فاتحان قله‌های رفیع علم جغرافیا
دکتر محمدحسن گنجی – دکتر رحیم مشیری
رییس دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران در آستانه چهارمین سالگرد درگذشت استاد دکتر محمدحسن گنجی، پدر علم جغرافیای ایران و مرد سال هواشناسی جهان در سال ۲۰۰۱از ویژگی و جایگاه رفیع ایشان و همچنین از مرحوم دکتر رحیم مشیری، استاد فقید دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران و از بزرگان دیگر در این علم سخن گفت.
دکتر ابراهیم مقیمی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه دکتر حسن گنجی و دکتر رحیم مشیری در علم جغرافیا دو حلقه متصل به هم بودند و در امتداد یکدیگر فعالیت داشتند، اظهار داشت: سالگرد درگذشت دکتر گنجی بهانه شد تا از دکتر مشیری، استاد گروه جغرافیای دانشگاه تهران هم یادی کنیم. مرحوم دکتر سید رحیم مشیری از نظر تعصب و دانش جغرافیایی و به لحاظ اینکه زندگی خود را وقف دانش جغرافیا کرد، حلقه اتصال مرحوم دکتر گنجی بود و در امتداد مرحوم دکتر گنجی اقدام می‌کرد.
وی ادامه داد: اگر بخواهم به لحاظ ارزشی این دو را توصیف کنم، از نظر زندگی باید بگویم هردو عالمانه زندگی کردند؛ اما مرحوم دکتر گنجی بخاطر فشارهایی که بر ایشان وارد می‌شد، مظلومانه زندگی کرد وصبر و بردباری مضاعفی داشت. دکتر مشیری نیز شرافتمندانه زندگی کرد و بخاطر عزت نفسی که داشت، توانست مجموعه بزرگی از خانواده جغرافیا و اعضای آن را گرد هم جمع کند. این دو بزرگوار در توسعه کمی و کیفی جغرافیا در کشور همت گماردند.
رییس دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران همچنین اضافه کرد: خواب و خوراک این دو بزرگوار با لذتی که از پرداختن به علم جغرافیا کسب می‌کردند، عجین شده بود و از این رو علاقه‌مند به دانش جغرافیا و سرزمینشان بودند؛ زیرا جغرافیا ماهیتش این‌گونه است که هرکس به آن ورود پیدا کند، امکان ندارد که بی میل به ملت، کشور ، وطن و فرهنگش شود. آنها علاقه‌مند به فرهنگ و کشور، سلامت محیط طبیعی ایران بودند و این تنها ویژگی این دو بزرگوار نبود.
مقیمی، رفتار متواضعانه با دانشجویان و همکاران را از ویژگی دیگر این دو استاد دانست و اظهار داشت: آنها متواضعانه با دانشجویان و همکارانشان وارد صحبت می‌شدند و خالصانه آنچه را که در توان و در فکرشان بود، در اختیار دانشجو می‌گذاشتند و در این امر حب و بغضی نداشتند. همچنین بیشتر در جهت نگاه به ایده‌های جغرافیای جدید قدم بر می‌داشتند و علاقه‌مند به نگاه توسعه مآبانه و نوآوری در مسائل جغرافیا بودند و در این راستا تلاش بسیاری کردند .
وی یادآور شد: نقطه قوت این دو بزرگوار این بود که کلام نافذی داشتند. مرحوم دکتر گنجی و مرحوم دکتر مشیری هروقت به سخنرانی دعوت می‌شدند، با کلام نافذ و آمادگی فزاینده و با شور و نشاط خاصی بحث مورد نظر خودشان را دنبال می‌کردند؛ این دو بزرگوار در متن کلام و نوشته‌هایشان همیشه امیدواری ایجاد می‌کردند و هیچ وقت به خاطر مسائل مالی کاری را انجام نمی‌دادند، بلکه آن کار را رسالتی برای خود می‌دیدند .
دکتر محمدحسن گنجی، در ۲۱خرداد ماه سال ۱۲۹۱خورشیدی در بیرجند به دنیا آمد. وی پس از پایان تحصیلات مقدماتی در مدرسه شوکتیه بیرجند، وارد دارالمعلمین عالی تهران شد و در رشته تاریخ و جغرافیا به دریافت درجه کارشناسی نائل شد. سپس به عنوان دانشجوی برگزیده به اروپا اعزام شد و در دانشگاه ویکتوریا، منچستر انگلستان به تحصیل ادامه داد و در سال ۱۳۱۷، لیسانس تخصصی خود را در جغرافیا اخذ کرد که برابر کارشناسی‌ارشد بهشمار می‌آید.
دکتر گنجی، پس از اخذ درجه لیسانس از انگلستان، به ایران بازگشت و به مدت ۱۴سال با سمت دبیر (مربی) در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و دانشسرای عالی به تدریس جغرافیا پرداخت.
دوره خدمت دبیری او۱۴سال به طول انجامید و چون با مقررات آن روز هرگز نمی‌توانست بدون درجه دکتری،استاد دانشگاه شود، با استفاده از فرصت مطالعاتی در شهریور ۱۳۳۱به آمریکا رفت و پس از دوسال تحصیل در دانشگاه کلارک درجه دکتری در جغرافیا را به دست آورد .
دکتر گنجی، پس از بازگشت به ایران، در دانشگاه تهران مشغول به تدریس شد و پس از طی ۵سال دوره دانشیاری، در سال ۱۳۳۹به عنوان استادی پاره‌وقت (با رتبه ۱۰) دانشگاه تهران ارتقاء یافت و متصدی کرسی جغرافیای انسانی شد. وی در مهرماه ۱۳۴۷خدمت تمام‌وقت دانشگاه را پذیرفت و از سال ۱۳۴۸در سمت استاد و مدیر گروه آموزشی جغرافیا در دانشگاه انجام وظیفه کرد.
دکتر گنجی با درجه استادی در سال ۱۳۵۸بازنشسته شد. بااین‌حال، وی هیچ‌گاه دست از کار نکشید و از سال ۱۳۶۴همکاری خود را با مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی آغاز کرد. وی از سال ۱۳۷۰به‌عنوان مشاور رییس دانشکده علوم زمین با دانشگاه شهید بهشتی همکاری داشت. وی رییس خانه جغرافیا و از بنیانگذاران جغرافیای نوین و هواشناسی ایران بود که در بیست و نهمین کنگره اتحادیه بین‌المللی جغرافیایی در کره جنوبی در سال ۲۰۰۰میلادی به عنوان یکی از ۱۵جغرافیدان برجسته جهان شناخته شد وسازمان هواشناسی جهانی، جایزه علمی سال ۲۰۰۱خود را به وی اعطا کرد.
استاد، علاوه بر مدیریت گروه جغرافیا، ریاست دانشکده ادبیات و علوم انسانی و معاونت دانشگاه تهران، پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، ریاست اداره کل هواشناسی ایران و ریاست هواشناسی منطقه آسیا را نیز بر عهده داشت و عضو کمیته اجرایی سازمان هواشناسی جهان بود .
از دیگر مشاغل وی می‌توان به عضویت مادام العمر انجمن جغرافیایی انگلستان، عضویت سابق انجمن سلطنتی مردم شناسی انگلستان و ایرلند، عضویت شورای عالی آمار، هیات تحریریه دایرهالمعارف بریتانیا، عضو افتخاری انجمن آمریکایی پیشرفت علوم، شورای عالی مردم شناسی، انجمن جغرافیایی کشورهای آسیا و آفریقا، کمیته ملی آبشناسی ( یونسکو )، هیات ممیزه دانشگاه تهران، کمیسیون بورس‌های دانشگاهی، کمیسیون همکاری فرهنگی ایران و فرانسه (دانشگاهی)، کمیته جغرافیایی فرهنگستان ایران، شورای عالی جغرافیایی وابسته به سازمان جغرافیایی کشور، کمیته برنامه‌ریزی وزارت آموزش و پرورش، هیات امنای مدرسه عالی بازرگانی رشت، مدرسه عالی علوم اراک و مدرسه عالی فنی تهران، عضویت در اتحادیه انجمن‌های علمی، ریاست اولین کنگره جغرافیدانان ایران در سال ۱۳۵۲، عضویتشورای دانشگاه تهران و ریاست انجمن جغرافیدانان ایران۱۳۵۳تا ۱۳۵۷به عنوان نخستین رییس) اشاره کرد.
زنده یاد دکتر گنجی، ۲۸تیرماه ۱۳۹۱براثر زمین‌خوردن در منزل شخصی خود دچار خونریزی مغزی شد. پس از آن به بیمارستان منتقل شد و درنهایت در ۲۹تیرماه در سن ۱۰۰سالگی درگذشت. پیکر او، پس از تشییع از مقابل دانشگاه تهران، جهت خاکسپاری به زادگاهش، شهر بیرجند، منتقل شد و در تاریخ ۲مردادماه ۱۳۹۱در محل بوستان دکتر محمدحسن گنجی در خیابان توحید، چهره در نقاب خاک کشید.
به گزارش ایسنا، سید رحیم مشیری در سال ۱۳۰۹در سمنان به دنیا آمد. او دوره ابتدایی را در دبستان هدایت سمنان و دوره دبیرستان را تا پنجم در دبیرستان‌های پهلوی سابق و دهخدا و دوره ششم را در دبیرستان میرافضلی طی کرد و در سال ۱۳۳۲برای تحصیل در دوره کارشناسی وارد دانشگاه تهران شد،
وی دوره دکتری جغرافیا را در دانشگاه فرایبورگ آلمان سپری کرد و در سال ۱۳۴۵موفق به اخذ درجه دکتری تخصصی از آن دانشگاه شد. وی در سال‌های ۱۳۴۵تا ۱۳۴۶با سمت دستیار جغرافیای دانشگاه فرایبورگ آلمان مشغول بکار بود. سپس به ایران بازگشت و در سال ۱۳۴۶استادیار گروه جغرافیای دانشگاه تهران شد. در سال ۱۳۵۴دانشیار شد و در سال ۱۳۷۲به مرتبه استادی دانشگاه تهران نائل آمد.
وی در سال ۱۳۸۵به عنوان استاد نمونه کشور معرفی شد. مشیری در طول دوران خدمت در دانشگاه تهران علاوه بر تدریس دروس مختلف در دوره‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری، مسؤلیت‌های اجرایی گوناگون از جمله معاونت مالی و اداری دانشکده ادبیات و علوم انسانی، مدیریت گروه جغرافیا، ریاست مؤسسه جغرافیا و سردبیری مجله پژوهش‌های جغرافیای توسعه دانشگاه تهران را به عهده داشته است.
زنده‌یاد مشیری راهنمای بیش از ۳۰رساله دکتری در دانشگاه تهران و دانشگاه آزاد اسلامی و استاد راهنمای بیش از ۲۰۰پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه‌های مختلف بود. وی از سال ۱۳۷۰به عنوان عضو وابسته در فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران فعالیت داشت و ریاست شاخه جغرافیای فرهنگستان را به عهده داشت. وی سرانجام در سن ۸۵سالگی در بهار ۱۳۹۴دارفانی را وداع گفت.
