دلبستگی آری، دلزدگی نه
دکتر فاطمه قاسم‌زاده
روان‌شناس کودک و نوجوان
شوق یادگیری، از ویژگی‌های ذاتی انسان بخصوص کودکان است که سطح کنجکاوی‌شان بالاست، اما این شوق به دلایلی می‌تواند کمرنگ شود یا از بین برود؛ وضعیتی که به آن دلزدگی تحصیلی می‌گویند. واقعیت این است که باید دلزدگی تحصیلی را به محیط ربط داد. اگر محیط آموزشی با نیازهای افراد منطبق باشد یعنی شاد، جذاب و به دور از فشار و رقابت باشد، می‌تواند شوق یادگیری را در افراد بالا ببرد. (این شوق به مرور تبدیل به انگیزه و انگیزه به دلبستگی ختم می‌شود.)
حالا اگر چنین نباشد و محیط‌های آموزشی با نیازها و علایق افراد بویژه کودکان و نوجوانان همخوانی نداشته باشد، شوق، انگیزه و در نتیجه دلبستگی ایجاد نمی‌شود. به عبارت دیگر، شوق یادگیری یک انگیزه درونی است و نمی‌توان به اجبار کسی را دلبسته تحصیل کرد، آن هم در کشوری مثل ما که محیط‌های آموزشی جذابیت ندارند. کم نیستند مدارس دولتی ما که به علت تراکم جمعیت و کمی امکانات موجب دلسردی بچه‌ها و حتی معلمان می‌شوند و کم نیستند مدارس غیردولتی که با فشارهای مضاعف و نابجا، جوی مملو از رقابت ایجاد می‌کنند، به طوری که فضای عاطفی در این مدارس بشدت مخدوش می‌شود.
محیط‌های آموزشی بویژه مدارس از دو نوع فضا تشکیل شده‌اند: فیزیکی و عاطفی که فضای فیزیکی اغلب این محیط‌ها با استانداردها فاصله دارد و فضای عاطفی که از فضای فیزیکی مهم‌تر است، چندان چنگی به دل نمی‌زند. منظور از فضای عاطفی، ارتباطی است که میان افراد ایجاد می‌شود و موجب ایجاد احساس آرامش و امنیت می‌شود، اما بارها شاهد بوده‌ایم که دانش‌آموزان به علت ترس از مورد خشونت قرار گرفتن، از رفتن به مدرسه امتناع می‌کنند. مشکل این است که هنوز در مدارس کشور برنامه آموزش مهارت‌های زندگی اجرا نمی‌شود، در حالی که این آموزش‌ها در جهان از دوره پیش‌دبستانی تا دانشگاه برنامه‌ای اجباری است. آموزش مهارت‌های زندگی باعث می‌شود بچه‌ها خودشان را بشناسند، نحوه برقراری ارتباط با دیگران را بیاموزند و شیوه‌های حل مساله را یاد بگیرند. با این تفاسیر می‌توان گفت، اگر با پدیده دلزدگی تحصیلی روبه‌رو هستیم، برای غلبه بر آن هیچ نسخه انفرادی وجود ندارد بلکه باید محیط‌های آموزشی تغییر ماهیت دهند و اصلاح شوند. شاید بشود دانش‌آموز دلزده از تحصیل را با مکانیسم‌هایی تشویق کرد، اما تا زمانی که محیط آموزشی تغییر نکند و در جهت سلامت روان افراد حرکت نکند، تشویق برای تحصیل به دلبستگی برای تحصیل منجر نمی‌شود.
دلزدگی تحصیلی دانشجویان زیر ذره‌بین
پاییز سال ۹۰، پژوهشی در کشور انجام شد که عوامل موثر برکاهش میل ادامه تحصیل در دانشجویان مقطع کارشناسی را بررسی می‌کرد. جمعیت مورد مطالعه این پژوهش، همه دانشجویان دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور بودند؛ جمعیتی معادل ۲۷۶ نفر.
نتایج این پژوهش که منتشر شد، این عوامل به عنوان اصلی‌ترین دلایل دلزدگی از تحصیل شناخته شد: تاثیر نداشتن تحصیل در آینده شغلی و بازار کار، کاهش تدریجی علاقه به رشته تحصیلی، کاهش تشویق استادان و گروه آموزشی، توصیه دانشجویان یا فارغ‌التحصیلان به ادامه ندادن تحصیل، خستگی از تحصیل و بالاخره جایگاه اجتماعی پایین رشته تحصیلی. نتیجه این که ۲۰ درصد دانشجویان مورد مطالعه به این دلایل دچار دلزدگی تحصیلی شده بودند که بی‌شک، این وضعیت به جامعه بزرگ دانشجویی کشور نیز قابل تعمیم است.
منبع جام جم
