالت
برای جبران این نابرابری، دولت به سیاست سهمیه‌بندی متوسل شده است: سهمیه مناطق دو و سه، سهمیه خانواده ایثارگران، سهمیه مناطق محروم و… در ظاهر این ابزارها قرار بوده به تعادل کمک کنند. اما در عمل، چند مشکل اساسی رخ داده است:
کیفیت آموزش در مناطق محروم آن‌قدر پایین است که بسیاری از دانش‌آموزان حتی با وجود سهمیه، توان رقابت ندارند.
سهمیه‌ها گاهی نصیب گروه‌هایی می‌شود که هم سهمیه دارند و هم به امکانات بهتر دسترسی دارند؛ در نتیجه شکاف بیشتر می‌شود.
سهمیه ایثارگران (۳۰٪ ظرفیت) عملاً ظرفیت رقابتی دانشگاه‌ها را محدود کرده و بی‌اعتمادی اجتماعی ایجاد کرده است.
چرخه‌ی رانتی ناترازی
اینجا با یک سیکل بسته روبه‌رو هستیم:
دولت برای آرام کردن نارضایتی‌ها، رانت و سهمیه توزیع می‌کند.
این رانت‌ها نابرابری را در دل عدالت رسمی بازتولید می‌کنند.
نابرابری جدید، نارضایتی تازه می‌سازد.
دولت بازهم با سهمیه یا یارانه بیشتر واکنش نشان می‌دهد.
این چرخه تنها در آموزش دیده نمی‌شود. در آب، انرژی، سلامت، مسکن و حتی سفره‌ی مردم نیز همین الگو تکرار می‌شود: دولت به جای اصلاح ساختار و ارتقای کیفیت خدمات عمومی، با توزیع رانتی منابع ناترازی‌ها را موقتاً پنهان می‌کند.
نتیجه
کنکور ۱۴۰۴ فقط یک آزمون برای ورود به دانشگاه نیست؛ یک آینه است. آینه‌ای که نشان می‌دهد رؤیای عدالت، در سایه‌ی رانتیریسم و سیاست‌های جبرانی کوتاه‌مدت، محقق نشده و نخواهد شد، و ناترازی‌ها همچنان پابرجاست و پایدارتر هم خواهد شد.
نویسنده: محمدحسین غیاثی
تصویر الصاقی از روزنامه همشهری توسط سایت بانک مقاله ها
————————————————-
در همین رابطه رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت نظام آموزشی وزارت آموزش و پرورش گفت: در کنکور امسال شاهد برقراری عدالت آموزشی بودیم زیرا بیشترین آمار قبولی در رتبه‌های تک رقمی به دانش آموزان مدارس سمپاد اختصاص یافت.
محسن زارعی روز چهارشنبه ۱۹ شهریور در گفت و گو با خبرنگار اجتماعی ایرنا در پاسخ به چرایی اختصاص اکثریت قاطع رتبه‌های برتر کنکور امسال در گروه‌های آزمایشی مختلف به دانش‌آموزان مدارس سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان (سمپاد)، اظهار کرد: مدارس سمپاد بیشترین سهم را در رتبه‌های برتر کنکور به خود اختصاص داده‌اند که این موضوع خلاف عدالت آموزشی نیست بلکه در این مدارس دولتی دانش‌آموزان از همه اقشار جامعه حضور دارند. طبیعتا خروجی این مسأله در رتبه‌های برتر کنکور بیشتر به چشم می‌آید و اگر غیر آن بود به واقع فلسفه تأسیس مدارس سمپاد زیر سوال می‌رفت.
وی با تاکید بر اینکه مدارس سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان (سمپاد)، از مدارس دولتی محسوب می‌شوند، ادامه داد: هدف اصلی، فراهم کردن فرصت برابر برای همه دانش‌آموزان در همه مناطق است تا بتوانند به تجهیزات و وسایل یادگیری دسترسی داشته و بر اساس آن آمادگی لازم را کسب کنند. مساله اینجاست اگر طبقه خاصی از جامعه در مدارس سمپاد حضور داشته باشند این شبهه به وجود می‌آمد اما این چنین نیست بلکه دانش‌آموزان مدارس سمپاد متشکل از استعدادهای برتر کشور هستند و از طبقات با درآمدهای مختلف جامعه در این مراکز به تحصیل می‌پردازند.
زارعی افزود: درصدد هستیم تا با بررسی عملکرد سایر مدارس دولتی، خروجی آنان را در کنکور سال‌های آینده تقویت کنیم چرا که مدارس دولتی این ظرفیت را دارند که بتوانند رتبه‌های برتر را به خود اختصاص دهند.
رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت نظام آموزشی وزارت آموزش و پرورش اظهار کرد: مدارس سمپاد همیشه محل تحصیل دانش آموزان مختلف با دهک های گوناگون درآمدی بوده و اساس شکل‌گیری مدارس سمپاد توجه به عدالت آموزشی بوده است.
زارعی درباره اینکه ۴۰ نفر برتر کنکور چه کسانی هستند؛ پاسخ داد: به طور قطع بیشترین سهم در قبولی کنکور مربوط به استعدادهای برتر است چرا که عملکرد آنان در کنکور به نسبت سایر دانش آموزان بهتر است.
به گزارش ایرنا، نهضت عدالت آموزشی یکی از کلان پروژه‌های دولت جمهوری اسلامی ایران با محوریت شخص رئیس جمهور است که بر روند عملکرد و اجرای آن نظارتی مستقیم، مستمر و دقیق دارد. این نهضت بزرگ اقدامی زیرساختی و بنیادین است.
در همین رابطه :
توزیع قبولی‌های #کنکور بر اساس دهک‌های درآمدی
دهک درآمدی سهم از رتبه‌های زیر ۳۰۰۰ کنکور
دهک‌های ۹ و ۱۰ ۵۴٪
دهک‌های ۷ و ۸ ۲۱.۱٪
دهک‌های ۵ و ۶ ۱۳.۹٪
دهک‌های ۳ و ۴ ۷.۶٪
دهک‌های ۱ و ۲ ۳.۴٪
این آمار نشان می‌دهد که بیش از نیمی از رتبه‌های برتر کنکور متعلق به دو دهک بالای درآمدی جامعه هستند، در حالی که دو دهک پایین تنها ۳.۴٪ از این رتبه‌ها را به خود اختصاص داده‌اند.
وضعیت در رشته‌های پرطرفدار
در رشته‌های پرطرفداری مانند پزشکی، دندان‌پزشکی و داروسازی، نابرابری بیشتر به چشم می‌خورد:
حدود ۸۶٪ از قبولی‌های این رشته‌ها از سه دهک بالای اقتصادی هستند.
سهم هفت دهک دیگر تنها ۱۴٪ است.
روند تغییرات در سال‌های اخیر
با اعمال سیاست‌هایی مانند افزایش تأثیر معدل در کنکور، سهم دهک‌های بالای اقتصادی در رتبه‌های برتر کاهش یافته است:
در سال ۱۳۹۹، دهک‌های ۹ و ۱۰ حدود ۷۵.۴٪ از رتبه‌های زیر ۳۰۰۰ را به خود اختصاص داده بودند.
در سال ۱۴۰۲، این سهم به ۵۲.۱٪ کاهش یافته است.
نتیجه‌گیری
این آمارها نشان‌دهنده نابرابری در دسترسی به آموزش باکیفیت و منابع آمادگی کنکور برای دهک‌های پایین‌تر جامعه است. اگرچه اقدامات اخیر منجر به کاهش این نابرابری شده‌اند، اما همچنان نیاز به سیاست‌های حمایتی بیشتر برای تحقق عدالت آموزشی وجود دارد.
