در شرایطی که بیشتر خانه‌های شهری تبدیل به آپارتمان‌های کوچک و به دور از فضاهای بازی شده است، حداقل کاری که می‌توان برای تامین بهداشت جسمی و روحی کودکان و نوجوانان داشت، ایجاد فضای شادی بخش در مدرسه است. دانش‌آموزان چندین ساعت از روز را در مدرسه می‌گذرانند و اگر فضاسازی مناسبی در مدارس ایجاد شود، به شاد زیستن فرزندان خود کمک کرده‌ایم.شاداب سازی مدارس را باید در ابعاد ظاهری و ابعاد معنوی جست و جو کرد. همچنین برای دستیابی به تحقق آرمان‌های مربوط به شاداب سازی مدارس باید تحولی جدی در نگرش مدیران و مسئولان نظام آموزش و پرورش ایجاد شود.براى این که سلامت جسمانى و روانى کودکان، دانش‌آموزان، اطرافیان و خودمان حفظ شود، باید سعى کنیم با شناسایى عوامل مؤثر بر شادى، موجبات تقویت عوامل مثبت و تقلیل عوامل منفى مؤثر بر شادى را فراهم کنیم.
در شرایطی که بیشتر خانه‌های شهری تبدیل به آپارتمان‌های کوچک و به دور از فضاهای بازی شده است، حداقل کاری که می‌توان برای تامین بهداشت جسمی و روحی کودکان و نوجوانان داشت، ایجاد فضای شادی بخش در مدرسه است. دانش‌آموزان چندین ساعت از روز را در مدرسه می‌گذرانند و اگر فضاسازی مناسبی در مدارس ایجاد شود، به شاد زیستن فرزندان خود کمک کرده‌ایم.
شاداب سازی مدارس را باید در ابعاد ظاهری و ابعاد معنوی جست و جو کرد. همچنین برای دستیابی به تحقق آرمان‌های مربوط به شاداب سازی مدارس باید تحولی جدی در نگرش مدیران و مسئولان نظام آموزش و پرورش ایجاد شود.براى این که سلامت جسمانى و روانى کودکان، دانش‌آموزان، اطرافیان و خودمان حفظ شود، باید سعى کنیم با شناسایى عوامل مؤثر بر شادى، موجبات تقویت عوامل مثبت و تقلیل عوامل منفى مؤثر بر شادى را فراهم کنیم.
از آن جا که شادى بزرگ ترها عامل مؤثر در شادى و نشاط کودکان است و اولیا و مربیان غمگین نمى‌توانند فرزندان و دانش‌آموزانى شاد تربیت کنند، با ارائه نظام اعتقادى درست براى دستیابى به شادى، مى توان به افزایش شادى در میان افراد جامعه کمک کرد. به این ترتیب مردم مى توانند تغییرى مثبت در زندگى خود به وجود آورند، احساس پیشرفت و لذت در زندگى داشته باشند و به شادى دائمى دست یابند و فقط در این صورت است که مى توانند شادى را در وجود فرزندانشان نیز پرورش دهند.
سیراب نشدن فرزندان از محبت و عاطفه کافی، بی‌تعادلی روحی و روانی را به‌دنبال دارد. ناآشنایی خانواده‌ها با روش‌های مؤثر تعلیم و تربیت را می‌توان با آموزش احساس مسئولیت در برابر خود، خانواده، واقع بینی همراه با نگرش مثبت، تقویت روحیه همکاری و کار گروهی، آموزش مهارت‌های زندگی، تقویت مهارت ادراکی، و….. به کمک تمامی دست‌اندرکاران محیط آموزش تا حدود زیادی حل کرد تا در نهایت محیطی شاداب و البته قانونمند ایجاد شود و فرزندانی مفید، هدفمند و کاربردی پرورش یابند.
مدارس، تامین‌کننده نیروی کیفی جامعه‌اند، نه فقط تامین‌کننده تعداد زیادی نیروی انسانی که به‌عنوان تحصیل کرده، روانه جامعه می‌شوند. پس شناسایی و ایجاد زمینه برای رشد خصایل ممتاز بشری، اولین دغدغه دست اندرکاران تعلیم و تربیت در فعالیتهای علمی یا فرهنگی است که باید با تمام وجود، خود را وقف ایفای این وظیفه سنگین کنند.
نشاط و شادابی در مدرسه باعث رشد و تکامل همه ابعاد وجودی یک دانش‌آموز در بعد جسمانی، شناختی، عاطفی، اخلاقی و معنوی می‌شود. چنانچه یک بعد از این ابعاد دچار صدمه شود، یا مورد غفلت قرار گیرد، دانش‌آموز به توانایی‌ها و شایستگی‌های کامل دست نخواهد یافت.
شاد زیستن برای کودک به همان اندازه مهم است که تغذیه خوب، محبت کردن و حفاظت از او اهمیت دارد. زیرا سلامت روحی، روانی و جسمانی او را تامین می‌کند.
میزان شادی و خنده در مدارس ما بسیار پایین است. در مدرسه خالی از شادی، سخن‌گفتن از شادی قدری مشکل خواهد بود. یکی از مشکلات هر جامعه، غفلت از شادی و نشاط و در نتیجه افزایش بیماری‌های مختلف روانی از قبیل اضطراب و افسردگی است. زندگی با شادی و نشاط معنا پیدا می‌کند و در پرتو آن دانش‌آموزان به ویژه در دوران نوجوانی و جوانی می‌توانند پله‌های ترقی را بپیمایند. جامعه زنده و پویا جامعه‌ای است که عناصر شادی‌آفرین در آن فراوان باشد.
در گذشته به‌نظر می‌رسید که وظیفه آموزش و پرورش، تولید عده‌ای فارغ التحصیل است که فقط بتوانند امرار معاش کنند، اما چنین می‌نماید که در قرن جدید نظام‌های آموزش و پرورش این مرحله را پشت سر گذاشته‌اند و سرلوحه تعلیم و تربیت در یک جمله خلاصه شده است: «شوق زندگی کردن را به دانش‌آموزان بیاموزیم». پس باید معتقد باشیم که درحقیقت رشد پایدار ما در گرو شادی پایدار است.
در آموزش و پرورش مدرن، افزون بر مهارت‌های خواندن، حساب کردن و نوشتن، نیازهای جدیدی در قالب کسب مهارت زیستن و حل مسأله و چگونگی رویارویی با چالش‌های هزاره سوم مطرح شده است. هر گونه ارتباط و تعلیمی که بدون روح تحرک، پویایی و شادی باشد، به شکست منتهی می‌شود.
تعریف شادی از دیدگاه روانشناختی
روانشناسی به نام دیوید مایرز، سلامت روانی فرد را در میزان داشتن سرخوشی فرد می‌داند و سرخوشی (خوشحالی) را چنین تعریف می‌کند: «نوعی احساس امنیت. احساس این که زندگی به طور کلی به خوبی می‌گذرد.»
این حالت خوشی و نشاط،زودگذر نیست و دارای دوام نسبتا پایداری است که بستگی به عوامل متعددی دارد.
به گفته «مایرز» خوشحالی به سن یا میزان درآمد، مرد یا زن بودن بستگی ندارد، ولی به بعضی خصوصیات شخصیت فرد و مهارت‌های او، داشتن روابط نزدیک با دیگران و برخورداری از اعتقادات مذهبی و عمل کردن به آنها مربوط است.
معلم شاد و با روحیه
اگر قرار باشد روح دانش‌آموز پرورش و رشد یابد، باید این روند از روح معلم آغاز شود. چنانچه روح معلم افسرده و ناتوان باشد، شانس ناچیزی برای تقویت و مراقبت از روح دانش‌آموزان وجود خواهد داشت. معلمانی که نمی‌توانند حضور توانمند خود را هر روز در کلاس درس نمایش دهند، از لحاظ انتقال فکر با دانش‌آموزان هماهنگ نیستند و برای پاسخگویی به نیازهای دانش‌آموزان آمادگی ندارند. معلم باید با توجه به هر گونه نقص در درک و دریافت دانش‌آموز، تلاش کند تا توانایی روش‌های جدید تدریس و گرداندن کلاس را در خود کشف کند. اگر دانش‌آموزان آگاه شوند که چه باید بخوانند، چرا باید بخوانند، درسی که می‌خوانند چه سودی در آینده نزدیک و آینده دور برای آنها دارد و مورد کاربرد درس در جامعه کجاست و چگونه مورد استفاده قرار خواهد گرفت، اهداف برای شان روشن خواهد شد. باکسب این اطلاعات است که دانش‌آموز به کلاس، درس و معلم خود رغبت پیدا می‌کند و محیط کلاس و مدرسه برای او شاد و نشاط آفرین می‌شود.مدرسه نیز خود از یک روح سرشار برخوردار است. این موضوع به ندرت مورد تایید قرار می‌گیرد. برخی مدرسه را به عنوان یک ماشین می‌شناسند. در حالی که می‌توان شرایطی را در مدرسه به وجود آورد که اجازه پرورش روح را بدهد و ایجاد نشاط کند. روش‌هایی برای فعال کردن مدرسه و کلاس در زیر ارائه می‌شود. امید است که این روش‌ها باعث شود شوق و انگیزه بیشتری در دانش‌آموزان به وجود آید.
برخی از اقدام‌هایی که کارکنان مدارس می‌توانند انجام دهند عبارتند از:
ـ تشخیص اهمیت مطالب غیر کلامی
ـ توجه به زیبایی محیط آموزشگاه و کلاس‌های درس
ـ نقل داستان‌هایی درباره مدرسه
ـ برگزاری جشن‌ها و مراسم مذهبی
ـ پرورش روح دانش‌آموزان
ـ شناسایی علت‌ها به جای توبیخ‌ها
چگونگی ایجاد فضای شاداب
داشتن بهداشت روانی سالم نیازمند رعایت اصولی است که هم جنبه مادی و هم جنبه معنوی دارد. در واقع شاداب سازی را باید در ابعاد ظاهری و همچنین معنوی جست وجو کرد که هر یک از این موارد شامل بررسی موضوعات و مواردی مهم است که با در نظر گرفتن آنها می‌توانیم روان و جسم نوجوان را شاد کنیم. چون نوجوان باید ابتدا از درون وجودش احساس شادمانی داشته باشد و این احساس شادمانی همان حس رضایت از زندگی است که باید در تمامی ابعاد وجودش رخنه کند.
یکی از شاخص‌های بهداشت روانی احساس رضایت و شادابی است. فردی که احساس می‌کند نیازهایش بدون برخورد با موانع در حال تامین است، به زندگی خود امید پیدا می‌کند و به درجه‌ای از رضایت درونی می‌رسد که همواره او را شاد نگه می‌دارد.در این حالت فرد به زندگی دیگران علاقه مند می‌شود و به آنها عشق می‌ورزد. احساس رضایت و شادی سبب پیدایش حاات روانی مختلفی می‌شود که دوستی، عشق، محبت، امید، خوش بینی، همراهی، همدلی و پذیرش از نمونه‌های آن است.
راهکارهای مناسب
ـ تبادل تجربیات موفق مدیران در رابطه با شادسازی مدارس
ـ تغییر در وضع فیزیکی مدارس و توجه به نیازهای دانش‌آموزان و تنوع برنامه‌ها
ـ توجه جدی به امور معیشتی و رفاهی معلمان به منظور حضور شاداب‌تر آنها در مدارس
ـ بها دادن به دانش‌آموزان پر تحرک، کنجکاو و پرسشگر
ـ ایجاد فضای سبز و استفاده از رنگ‌های شاد و جذاب در محیط مدرسه
ـ شناسایی افراد خلاق و تشویق آنان در زمینه تغییر و اصلاح مدارس
ـ ایجاد انگیزه در مدیران برای مطالعه درباره شادی و جایگاه آن در تعلیم و تربیت
ـ توجه به زیبا سازی مدارس
ـ توجه به وضع بهداشت محیط مدرسه
ـ ایجاد فضای مناسب برای تفریحات سالم دانش‌آموزان
ـ توجه به نیازهای عاطفی، روحی و روانی دانش‌آموزان
ـ مشارکت دانش‌آموزان در اداره مدرسه
ـ استفاده از تابلو‌ها و پیام‌های بهداشتی شاد و شعر‌های شادی آفرین
ـ تهیه امکانات و مکان‌هایی ورزشی در داخل مدرسه و بیرون از مدرسه
ـ برگزاری جشن‌ها به مناسبت‌های مذهبی و اعیاد ملی با کمک دانش‌آموزان
ـ برگزاری مسابقات ورزشی ـ تفریحی ـ علمی در بین مدارس و بین دانش‌آموزان
ـ برگزاری نمایشگاه نقاشی، شعر، خط و مسابقه قرآن به صورت گروهی
ـ دعوت از افراد محبوب و موفق دانش‌آموزان برجسته مثل هنرمندان و ورزشکاران
ـ اجرای برنامه‌های صبحگاهی با نشاط و پر بار
ـ استفاده از مشاوران مجرب و دلسوز برای حل مشکلات تحصیلی و تربیتی دانش‌آموزان
ـ نمایش فیلم و تئاتر نمایش‌های عروسکی
ـ موسیقی زنده مورد علاقه دانش‌آموزان
ـ بردن دانش‌آموزان به موزه، تئاتر، سینما، پارک و اردوگاه با کمک اولیای مدرسه و خانه
ـ تشکیل نمایشگاه کتاب
ـ افزایش مدت زنگ‌های تفریح
ـ برگزاری مسافرت‌ها و اردو‌های تفریحی ـ سیاحتی
ـ تشکیل گروه‌های درسی با حضور فعال دانش‌آموزان
ـ کنترل عوامل بازدارنده نشاط و تقویت عوامل تسهیل دهنده
ـ جلوگیری از هر نوع برخورد لفظی و بی احترامی به دانش‌آموزان
ـ ممنوعیت جدی هر گونه تنبیه بدنی
ـ پر بار شدن ساعات ورزش
ـ پذیرایی در اعیاد و مناسبت‌های مذهبی و غیرمذهبی
ـ توجه به وسایل صوتی و تصویری در مدارس مخصوصا کامپیوتر
توصیه‌هایی برای افزایش شادی
* رسیدگی به خود: کمک به رفع نیازهای دیگران بدون شناسایی و حل نیازهای فرد نا ممکن است. باید فرد توجه کند که چه کارهایی او را خوشحال می‌کند. سپس وقت کافی برای انجام دادن آنها در نظر بگیرد.
*سرمایه گذاری در روابط نزدیک و صمیمانه: باید هر فرد وقت و محبت خود را به اشخاصی که دوست دارد هدیه دهد.
* تلاش در به انجام رساندن کارهای مورد علاقه: هر فرد باید، دنبال مبارزه طلبی‌هایی بگردد که به ارضای نیاز خود برای انجام دادن کارهای دارای معنی و هدف از نظر خود کمک می‌کند. هم چنین باید از فرصت‌های نامنتظر برای آزمون چیزها و کارهای متفاوت استفاده کند.
*دادن نیرو و انرژی به خود: رسیدگی به وضع سلامت جسمانی برای مراقبت از سلامت روان اهمیت دارد.
* پرهیز از افراط و تفریط: روحیه همه گاهی قوی و گاهی ضعیف می‌شود. ولی باید سعی کرد که به نوعی حالت تعادل یا حد وسط رسید.
*خوش بین بودن: اگر فرد همواره در پی آن باشد که ببیند در زندگی چه کمبودهایی دارد، آن عیب‌ها را خواهد یافت و احساسش نسبت به خود از آنچه هست بدتر خواهد شد. باید فرد به دنبال جنبه‌ها و جلوه‌های مثبت زندگی خود هم بگردد.
*نوع دوستی: نیکی کردن به دیگران ممکن است باعث شود فرد احساس خوبی و شادی کند.
*شوخ طبعی: شوخ طبعی به ما اجازه می دهد ترس‌ها و دیگر احساسات منفی خود را بدون ایجاد ناراحتی برای خودمان یا دیگران بیان کنیم.
نویسنده: منیژه گوگانی
منابع و ماخذ:
ـ مقاله بهداشت روانی در آموزشگاه: سید محمد میرکمالی. فصلنامه مدیریت آموزش و پرورش، دوره پنجم، تابستان و پاییز ۱۳۷۷
ـ دفتر امور زنان، (۱۳۸۵)، «آشنایی با مهارتها و شیوه‌های بهره یابی از امکانات آموزشی، فرهنگی، ورزشی
ـ مرآتی، کیانوش(۱۳۸۲)، «به شادی همی دار تن را جوان»، ماهنامه پیوند، شماره ۲۸۹،
ـ صباغیان، زهرا(۱۳۸۴)، «مدرسه وتقویت نشاط و امید به زندگی»، ماهنامه پیوند، انجمن اولیا و مربیان، شماره ۳۰۹، ۳۱۰، ۳۱۱
ـ طاهری، فرشته-میرحسینی، عصمت، (۱۳۸۵)، «اهمیت نماز و چگونگی جذب جوانان به این فریضه الهی»، ماهنامه تربیت، سال ۲۲، شماره ۲،
ـ غفاری چمستان، صفیه(۱۳۸۵)، «راهکارهای مناسب جهت ایجاد آرامش در زندگی»، ماهنامه تربیت، سال ۲۲، شماره۶.
