ریاضیات در گذرگاه تاریخ

سومری‌ها که تمدنشان مربوط به حدود هزار سال قبل از میلاد مسیح است در جنوب بین‌النهرین، یعنی ناحیه بین دو رود دجله و فرات ساکن بودند. آن‌ها در حدود ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد با امپراطوری سامی، عکاد متحد شدند و امپراطوری و تمدن آشوری را پدید آوردند.

در این موقع مصری‌ها نیز در سواحل سفلای رود نیل تمدنی درخشان پدید آورده بودند. طغیان رود نیل هر سال حدود و ثغور زمین‌های زراعتی این قوم را محو می‌کرد. احتیاج به تقسیم دوباره این اراضی موجب رهبری آن‌ها به اولین احکام ساده هندسی شد. همچنین مبادلات تجارتی و تعیین مقدار باج و خراج سالیانه آن‌ها را وادار به توسعه علم حساب کرد. این اطلاعات همگی از روی پاپیروس‌ها و الواحی است که در نتیجه حفاری‌ها بدست آمده و به خط هیروگلیفی می‌باشد.

قدیمی‌ترین آن‌ها که مربوط به ۱۸۰۰ سال قبل از میلاد است شامل چند رساله درباره علم حساب و مسائل حساب مقدماتی است، از آن جمله رساله «پاپیروس آهس» است که درسال ۱۸۶۸ توسط «ایسنلر» مصرشناس مشهور ترجمه شد. سایر تمدن‌های شرقی نظیر چینی و هندی در ترویج دانش نقش مؤثری نداشته‌اند و جز برخی نتایج پراکنده که در زیر فشار مفاهیم ماوراءالطبیعه خرد شده است چیزی از آنان در دست نیست.

قریب هزار سال پس از نابودی فرهنگ قدیم مصر و محو شدن تمدن آَشور،یونانیان از روی مقدمات پراکنده و بی‌‌شکل آن‌ها علمی پدید آوردند که در واقع به عالی‌ترین وجه مرتب و منظم شده و عقل و منطق را کاملاً اقناع می‌کرد.‏

نخستین دانشمند معروف یونانی طالس ملطلی (۶۳۹‌ ـ ۵۴۸ق.م) است که در پیدایش علوم نقش مهمی به عهده داشته و وی را موجد علوم فیزیک، نجوم و هندسه «تشابه» می‌دانند.

در اوایل قرن ششم ق.م. فیثاغورث (۵۷۲ ـ۵۰۰ قبل از میلاد) از اهالی ساموس یونان کم‌کم ریاضیات را بر پایه و اساسی قرار داد و به ایجاد مکتب فلسفی خویش همت گماشت. فیثاغورثیان عدد را بخاطر هم‌آهنگی و نظمی که دارد اساس و مبدأ همه چیز می‌‌پنداشتند و بر این عقیده بودند که تمامی مفاهیم را به کمک آن می‌توان بیان نمود.پس از فیثاغورث باید از «زنون» فیلسوف و ریاضیدان یونانی که در ۴۹۰ق.م در ایلیا متولد شده است نام ببریم.

در اوایل نیمه دوم قرن پنجم بقراط از اهالی کیوس، قضایای متفرق آن زمان را گردآوری کرد و در حقیقت همین قضایا است که مبانی هندسه جدید ما را تشکیل می‌‌دهند.

در قرن چهارم قبل از میلاد افلاطون در باغ آکادموس در آتن مکتبی ایجاد کرد که نه قرن بعد از او نیز همچنان برپا ماند. وی ریاضیات، مخصوصاً هندسه را بسیار عزیز می‌‌داشت، تا جایی که بر سردر مکتب خود این جمله را حک کرده بود: «هرکس هندسه نمی‌داند به اینجا قدم نگذارد!» 

این فیلسوف بزرگ به تکمیل منطق که رکن اساسی ریاضیات است همت گماشت و چندی بعد منجم و ریاضیدان معاصر وی «ادوکس» با ایجاد تئوری نسبت‌‌ها نشان داد که کمیت‌های اندازه نگرفتنی که تا آن زمان در مسیر علوم ریاضی گودالی حفر کرده بود هیچ چیز غیر عادی ندارد و می‌توان مانند سایر اعداد، قواعد حساب را در مورد آن‌ها هم به کار برد.در این احوال اسکندر کشورها را یکی پس از دیگری فتح می‌کرد و هرجایی را که بر روی آن انگشت می‌‌نهاد، تبدیل به مرکزی برای پیشرفت تمدن یونانی می‌شد.پس از مرگ این فاتح مقتدر در ۳۲۳ق.م و تقسیم امپراطوری عظیم او، مصر بدست بطلیموس افتاد و امپراطوری بطالسه را تشکیل داد. بطالسه که اسکندریه را به پایتختی برگزیده بودند تمام دانشمندان را بدانجا پذیرفتند و همین دانشمندان درصدد ایجادکتابخانه بزرگی در این شهر ساحلی برآمدند و به توسعه و تکمیل آن همت گماشتند.

اکنون به زمانی رسیده‌ایم که بایستی آن را عصر طلایی ریاضیات یونان نامید. اهمیت فوق‌العاده این دوره به سبب ظهور سه عالم بزرگ ریاضی یعنی اقلیدس، ارشمیدس و آپولونیوس است که هم در دوران خود و هم برای قرون بعد از خود شهرتی عالم‌گیر کسب کردند.‏در قرن دوم ق.م نام تنها ریاضیدانی که بیش از همه تجلی داشت ابرخس یا هیپارک بود. این ریاضیدان و منجم بزرگ که بین سال‌های ۱۶۱تا ۱۲۶ق.م در رودس متولد شد گام‌های بلند و استادانه‌ای در علم نجوم برداشت و مثلثات را نیز اختراع کرد.هیپارک نخستین کسی بود که تقسیم‌‌بندی معمولی بابلی‌ها را برای پیرامون دایره پذیرفت. به این معنی که دایره را به ۳۶۰ درجه و درجه را به ۶۰ دقیقه و دقیقه را نیز به ۶۰ قسمت برابر تقسیم کرد و جدولی تابع شعاع دایره بدست آورد که وترهای بعضی از قوس‌ها را می‌‌داد و این قدیمی‌ترین جدول مثلثاتی است که تاکنون شناخته شده است.‏

تبیان -کلبه آفرینش فکر

codex09x

page11