بودجه ناکافی برای اجرای طرح امیدبخش معلمان
فهیمه طباطبایی | خبرنگارهمشهری
«طرح رتبه‌بندی معلمان» بالاخره بعد از چند سال خاک خوردن در آموزش و پرورش و مسکوت ماندن در کمیسیون اجتماعی دولت نهایی شد و قرار است زیر بودجه سال ۱۳۹۸به مجلس برود. این اتفاق در حالی رخ داد که معلمان در ماه‌ها و هفته‌های گذشته چندین بار در شهرهای مختلف کشور دست به اعتراض و تجمعات سراسری زدند و از شرایط معیشتی و اقتصادی خود اعلام نارضایتی کردند. دقیقا در همین زمان وزیر آموزش و پرورش یادداشتی منتشر کرد که در آن وعده اجرای این طرح را از سال تحصیلی آینده داد اما حالا با مشخص شدن اعتبار ۲هزار میلیاردی برای اجرای آن، منتقدان می‌گویند این وعده طبل تو خالی است و سرانجامی خوش ندارد. به‌عبارت دیگر آنها می‌گویند میزان بودجه اختصاص یافته باتوجه به جمعیت فرهنگیان کشور، عملاً ناچیز است و نمی‌تواند تغییر محسوسی در درآمد و معیشت معلمان ایجاد کند.
داستان انتشار یک یادداشت و توییت
سی‌ام آبان‌ماه امسال بود که وزیر آموزش و پرورش یادداشتی در رسانه‌ها منتشر کرد که در آن به صحبت‌های خود در هیأت دولت اشاره کرده بود؛ «در این جلسه، دشواری مضاعف شرایط دشوار فعلی برای معلمان را شرح دادم و بیان کردم که معلمان عزیز به لحاظ اقتصادی در سختی بسیاری هستند اما به‌دلیل حس تعلقی که به رشد و بالندگی فرزندان خود در مدارس دارند با فداکاری و ازخودگذشتگی باوجود همه ناملایمات اقتصادی به خدمت و امر تعلیم و تربیت مشغولند.» او سپس در بند پایانی این یادداشت از تصویب نهایی طرح رتبه‌بندی معلمان خبر داد و نوشت: «نکته امیدبخش جلسه این است که لایحه رتبه‌بندی معلمان با دفاعی که توسط همکاران من صورت گرفت، در کمیسیون اجتماعی دولت تصویب و برای بررسی و تصویب نهایی به هیأت‌وزیران ارجاع شد که با وجود سختی‌ها و تنگناهای اقتصادی کشور، به تلاش بیشتر برای فراهم آوردن محیطی مطلوب برای تعلیم و تربیت تأکید داشتند.»
این سخنان بطحایی باعث شد که معلمان به‌صورت موقت به اعتراضات خود پایان بدهند. او ۱۶ روز بعد یعنی جمعه گذشته توییتی با این محتوا منتشر کرد: «بالاخره بعد از فراز و نشیب زیاد و با وجود سختی‌های بودجه برای سال۹۸، با حمایت آقای رئیس‌جمهور و پیگیری‌های مجدانه شخص آقای نوبخت اعتبار رتبه‌بندی در لایحه گنجانده شد. به‌عنوان عضوی از خانواده آموزش‌وپرورش صمیمانه سپاسگزارم.» از این توییت سیدمحمد بطحایی چند ساعتی نگذشته بود که برخی نمایندگان مجلس اعلام کردند که تنها ۲هزار میلیارد تومان برای این طرح اختصاص یافته که همین باعث انتقاد دوباره فعالان انجمن‌های صنفی معلمان شد.
فقط به‌خاطر ۱۰۰هزار تومان؟
مهدی بهلولی، یکی از اعضای کانون صنفی معلمان تهران در این‌باره به همشهری گفت: «متأسفانه رقمی که برای اجرای این طرح درنظر گرفته‌اند حتی نسبت به آنچه در دوره علی‌اصغر فانی، وزیر اسبق آموزش و پرورش اختصاص یافت هم کمتر است. ۳سال پیش طرح اولیه رتبه‌بندی معلمان با ۳هزار میلیارد تومان اجرا شد که چندان موفق هم نبود و حالا قرار است با هزار میلیارد کمتر در این شرایط بد اقتصادی تحول بیافرینند؟ چطور چنین چیزی ممکن است؟»
بهلولی با بیان اینکه این میزان اعتبار قطعا کفاف اجرای طرح رتبه‌بندی معلمان را نمی‌دهد، افزود: «این طرح در همان سال اول شکست می‌خورد؛ چراکه با این بودجه به‌طور میانگین ۱۰۰هزار تومان به حقوق هر معلم اضافه می‌شود که قطعا تأثیری در امید و انگیزه آنها نخواهد داشت.»
یکی دیگر از نکات مورد ابهام در طرح رتبه‌بندی معلمان نحوه اجرای جزئیات آن است؛ چراکه در طرح اولیه که ظاهرا با مشورت فعالان صنفی معلمان تهیه شده، قرار است فرهنگیان براساس برخی مولفه‌ها همچون عملکردشان در مدرسه، سوابق تحصیلی، تعداد سال‌های خدمت در مناطق محروم و… ارزیابی شوند و سپس در جدول رتبه‌بندی پرداخت قرار گیرند اما حالا مشخص نیست که این طرح با چه سازوکاری اجرا می‌شود. بهلولی در این‌باره گفت: «آنچه آموزش و پرورش با ۲ هزار میلیارد تومان به‌دنبال اجرای آن است کاریکاتوری از نقشه اولیه است که سال‌ها برای طراحی آن تلاش شد. به‌نظر من مسئولان آموزش‌وپرورش تنها به‌دلیل اعتراضات دنباله‌دار معلمان دست به این اقدام زدند و بنا ندارند طرح را تمام و کمال پیاده کنند.»
این مبلغ کافی نیست
معترضان جدی بعدی به نحوه اجرای طرح رتبه‌بندی معلمان، برخی از اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی هستند. آنها معتقدند که اجرای بد این طرح باعث مأیوس شدن معلمان از آخرین امیدی است که برایشان مانده بود. حمایت میرزاده، سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات در این‌باره به همشهری گفت: «رقم درنظر گرفته‌شده کفاف اجرای طرح رتبه‌بندی معلمان را نمی‌دهد و دولت باید این رقم را افزایش دهد.»
وی گفت: «در بودجه سال ۹۸باید به این اولویت‌ها توجه داشت؛ نخست اجرای رتبه‌بندی معلمان، دوم منتقل نشدن مطالبات سال ۹۷به سال ۹۸و تنظیم بودجه براساس عملکرد. درست است که بودجه آموزش و پرورش برای سال ۹۸افزایش پیدا کرده اما اشکال این است که همچنان بخشی از مطالبات سال ۹۷به ۹۸تحمیل می‌شود و مبلغ درنظر گرفته‌شده برای بحث رتبه‌بندی معلمان کافی نیست.»
۱۱هزار میلیارد تومان برای رتبه‌بندی معلمان می‌خواهیم
اما این طرح به چه میزان اعتبار نیاز دارد و چگونه می‌توان آن را با موفقیت اجرا کرد به‌گونه‌ای که معلمان در هر مقطع تحصیلی و پایه شغلی بتوانند به حقوق واقعی خود برسند؟ جبار کوچکی‌نژاد، عضو دیگر کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در این‌باره به همشهری توضیح می‌دهد: «کل بودجه‌ای که دولت برای آموزش و پرورش در سال آینده درنظر گرفته ۴۲هزار میلیارد تومان است که فقط ۲هزار میلیارد از آن را برای طرح رتبه‌بندی معلمان درنظر گرفته‌اند. این در حالی است که برای اجرای این طرح در سال اول حداقل ۱۱هزار میلیارد مورد نیاز است که بتوان افزایش حقوق خوبی را برای معلمان ایجاد کرد.»
البته پیش از کوچکی‌نژاد، دبیر شورای‌عالی آموزش و پرورش نیز همین رقم را برای اجرای طرح رتبه‌بندی معلمان پیش‌بینی کرده بود. مهدی نویدادهم نهم آبان‌ماه ۹۷به خبرگزاری تسنیم گفته بود: «در سال۹۸ برای اجرای طرح رتبه‌بندی معلمان حداقل به ۱۱تا ۱۵هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز است که باید این اعتبار در اختیار آموزش و پرورش قرار بگیرد.»
دفاع تمام‌قد از بودجه ۲هزار میلیاردی
اما اللهیار ترکمن، معاون توسعه مدیریت و پشتیبانی وزارت آموزش و پرورش، اظهارنظرها درباره میزان بودجه این وزارتخانه و اعتبار درنظر گرفته شده برای لایحه رتبه‌بندی معلمان را در حد یک گمانه‌زنی دانست و گفت: «تا زمانی که دولت لایحه بودجه را به مجلس نفرستاده است، گمانه‌زنی‌ها درباره میزان بودجه آموزش وپرورش درست نیست. حرف ما این است که با کدام سازوکار اجرایی و منبع اعتباری مدعی هستند مبلغی که برای طرح رتبه‌بندی در نظر گرفته‌ایم، کم است؟ هنوز قانون به مجلس نرفته و آیین‌نامه آن نوشته نشده است تا سازوکار اجرایی آن مشخص شود.»
او در دفاع از بودجه ۲هزار میلیاردی طرح رتبه‌بندی معلمان گفت: «اصل این بود که ما بتوانیم در لایحه بودجه۹۸ یک ردیف اعتباری برای رتبه‌بندی درنظر بگیریم که این طرح در سال ۹۸برای اجرا بدون اعتبار باقی نماند. این ردیف با کمک دولت با اعتبار ۲هزار میلیارد پیش‌بینی شده است.»
او در پاسخ به این منتقدان که با این اعتبار کم چگونه می‌خواهید طرح رتبه‌بندی معلمان را اجرا کنید، گفت: «اگر مشخص شد که طرح رتبه‌بندی نیازش به اعتبار بیشتری دارد با استفاده از سازوکارهای شمی‌توانیم منابع بودجه‌ای را جابه‌جا و رقم مورد نیاز را تأمین کنیم.»
با این اوصاف لایحه رتبه‌بندی معلمان که طرح اولیه آن از اواسط دهه۸۰ در حال تهیه است، وارد فاز جدیدی شد؛ طرحی که یک‌بار در دوره علی‌اصغر فانی، وزیر اسبق آموزش و پرورش ناقص اجرا شد و بعد از یک سال آن را به‌دلیل کمبود اعتبارات رها کردند و حالا دوباره با همان سازوکار می‌خواهند اجرا کنند.
جزئیات طرح رتبه‌بندی معلمان چیست؟
نظام سنجش صلاحیت و رتبه‌بندی معلمان که در وزارت آموزش و پرورش نهایی شده، یکی از مواد قانونی سند تحول بنیادین این وزارتخانه به‌شمار می‌رود که در ۴شاخه صلاحیت‌های عمومی، صلاحیت حرفه‌ای، صلاحیت تخصصی و پیامدها و نتایج عملکردی تعریف شده است.
در تعریف صلاحیت‌های عمومی که معلمان باید داشته باشند، آمده است: «دارا بودن شرایط بدو استخدام، سلامت جسمی، شناخت خود و تعادل شخصیتی» و در صلاحیت‌های حرفه‌ای به اخلاق حرفه‌ای، مهارت‌ها و توانمندی‌های معلم، مشارکت‌جویی، پژوهشگری، خلاقیت و نوآوری او در تدریس اشاره شده است. در صلاحیت‌های تخصصی نیز به رشته تحصیلی مرتبط، به روزآوری دانش و اطلاعات در زمینه کاری و تدریس و در پیامدها و نتایج عملکردی به کسب افتخارات علمی معلم و دانش‌آموزانش، پیشرفت تحصیلی و تربیتی و تعاون و نیکوکاری در مدرسه و کلاس درس او اشاره شده است.
در ادامه این طرح نوشته شده که «همه معلمان واجد شرایط و دارای صلاحیت، می‌توانند در فرایند رتبه‌بندی شرکت کنند اما باید حداقل ۵ سال سنوات تجربی داشته باشند و مدرک تحصیلی‌شان کمتر از کارشناسی نباشد و در صورت فوق‌دیپلم باید ۱۵سال سابقه تدریس در کارنامه‌شان ثبت شده باشد.
درباره فرایند رتبه‌بندی نیز مراحل اینگونه تعریف شده است که «جمع‌آوری اطلاعات شواهد و مستندات در مدرسه (به‌صورت حضوری یا از طریق سامانه)؛ تأیید اولیه مدارک، مستندات و نتایج ارزیابی‌ها در کمیته مدرسه؛ ارسال مدارک و مستندات به هیأت ممیزه استان یا کمیسیون بررسی‌کننده در منطقه، بررسی و تطبیق مستندات مربوط در هیأت ممیزه؛ حضور داوطلبان در هیأت ممیزه و دفاع از سوابق و عملکرد (درصورت نیاز و ضرورت به تشخیص هیأت ممیزه)؛ بررسی، تأیید نهایی و صدور مجوز (ارتقا به رتبه بالاتر، توقف یا تنزل)؛ رسیدگی به درخواست‌ها و اعتراضات احتمالی؛تعیین رتبه و اعلام نتیجه به امور اداری، برای صدور حکم رتبه‌بندی.»
ضوابط و شرایط بهره‌مندی مشمولان این طرح نیز درنهایت اینگونه خواهد بود که «ارتقا به رتبه‌های بالاتر، مشروط به حفظ و تقویت صلاحیت‌های قبلی و کسب صلاحیت‌های جدید خواهد بود. رتبه‌های حاصل از سنجش صلاحیت‌های معلمان در ۵عنوان مشخص است و فاصله زمانی احراز هر رتبه ۵سال و به شکل پلکانی است، لذا احراز رتبه بالاتر بدون توقف در رتبه قبلی امکان‌پذیر نخواهد بود. همچنین پرداختی‌ها متناسب با هریک از رتبه‌ها براساس نظامی است که علاوه بر حقوق و دستمزد معمول پرداخت می‌شود. (نظام فوق‌العاده ویژه)، ارقام فوق‌العاده رتبه‌بندی براساس حاصل‌ضرب ریالی افزایش سالانه حقوق کارکنان دولت در ضرایب مشخص برای هر رتبه، تعیین می‌شود. حداقل این رقم در پایین‌ترین رتبه باید بیش از دوسوم حداقل حقوق و دستمزد در دستگاه‌های اجرایی کشور و حداکثر آن در بالاترین رتبه همواره باید با ۳برابر حداقل حقوق و دستمزد دستگاه‌های اجرایی کشور باشد. در پایان نیز حائزین هر یک از رتبه‌ها علاوه بر فوق‌العاده رتبه‌بندی از مزایا و تسهیلات مشخص و معینی نیز بهره‌مند خواهند شد.»
در این طرح شرایط توقف رتبه برای هر معلم نیز اینگونه تعریف شده است: «درصورتی‌که حدنصاب لازم امتیاز هریک از ملاک‌ها و شاخص‌ها را کسب نکند؛ حداقل امتیاز در دوره‌های بازآموزی را کسب نکند؛ (استفاده از فرصت جبران)، حداقل ۷۵درصد امتیاز «توانایی و مهارت تدریس» را به‌دست نیاورد؛ در آزمون‌های دانش حرفه‌ای برای بار دوم حداقل لازم را کسب نکند؛ میانگین نمره ارزشیابی عملکرد سالانه او کمتر از ۹۰درصد امتیاز هر دوره باشد؛ انصراف داوطلبانه از دریافت رتبه‌های بعدی.»
از دست دادن صلاحیت‌های کسب‌شده رتبه قبلی؛ از دست دادن شرایط روحی و جسمی لازم؛ ناتوانی در کسب امتیازات رتبه بالاتر در ۳دوره متوالی؛ تخلفات (اداری، آموزشی، مالی، سیاسی و…) که از سوی مراجع ذی‌صلاح درخصوص آن حکم صادرشده باشد نیز باعث تنزل رتبه برای افراد خواهد شد.
