بررسی نوآوری ها و ارتقای جایگاه معلمان در چند کشور جهان
نویسنده : سمیعی،مرتضی
مرتضی سمیعی
سرآغاز
در قرآن کریم،بسیاری از امور و افراد و مـوقعیتها بـا هـم مقایسه شدهاند:علم و جهل،عدل و ظلم،نور و ظلمت،بهشت و دوزخ،انسان و حیوان،مؤمن و کافر، موسی و فرعون،ابراهیم و نمرود،سرنوشت ظالمان و نیکان و…مقایسهی اقـوام گوناگون و سرگذشت هریک،از علومی است که بسیاری علما و صاحبنظران از آن بهره گرفتهاند.امام راحل عـظیم الشأن نیز در بیانات و سـخنرانیهای خـود در مقام تبیین و توصیف،از مقایسه بهره میگرفتند.مقایسه ی وضع اسلام و کشور در نظام طاغوت و وضعیت پس از انقلاب اسلامی و…
مقام تطبیق و مقایسه،ضمن اینکه موجب تشریح و توصیف کاملتر موضوع میشود،سبب ارائهی دانش و مطالب جدیدی در زمینهی آن موضوع یـا موضوعات مورد مقایسه میگردد.امکان مقایسه و تطبیق در امور و پدیدههایی فراهم است که به نوعی،از ویژگیهای قابل مقایسه در درون خود برخوردار باشند.
یکی از زمینهها و پدیدههایی که در علوم امروزی همواره قابل مقایسه و تطبیق است،موضوع آموزش و پرورش اسـت کـه انسانها در سراسر گیتی،از دیرباز تاکنون،از آن بهره میگیرند. صاحبنظران تعلیم و تربیتدر هر کشور،همواره در تلاشاند از روشها و تجارب سایر ملل و کشورها،به خصوص اقدامات و فعالیتهای نوآورانه،برای اصلاح و بهبود نظام آموزش و پرورش کشور خود استفاده کـنند.اثبات ارتـباط بسیار نزدیک میان توسعهی آموزش و پرورش و رشد اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و بروز پدیدههایی چون انفجار دانش،پیشرفتهای شگرف در زمینهی فناوریهای اطلاعات،ضرورت این امر را بیشتر نشان میدهد.در این زمینه، توصیف مسائل مـبتلا بـه نظام آموزش و پرورش هرکشور در مقایسه با سایر نظامهای آموزشی جهان،موضوع علم آموزش و پرورش تطبیقی است.
آموزش و پرورش تطبیقی علمی است که:«در زمینههای سیاسی،اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع گوناگون در پی جستجو،تحلیل و تفسیر شباهتها و تفاوتهایی اسـت کـه مـیان رویدادهای آموزشی و پرورشی این جـوامع وجـود دارد.»در مـجموع،میتوان برخی از نتایج حاصل از مقایسهی نظامهای آموزش و پرورش کشورها را به شرح زیر برشمرد:
۱.آگاهی از تجربیات آموزشی و پرورشی کشورهای دیگر و مسائل و مشکلات آنها.
۲.پرهیز از تکرار اشـتباهاتی کـه در نـظامهای آموزش و پرورش کشورهای دیگر صورت گرفته است.
۳.شناخت بهتر نـظام آمـوزش کشور خود که این امر در پرتو مقایس صورت میگیرد.
در این زمینه،تأمین و تربیتت معلم در نظام آموزش و پرورش هرکشوری، از اهمیت ویژهای برخوردار اسـت.زیرا مـعلمان هـستهی مرکزی دستگاههای تعلیم و تربیت به شمار میروند و وضعیت معلم در نـظام آموزشی هرکشور،نشاندهندهی وضعیت آموزش و پرورش آن کشور است.
دولتمردان برخی از کشورهای جهان، در زمینهی تربیتمعلم و جایگاه معلمان، تغییر و تحولات علمی ایجاد کـردهاند کـه در پارهـای موارد،میتوان آنها را در نوع خود«نوآوری در زمینهی نظام تربیت معلم»برشمرد و از آنها استفاده کـرد.در سـایر کشورها هم اقدامات اساسی در مورد ارتقای نقش و جایگاه معلمان صورت گرفته و این نوآوریها و اقدامات در اثر مـطالعات و بـررسیهای مـستمر به دست آمده و موج تحول در نظام تعلیم و تربیت این کشورها شده است.
بـا تـوجه بـه اینکه بررسیهای انجام شده در مورد نظام تربیتمعلم و جایگاه معلمان کشور ما نشاندهندهی نارساییهایی اسـت و در پارهـای مـوارد کارآیی روشها و اقدامات مورد تردید واقع شده است،آگاهی از تجارب و موفقیتها و نوآوریهای سایر کشورها در حـکم یـکی از مؤلفههای مورد نیاز برای تصمیمگیری،ضروری مینماید.
نوآوری در چند کشور آسیایی و نواحی اقیانوس آرام
بر اساس تـحقیقات انـجام شـده،کشورهای آسیایی حوزهی اقیانوس آرام به توسعه و نوآوری چشمگیری در آموزش معلمان دست یافتهاند:
-در بسیاری از این کـشورها سـطح استاندارد تحصیلات متقاضیان معلمی افزایش یافته است و مصاحبه یکی از مراحل بسیار مهم در اسـتخدام آنـها بـه شمار میرود.
-در اکثر کشورها با توجه به استراتژیهای تدریس،اهمیت خاصی به تدریس گروهی،یادگیری گروهی، خودآموزی و تـدریس نـمونه داده میشود.
همچنین موضوعات و دورههای جدیدی به برنامه آموزش معلمان افزوده شده که شـامل آمـوزش مـا دام العمر،تحقیق و بررسی آموزشی،آموزش جمعی و آموزش تکنولوژی و آموزش کامپیوتر میباشد.برخی از نمونههای این نوآوری به این شـرح است.
تربیتمعلم در مدرسه
طـی ایـن آموزش،معلمین آینده از آموزش در مدرسه به طور واقعی و ملموس آگاه میشوند.به عنوان مـثال در مـالدیو دانشجویانی که بعد از مدتی به زادگاه و خانههای خویش مراجعت میکنند طی این مدت موقعیت و وضعیت مـدارس مـحل زندگی خود را از دیدگاه جدیدی برای تحقیق مورد بررسی قرار میدهند و پس از بازگشت بـه مـرکز تربیت معلم اطلاعات جمعآوری شده را در طی دوره تـحصیلی بـه کـار میبرند.
تربیتمعلم عملی
طی این برنامه دانشجو معلمین میآموزند کـه چـطور یک معلم کاردان باشند(از طریق تماس مستقیم با دانشآموزان و جامعه) مثلا در تایلند مـعلمین آیـنده در دانشکده های تربیتمعلم باید از مـراکز کـاربردی و عملی کـلینیکی بـرای کـارهای تحقیقی خود استفاده کنند،دانشجو معلمین در طـی چـهار سال تحصیل باید دو بار کار عملی در این مراکز انجام دهند و بعد از کـار عـملی ابتدا دانشجویان و استاد راهنما و اعضاء هـیات علمی،مشکلات را بررسی میکنند و در صـدد بـرطرف کردن آن برمیآیند.
برنامه نردبانی
این برنامه برای دانـشآموزانی مـانند دانشآموزان فیلیپین است که مدرسه را بعد از یکی دو سال ترک کردهاند.طی این برنامه دانـشجو ابـتدا به عنوان معلم یار،بعد کـمک مـعلم و بـعد شریک معلم در سـه سـال تحصیل میکنند و بعد از مـدت ۴ سـال یک مدرک کامل به آنان اعطاء میشود.
پایگاه تربیتمعلم
در نیویلند پایگهایی برای تربیتمعلم متوسطه در مناطقی که افـراد بـا صلاحیت و معلم کم وجود دارد برپا مـیشود ایـن پایگاهها تـحت کـنترل نـزدیکترین دانشکدههای تربیتمعلم میباشند و از نـظر آموزش و تدریس عملی وابسته به معلمین کاردان و مجرب هستند.
نوآوری برای معلمان جدید
-درنیوزیلند مدارسی که دارای معلم جـدید هـستند ۲/۰ ساعت تدریس بیشتری برای آنها مـنظور میگردد.
-مـعلمین تـازهکار در ژاپن بـه مـدت ۱ سال بلافاصله بـعد از اسـتخدام و به راهنمایی سرپرستان تعلیم میبینند این تعالیم شامل تدریس و دیگر مسئولیتهای ملعمی است.
-همچنین برای برپایی دورهـهای تـعلیم بـرای معلمین تازهکار،هرمدرسه کارهای سیستماتیکی انجام میدهد تـا بـوسیله آن مـعلمین راهـنما و سـایر مـعلمین تحت مدیریت مدیر مدرسه در امر تعلیم معلمین تازهکار همکاری کنند.
-برخی از معلمین راهنما نیز مامور مدارسی شدهاند که معلمین تازهکار در آنجا مشغول به کار شدهاند دولت هم موظف اسـت دورههای آموزش ضمن خدمت برپا کند.
در استرالیا مدیر مدرسه مسئول توجیه و آشنا نمودن معلمان در طول سال اول تدریس آنها است در دیگر کشورها مانند سری لانکا و ژاپن سمینارهای متعددی برای معلمان جدید مهیا مـیشود. در مـالدیو معلمان جدید از همکاران با تجربه خود توصیههای لازم را دریافت میدارند.جلسات هفتگی معلمان در این رابطه بسیار موثر است.
نوآوری در آموزش ضمن خدمت معلمان
در تمامی کشورها برای این دورهها اهمیت خاصی قائلند و این دورهها بـرای ارتـقاء سطح دانش معلمین بنابر خواست وعلاقه خودشان و یا نیاز مملکت دایر شدهاند و تا سطح کارشناسی ارشد ادامه دارد.در استرالیا برنامهای به نام طرح تـوسعه امـوزشی معلمین با سابقه وجود دارد.در ایـن طـرح معلمان با سابقه سه بار در سال به نوبت یک هفته فرصت شرکت در دورههای برنامهریزی،ارزشیابی و مدیریت را خواهند داشت.در چین دانش معلمان متوسطه از طریق آموزش ضـمن خـدمت افزایش مییابد.در ژاپن خود مـعلمان بـرای خودشان آموزش ضمن خدمت را برنامهریزی مینمایند. در مالزی مدیر مدرسه در برنامهریزی، آموزش ضمن خدمت معلمان نقش مهمی را ایفا میکند.
انعطاف در تخصص
ارتباطی میان تربیتمعلم در سطوح ابتدایی و دبیرستان بوجود آمده است برای مثال در مالزی مـعلمین سـطوح پایین تر دبیرستان،دورهای برای سطوح ابتدایی هم میبینند تا امکان پیشرفت مدارس را بالا ببرند.
همکاری گروهی
برای استفاده هرچه بیشتر از منابع موجود در تربیتمعلم رابطه میان مراکز و موسسات تحصیلی بیشتر شده است. مالزی امـکانات فـیزیکی و کادر خـود را میان دانشکدهها تقسیم کرده است.در تایلند مراکز تربیتمعلم برای قسمت کردن منابع و استفاده مشترک از آنها به هـشت گروه تقسیم شدهاند.به علاوه مراکز آموزش عالی تحقیقات،کادر و امکانات خود را تـقسیم کـردهاند.همچنین در تـایلند مدارس به منظور فراهم آوردن امکانات آموزش ضمن خدمت برای معلمین بسیج شدهاند.
اقدامات نوآورانه در ۵ کشور آسیایی
هند
معلمان مدارس ابتدایی مـیبایست حـدود ۱۲-۱۰ سال تحصیل در مدرسه و یک سال آموزش تخصصی و حرفهای را گذرانده باشند.معلمان دوره دبیرستان دارای مدرک لیـسانس بـه اضـافه یک سال آموزش تخصصی و حرفهای هستند. مراکز جامعی در مناطق مختلف جهت آموزش قبل از خدمت مـعلمان و مربیان و آموزش غیر رسمی بزرگسالان و آموزش حین خدمت ایجاد شده است.آموزش از
راه دور مـعلمان از طریق وسایل ارتباط جـمعی انـجام میگردد.آموزش کامپیوتر به معلمان از طریق مراکز تربیتمعلم صورت میگیرد.بدین لحاظ کلیه مراکز تربیت معلم کشور به کلیه تجهیزات کامپیوتری مجهز شدهاند.
جمهوری کره
-تحقیق و توصعه روشهای آموزش و یادگیری.
-ایجاد احساس مسئولیت و وجدان کاری در دانشجویان تـربیتمعلم از طریق تاکید به اهداف تربیتمعلم.
-بالا بردن دانش و کیفیت کاری معلمان.
مالزی
بر اساس نتایج بررسی اقدامات این کشور به شرح زیر است:
-توسعه امکانات لازم برای تربیت معلم شامل امکانات فیزیکی،اداری و…
-ارزیابی سیستماتیک از برنامههای تـربیتمعلم بـا تاکید بر موثر بودن نقش معلم در کلاس؛
-استفاده از روشهای جدید برای آموزش قبل و حین خدمت به خصوص آموزش از راه دور.
فیلیپین
تغییرات زیادی در سیستم آموزش به خصوص در مورد مقام اجتماعی و حقوق معلمان ایجاد شـده و ادامـه تحصیل معلمان در مراکز خصوصی و ملی تامین گردیده است.
تایلند
تحقیق گستردهای برای استخدام دانشجو معلمان از طریق آزمون و روشهای دیگر صورت گرفته است. در مدت تحصیل دانشجویان در تربیت معلم،تدریس عملی(کارورزی)به طور مداوم از سـال اول تـا چهارم ادامه خواهد داشت،فارغ التحصیلان جدید تربیت معلم روزهای اول کار را تحت سرپرستی و نظارت معلمان مجرب فعالیت مینمایند. این معلمان اگر شروع خوبی داشته باشند در آینده معلمان علاقمندتر و خوبی خـواهند بـود.سطح اسـتاندارد تحصیلات متقاضیان افزایش یافته اسـت و مـصاحبه یـکی از مراحل بسیار مهم در استخدام آنها به شمار میآید.
اقدامات نوآورانه در زمینهی نظام تربیتمعلم در چند کشور توسعهیافته
فرانسه
سطح تحصیلی ورود به حرفهی معلمی،حداقل لیسانس است.متقاضیان مـعلمی پس از گـذراندن دورهـهای خاص معلمی،گواهی صلاحیت تدریس دریافت میدارند که مـجوز تـدریس محسوب میشود.
اصول آموزش علمی و عملی در برنامهی آموزشی معلمان ارائه میشود. یکسوم از طول دورهی تحصیل معلمان،به کارآموزی اختصاص دارد.
ادارهی مؤسسات تـربیتمعلم بـه عـهدهی شورای علمی است.اعضای این شورا،رؤسای مؤسسهها را انتخاب میکنند.
استخدام معلمان پس از دو مـرحله آزمون کتبی و شفاهی و رسیدگی بازرسان آموزشی به پروندهی تحصیلی و کارآموزیهای آنها صورت میگیرد.
آلمان
سطح تحصیلی پذیرش در حرفهی معلمی،حداقل لیـسانس اسـت.معلمان اکـثرا دارای مدرک تحصیلی لیسانس،فوق لیسانس و دکتری هستند.
کارورزی در دورههای معلمی نقش مهمی دارد.داوطـلبان مـعلمی یک تا دو سال در سمینارهای گوناگون دورههای کارورزی شرکت میکنند.
دانشجویان پس از فراغتت از تحصیل،به شرط به موفقیت در امـتحانات نـهایی،که بـه صورت شفاهی(مصاحبه)، کتبی و عملی(کاورزی)برگزار میشود، استخدام میشوند.
در تمام ایالات،معلمان کارمندان رسمی دولت محسوب مـیشوند و از نـظر گـروه شغلی،در مقایسه با سایر کارمندان، از موقعیت بهتری برخوردارند.
ژاپن
دارندگان مدرک تحصیلی لیسانس و بالاتر،پس از طی دورهـهای خـاص مـعلمی و در صورت دریافت گواهی تدریس،استخدام میشوند.
کارورزی آموزشی در برنامههای آموزشی دورههای تربیتمعلم نقش مهمی ایفا مـیکند و دانـشجویان،یافتههای دانشگاهی خود را با حضور در کلاسهای درس به صورت عملی پیاده و تمرین میکنند.
برای دریافت گـواهی تـدریس، چـند مرحله آزمون و مصاحبه برگزار میشود.
معلمان کارمندان دولت محلی محسوب میشوند و حقوق آنها بر اساس سـطح تـوانایی علمی و طول مدت خدمت تعیین میگردد.در این کشور حقوق و مزایای معلمان در تمام زمـینهها از سـایر مـشاغل بالاتر و به این سبب،رقابت برای احراز شغل معلمی در بین داوطلبان بسیار زیاد است.
منابع:
۱.آقازاده،احمد،آموزش و پرورش تـطبیقی،تهران:پیام نور،۱۳۸۲.
۲.فـرجاد،محمد علی،آموزش و پرورش تطبیقی،تهران: رشد،۱۳۷۱.
۳.سمیعی زفرقندی،مرتضی،بررسی تطبیقی روشهای تأمین و تربیتمعلم در ایران و چند کشور جـهان( پایـاننامهی کـارشناسی ارشد)،تهران،۱۳۷۸.
۴.الماسی،علی محمد،آموزش و پرورش تطبیقی،تهران، انتشارات رشد،۱۳۸۰.
۵.معرفی تطبیقی نظامهای دانشگاهی،دبیرخانهی یونسکو، تهران،۱۳۸۰.
۶.صافی،احمد،تربیتمعلم در ایران،هند،پاکستان، انتشارات مدرسه،تهران،۱۳۸۰.
رشد معلم » شماره ۲۰۷ (صفحه ۳۲)