67 رصد دانش‌آموزان دوزبانه، پشت خط مردودی
حدود ۶۵ درصد مردودی‌های کلاس اول و دوم دبستان در ایران، در استان‌های محروم دوزبانه رخ می‌دهد؛ استان‌هایی که عموما از محروم‌ترین استان‌های کشور نیز محسوب می‌شوند. شوک منفی مردودشدن در سال اول دبستان، می‌تواند تا سال‌ها روح و روان این کودکان را تخریب کرده و فقر آموزشی آنها را تشدید کند. دومین همایش توسعه و عدالت آموزشی با این رویکرد و با موضوع «پیش‌دبستانی، زیربنای عدالت آموزشی پایدار، صبح دوشنبه، ۲۹ آذر در دانشگاه الزهرای تهران برگزار شد. مؤسسه مطالعاتی «حامیان فردا» (میزبان دبیرخانه دائمی «توسعه عدالت آموزشی»)، با مشارکت مؤسسه آموزشی و پژوهشی «همنوا» و نیز دانشگاه الزهرا(س)، نشستی یکروزه را با حضور جمعی از اقتصاددانان، سیاست‌گذاران و جمعی از فعالان آموزشی برگزار کرد و در آن به بررسی چالش‌های فراروی توسعه پیش‌دبستانی به‌عنوان زیربنایِ عدالت آموزشی هدفمند و پایدار پرداخته شد. در این نشست تخصصی و آموزشی، جمع کثیری از فعالان اجتماعی و اقتصادی حضور داشتند که در پنل‌های جداگانه‌ای به طرح مباحث و دیدگاه‌های خود پرداختند. سلسله همایش‌های «توسعه عدالت آموزشی»، می‌کوشد تا با تشویق هم‌اندیشی، همگرایی و همکاری به‌منظور کاهش فقر آموزشی کودکان، زمینه‌ساز تحقق عدالت اقتصادی و اجتماعی پایدار در کشور شود.
ضرورت توجه به مقطع پیش‌دبستانی
یادگیری زبان و جایگزینی آن به‌جای آموزش پیش‌دبستانی و بومی‌سازی کتاب‌های این دوره تحصیلی، از جمله برنامه‌هایی است که آموزش‌وپرورش برای رفع مشکلات زبان‌آموزی دانش‌آموزان در نظر گرفته است. آموزش‌وپرورش می‌خواهد با توسعه دوره‌های پیش‌دبستانی، وضعیت آموزشی دانش‌آموزان دوزبانه را بهبود ببخشد؛ در همین حال، دوره پیش‌دبستانی تا سال ۹۴، برای بچه‌ها اجباری نشده بود و از این سال، پیش‌دبستانی، پوشش دولتی پیدا کرد و اجباری شد. اوایل امسال بود که علی‌اصغر فانی، وزیر سابق آموزش‌وپرورش، دراین‌باره گفت: در بحث ورود به تحصیل، یکی از بزرگ‌ترین مشکلات، دوزبانه‌بودن برخی از نقاط کشور است؛ به گونه‌ای که در این مناطق، کودک پس از ورود به مقطع دبستان به‌دلیل آشنایی با زبان مادری و ناآشنا بودن با زبان فارسی، نمی‌توانست درس را خوب بفهمد و در نتیجه، عقب می‌ماند؛ بنابراین این مشکل تا هنگامی که کودک با زبان فارسی آشنا شود، ادامه خواهد داشت. با توجه به این مقوله، در سال ۹۵ برای اولین‌بار پیشنهادی به دولت ارائه شد تا برمبنای آن، اعتباری بالغ بر ۵۰۱ میلیارد تومان برای توسعه پیش‌دبستانی‌ها در کشور اختصاص یابد که با توجه به اهمیت موضوع، نمایندگان مجلس نیز قطعا به این اعتبار خواهند افزود. به گفته او، هدف این پروژه، مناطق دوزبانه کشور همچون سیستان‌وبلوچستان است: براساس این طرح، کودک در پنج‌سالگی به این مهدها آمده و آموزش‌های لازم را فراگرفته سپس با همسالان خود، همبازی شده تا هنگام ورود به دبستان با مشکل درک‌نکردن زبان فارسی، روبه‌رو نشود؛ گرچه براساس گفته‌های مسئولان آموزش‌وپرورش، تدریس کتاب‌های بومی در مدارس، قرار است از سال آینده اجرایی شود اما این طرح با وجود نقاط مثبتی که دارد، می‌تواند بار بیشتری بر دوش معلمان دانش‌آموزان دو زبانه بگذارد.
استقبال نکردن از پیش‌دبستانی‌ها به‌دلیل اختیاری و پولی‌بودن
در بخشی از همایش «پیش‌دبستانی، زیربنای عدالت آموزشی پایدار»، انسیه خزعلی، رئیس دانشگاه الزهرا(س) گفت: در برخی از استان‌ها به‌دلیل ایجاد پیش‌دبستانی اختیاری و پولی، خانواده‌ها فرزندانشان را کمتر به این دوره می‌فرستند. خزعلی در همایش «پیش‌دبستانی، زیربنای توسعه عدالت آموزشی»، گفت: مسئله پیش‌دبستانی، ضمن اینکه محور بزرگی در مسیر عدالت است، از محورهای اصلی و کشف استعدادهای ایران اسلامی نیز به‌شمار می‌آید. او افزود: بحث آموزش و سوادآموزی، رابطه تنگاتنگی با جنبه‌های مختلف فقر از لحاظ فرهنگی، جغرافیایی و ارتباطی دارد. خزعلی تصریح کرد: اگر برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشیم، می‌توانیم خلأ فقر را پرکنیم و به عدالت نزدیک‌تر شویم. رئیس دانشگاه الزهرا(س) تصریح کرد: در سال‌های گذشته، این مسئله در آموزش‌وپرورش مطرح شد اما در برخی از استان‌ها انجام نشد و اگر هم به‌درستی انجام نشود، به بی‌عدالتی منجر خواهد شد. او یادآوری کرد: پیش‌دبستانی به‌دلیل اختیاری و پولی‌بودن، موجب شده است برخی از خانواده‌ها از ورود فرزندشان به این دوره، جلوگیری کنند؛ یعنی اینگونه به‌نظر می‌رسد، کسانی که تمکن مالی دارند، از ابتدا جلوتر از بقیه هستند که این مسئله به‌شدت خطرناک است و اینگونه ما بذر بی‌عدالتی را می‌کاریم.
۶۷ درصد مردودی‌های اول و دوم ابتدایی در ۹ استان دوزبانه متمرکز هستند
میثم هاشم‌خانی، مدیر مؤسسه مطالعاتی حامیان فردا، سخنران دیگر این همایش بود. این پژوهشگر اقتصاد اجتماعی گفت: حدود ۶۷ درصد مردودی‌های سال اول و دوم دبستان در ۹ استان دوزبانه متمرکز هستند که ۲۲ درصد مربوط به استان سیستان‌وبلوچستان است. میثم هاشم‌خانی در دومین همایش توسعه عدالت آموزشی با محور «پیش‌دبستانی، زیربنای عدالت آموزشی پایدار» گفت: باید اقتصاددانان با آموزش‌وپرورش آشتی کنند تا از محکومیت کودکان فقیر به فقر مادام‌العمر جلوگیری شود و ۱۱ میلیارد نفر/ ساعت از کودکان و نوجوانان ایرانی در هر سال مدیریت شوند؛ همچنین باید سهم بهینه بودجه آموزش‌وپرورش از تولید ناخالص ملی، محاسبه و میزان بهینه تمرکز در سیاست‌های مدیریتی و بودجه‌ای تأمین و جایگاه آموزش‌وپرورش در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، طراحی شود. در ۹ استان دوزبانه با یک درصد رشد پوششِ پیش‌دبستانی در سال بعد، ۰,۳ درصد از مردودی‌های سال اول دبستان کم شده است. او راه‌حل‌ها را هدف‌گذاری و پایش شفاف، گزارش‌های آماری عمومی سالانه و تمرکز بیشتر بر پروژه‌های تأثیرگذار از طریق ارزیابی اثرگذاری دانست. او بیان کرد: در فقیرترین دهک درآمدی، هزینه سالانه آموزش کودکان در سال ۹۳، ۴۰۱ هزار ریال و در سال ۹۴، ۳۹۲ هزار ریال بوده است. به گفته هاشم‌خانی، درصد خانوارها با مخارج آموزشیِ زیر ماهانه هزار تومان برای هر فرزند دانش‌آموز برای استان بوشهر، نزدیک به ۴۹ درصد، برای استان کردستان، نزدیک به ۵۵ درصد و در استان سیستان‌وبلوچستان، نزدیک به ۷۰ درصد است که منبع آن محاسبات، براساس داده‌های خام آمارگیری بودجه خانوار مرکز آمار ایران در سال ۹۴ بوده است.
۵ درصد کودکان دوزبانه، افت تحصیلی دارند
احمد میدری در بخش دیگری از این همایش به چالش‌های فراروی آموزش در مناطق دوزبانه اشاره و تصریح کرد: برخی اهالی محلی، تمایل ندارند فرزندانشان فارسی یاد بگیرند؛ بنابراین باید رویکرد عوض شود. نظام آموزشی نیز باید بستر آموزش زبان محلی را فراهم کند تا آنها نیز متمایل به زبان فارسی شوند. احمد میدری در همایش «پیش‌دبستانی، زیربنای توسعه عدالت آموزشی» که در دانشگاه الزهرا(س) برگزار شد، گفت: میزان دانش‌آموزانی که در مدرسه ثبت‌نام نمی‌کنند، مرگ کودکان زیر پنج سال، کوتاه‌قدی و سوءتغذیه در همه کشورها کاهش یافته است. رتبه ایران از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۵، در این موارد از ۷۵ به ۶۰ کاهش یافته است اما این کاهش نیز ناخوشایند و مطلوب برای ما نیست. او به اهمیت پیش‌دبستانی‌ها اشاره کرد و گفت: در استان خوزستان، به‌طور متوسط افراد دوزبانه وجود ندارند و افت تحصیلی در پایه اول، کمتر از دو درصد است اما در شهر شادگان که اهالی آن دوزبانه هستند، افت تحصیلی به ۹ درصد می‌رسد؛ یعنی پنج درصد کودکان دوزبانه، افت تحصیلی دارند.
او تصریح کرد: هنگامی که به خوزستان رفته بودیم، خیلی از دوزبانه‌ها تمایل نداشتند فرزندانشان فارسی یاد بگیرند؛ بنابراین، ما باید رویکرد خود را عوض کنیم. نظام آموزشی و بخش خصوصی نیز بستر آموزش زبان محلی یا عربی را فراهم کند تا آنان نیز به‌سمت زبان فارسی، تمایل نشان دهند. او تأکید کرد: یکی از عوامل اصلی فقر کودکان، دوزبانه بودن آنان است و باید پیش‌دبستانی‌ها را در این مناطق، راه‌اندازی کنیم زیرا یادنگرفتن زبان رسمی کشور برای آنان آسیب‌زاست
روزنامه وقایع اتفاقیه ۱۳۹۵/۹/۳۰.
