هر کس از نردبان صفات شخصیتی خود بالا می رود
(عوامل موثر در افت تحصیلی دانش آموزان)
———————-
نویسنده : شفیعی قوام،شهناز
رشد معلم » آذر ۱۳۸۴ – شماره ۱۹۵
یکی از مسائل و مشکلات اساسی نظام آموزشی هر کشور،مسأله‌ی افت تحصیلی اسـت.این مسأله هر سال هزینه‌های سنگینی به بار می‌آورد و دورنمای پیشرفت و توسعه‌ی اقـتصادی،اجتماعی و فرهنگی کشور را مـبهم مـی‌کند.
منظور از افت تحصیلی،«کاهش عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان از سطحی رضایت‌بخش به سطحی نامطلوب است.» بهترین شاخص افت تحصیلی،مقایسه و سنجش سطح عملکرد تحصیلی قبلی و فعلی دانش‌آموز است.مشکل افت تحصیلی را می‌توان در سـه بعد فرد،خانواده و مدرسه خلاصه کرد.
دلایل فردی ۱.هوش۱۹
یکی از دلایل مهم افت تحصیلی،کمبود هوش و توانایی‌های ذهنی است.هوش هر فرد را می‌توان به دو نوع هوش عمومی و اختصاصی تقسیم کرد.هـوش عـمومی نوعی توانایی است که فرد در اغلب فعالیت‌ها از خود نشان می‌دهد و هوش اختصاصی استعداد خاصی است که او در یک یا چند زمینه‌ی خاص دارد.
به این ترتیب،اگر به نمره‌های یک شاگرد نـگاه کـنیم،نوعی رابطه بین آنها می‌بینیم که نشان‌دهنده‌ی هوش عمومی است.از طرف دیگر،تفاوت کمی میان نمره‌ها دیده می‌شود.مثلا نمره‌ی علوم فردی بهتر از ادبیات او و نشان‌دهنده‌ی هوش اختصاصی یا اسـتعداد اوسـت. پس افراد از نظر میزان برخورداری از هوش عمومی و اختصاصی،با هم تفاوت‌های زیادی دارند که باید به آن توجّه کرد.
مطالعات نشان داده است که درصد بسیار اندکی(حدود ۱۰ درصد)از موارد افت تـحصیلی بـه سـبب ناتوانی ذهنی و نداشتن کشش فـردی اسـت.امـروزه دیگر اهمیتی که در گذشته به هوش داده می‌شد، داده نمی‌شود و هر شخص با نردبان صفات شخصیتی خود راه تکامل و پیشرفت را طی می‌کند و آنچه مـهم اسـت،صـبر و بردباری و پشت کار است.
۲.توجّه۲۰
اولین شرط بـرای یـادگیری و به خاطر سپردن هر مطلبی،توجّه به آن مطلب است.بدیهی است اگر دانش‌آموزی،که هوش زیادی هم دارد،به مـوضوعی تـوجّه نـکند،نمی‌تواند آن را فرا بگیرد.دلیل شکست و افت تحصیلی بعضی از دانش‌آموزان هـم ناشی از بی‌توجهی به معلّم و مواد تدریس شده و نداشتن تمرکز حواس هنگام مطالعه و انجام دادن تکالیف درسی است.
۳.انگیزه۲۱
انـگیزه هـمان حـالت‌های درونی فرد است که موجب هدایت رفتار به سوی هدف مـی‌شود.در حـقیقت،انگیزه موتور حرکت فرد است.بسیاری از محقّقان،نداشتن انگیزه را یکی از دلایل افت تحصیلی می‌دانند.موارد زیـر،بـه مـعلّمان برای دادن انگیزه به دانش‌آموزان کمک می‌کند.
تلاش برای احساس نیاز در شـاگردان و کـمک بـه دو برای یادگیری موفقیّت‌آمیز.
بیان اهداف درس در آغاز به زبان ساده و گویا.
متناسب بودن اهداف بـا تـوانایی‌های شـاگردان،استفاده از تشویق‌های کلامی پس از عملکرد درست شاگردان و کمک به به وجود آمدن احساس مـوفّقیّت در شـاگردان؛ زیرا هیچ چیزی مانند موفّقیّت،به موفّقیّت کمک نمی‌کند.
ارائه‌ی تکالیف در حد مـتوسط (نـه زیـاد مشکل و نه آسان)؛
دادن تکالیف مبتنی بر انگیزش ذهنی و نه تکالیف یک‌نواخت.
تبادل نـظر بـا دانش‌آموزان در مورد مشکلات درس.
خواستن تکالیف داده شده در جلسه‌ی بعد.
انجام دادن آزمون‌ها،وسیله‌ای بـرای بـرانگیختن شـاگردان است.
ارائه‌ی مطالب درسی از ساده به دشوار؛
ایجاد نکردن رقابت و هم‌چشمی در شاگردان؛
فعّال کردن شـاگردان در هـنگام تدریس و کمک خواستن از آنها؛
برقراری رابطه میان مطالب درسی و وقایع زندگی.
۴.مـشکلات عـاطفی و هـیجانی دانش‌آموزان۲۲
امکان دارد فشارهای روانی خاص هر مرحله از رشد، باعث آسیب به قوای هوشی و در نهایت افـت تـحصیلی شـود.
۵.نارسایی‌های جسمی۲۳
شاگردانی که بنیه‌ی ضعیفی دارند،نمی‌توانند به اندازه‌ی کافی کـوشش و فـعالیت کنند؛
وجود ضعف در بینایی و شنوایی،سبب افت تحصیلی و عقب‌ماندگی می‌شود؛
نبود تعادل و ناهماهنگی بین مراکز عـصبی و مـراکز حرکتی؛
نداشتن مهارت‌های اجتماعی باعث گوشه‌گیری و انزوای کودک و به دنبال آن افـت تـحصیلی می‌شود.
دلایل خانوادگی۲۴
شاید بتوان گفت کـه مـهم‌ترین عـامل در شکل‌گیری نگرش دانش‌آموز نسبت به تحصیل،خـانواده اسـت.مهم‌ترین نقشی که والدین در زمینه‌ی پیشرفت تحصیلی فرزندان ایفا می‌کنند،ایجاد محیطی آرامـ بـرای مطالعه و انجام دادن تکالیف است.غـنی کـردن محیط خـانواده نـیز راه دیـگری برای تضمین پیشرفت تحصیلی فرزندان اسـت.والدیـن می‌توانند به جای خرید اشیای غیر ضروری برای دانش‌آموزان،کتاب‌های کمک‌درسی و وسـایل کـمک‌آموزشی تهیه کنند تا هم اوقات فـراغت به خوبی پر و هم بـه یـادگیری آنها کمک مؤثری شود.
فـقر مـالی خانواده یکی دیگر از عوامل مهم افت تحصیلی کودکان است که به‌طور غیر مـستقیم،بـر پیشرفت تحصیلی تأثیر می‌گذارد. مـحروم مـاندن از غـذای سالم و کافی و نـداشتن اسـتراحت به دلیل انجام دادنـ کـارهای غیر درسی برای جبران فقر خانواده،موجب عقب‌ماندگی از درس می‌شود.
فقر فرهنگی و بی‌سوادی یـا کـم‌سوادی والدین،نبود یکی از والدین یا هـر دو،وجـود مشاجره و نـاسازگاری مـیان والدیـن و نحوه ارتباط دانش‌آموز بـا خواهران و برادران خود نیز از جمله عوامل مهم در افت تحصیلی است.
دلایل مدرسه‌ای و مربوط به مـعلم۲۵
۱.شـیوه‌ی تدریس معلم:معلم باید با شـناخت دانـش‌آموزان و شـیوه‌های تـدریس،روش مـناسبی را برای تدریس انـتخاب کـند.گاه دلیل افت تحصیلی دانش‌آموز این است که شیوه‌ی تدریس معلم مطابق روش یادگیری او نیست.
۲.برنامه‌ی درسـی مـدرسه:گـاه برنامه‌ی درسی طرح شده از سوی مدرسه،مـناسب وضـعیت کـودک نـیست.مـثلا دروسـ نسبتا سخت را پشت سر هم یا در ساعاتی می‌گذارند که دانش‌آموز خسته است.
۳.پیش‌داوری‌های معلم:معلمان باید از پیش‌داوری،به ویژه پیش‌داوری منفی و انتظار شکست یک شاگرد جدا بـپرهیزند.زیرا این پیش‌داوری منجر به شکست او خواهد شد.
۴.وضعیت فیزیکی کلاس.
۵.تعویض مکرر معلم در طول یک سال تحصیلی،به ویژه در دوره‌های آموزشی پایین‌تر.
۶.ارزشیابی‌های نادرست معلمان از عملکرد شاگردان.
۷.کنترل نـامناسب کـلاس به وسیله‌ی معلم.
۸.نداشتن وسایل کمک‌آموزشی.
۹.کمبود کتاب‌های درسی.
۱۰.نبود همکاری و ارتباط بین اولیا و مدرسه.
۱۱.نبود نظم و انضباط در کلاس و مدرسه.
۱۲.کمبود فضاهای آموزشی.
________________
