با نگاهی به کتاب ریاضی پایه هفتم دوره اول متوسطه آموزش و پرورش و جهانی شدن پوپک نیک طلب
بارها شنیده ایم که تالیف کتاب های درسی جدید موجب ارتقای سطح دانش در کشور می شود، .با خود اندیشیده ایم که لابد از آن جایی این کتاب ها ، منطبق بر برنامه درسی ملی تدوین شده اند ، می توانند پاسخگو ی بخش عمده ای از چالش های موجود علمی وآموزشی ،آموزش وپرورش باشند. از جمله این چالش ها ،چالش آموزش وپرورش وجهانی شدن است .
جهانی شدن پدیده بزرگ اجتماعی است ، که در نیمه دوم قرن بیستم به ویژه در دهه ۱۹۹۰ میلادی به سرعت مراحل تکوین خود را پشت سر گذاشت واکنون به یکی از چالش های فکری اساسی تبدیل شده است .
چالش جهانی شدن که از جامعه شناسی آغاز شد (waters , 1995)وبه سرعت تمامی ابعاد اجتماعی زندگی انسان معاصر را تحت تاثیر خود قرار داد ودر جریان روبه رشد خود،نظام آموزش وپرورش کشورها را با چالشی بزرگ مواجه کرد. چالشی که باید برای آن تدبیری اندیشیده می شد.
از این رو در سال ۱۹۹۳ میلادی ،ششمین کنفرانس وزیران آموزش وپرورش منطقه آسیا- اقیانوسیه متشکل از۳۳ کشور از جمله ایران در مالزی برگزارشد وبه توصیه نامه ای منجرشد که بر مبنای آن توجه به اصلاحات در آموزش وپرورش باید سرلوحه امور اعضا قرار گیرد.
این توصیه نامه چهار موضوع عمده : آموزش برای همه ،آموزش زنان ودختران ،کیفیت وتناسب آموزش با زیر عنوان های تحقیقات آموزشی ونوآوری برای توسعه وآموزش دنیای کار وآموزش معلمان و همکاری منطقه ای وبین المللی در آموزش وپرورش را دربر گرفته بود. (رؤوف ، ۱۳۷۹ :ص۳۸۷۹)
البته جهانی شدن آموزش وپرورش به این معنا نیست که آموزش وپرورش هر کشور از جنبه های ملّی ،فرهنگی وتاریخی خود جداشده وجهانی شود ،بلکه این مطلب از آنجا نشأت گرفته است که در پایان قرن بیستم انسان نه در سطح ملّی بلکه در سطح بین المللی با مشکلات عمده ای مواجه شده است .مشکلاتی که جهانی است وتأثیرات جهانی دارد.
بنابراین عزم ،شناخت ونگرش های سازنده بین المللی را برای رفع یا کاهش آن می طلبد.در اینجاست که نقش مهم آموزش وپرورش در ایجاد این عزم ونگرش سازنده وارایه آگاهی های لازم تبیین می شود.
در واقع همه این ها لازمه اش مشارکت انسان ها در رفع مشکلات جهانی است ؛ مشکلاتی چون منازعات بین المللی ، فقر جهان سوم ،خطرات زیست محیطی و… (سرکارآنی ، ۱۳۸۲:ص۳۸۱)
آموزش زیست محیطی
از جنبه های مثبت جهانی شدن آموزش وپرورش توجه به آموزش زیست محیطی است.
امروزه بحران محیط زیست یک مساله جهانی تلقی شده است وآنچه به عنوان عوامل تهدید کننده محیط زیست انسان مطرح می شود بسیارند از جمله :افزایش آلودگی ها ، کاهش منابع طبیعی نظیر جنگل ، افزایش جمعیت ( ودر برخی موارد کاهش جمعیت)، ازدیاد گازهای گل خانه ای ،نابودی لایه ی ازون و… به هر حال این مساله که نسبت آموزش وپرورش با بحث های زیست محیطی چیست ؟وجایگاه این آموزش ها در مدرسه ، کلاس وکتاب های درسی کجاست ؟ مسئولیت بیشتری را برای نظام آموزش وپرورش ایران به همراه آورده است .کشورهای توسعه یافته با برنامه ریزی به هنگام سعی کرده اند این آموزش ها را به خانواده ، مدرسه وکلاس درس بیاورند. (سرکارآنی،۱۳۸۲:ص۳۷۹)
اما به نظر می رسد این جنبه جهانی شدن آموزش وپرورش در کتاب جدید التالیف ریاضی پایه هفتم دوره اول متوسطه نه تنها چندان مورد توجه واقع نشده است، بلکه در این کتاب تناقضات قابل ملاحظه ای در خصوص آموزش زیست محیطی دیده می شود.
در مساله ای از این کتاب آمده است: قورباغه ای می خواهد از یک دیوار عمودی بالا برود.او با هرجهش ۳ متر بالا می رود وهر بار ۲ متر سُر می خورد وپایین می آید…( مسئله۳ ، ص۲)
اما به راستی در محیط زیست طبیعی ، کدام قورباغه از دیوار عمودی بالا می رود ؟!!وبعد هم در هر جهش مقداری هم به عقب سُر بخورد ؟
مگر نه این که در روش پرورش نیمه طبیعی قورباغه ،آنان را در برکه ها ومرداب هایی که حصار کشی شده اند نگه می دارند تا قورباغه ها از محیط خارج نشوند.
در مساله دیگر ی بیان شده است:اگر دیوارهای یک استخر با طرح زیر(که طرحی است شطرنجی با دو رنگ سفید وسبز)کاشی کاری شده باشد؛چه کسری از دیوار کاشی سبز دارد؟(مسئله۸ ،ص۷)
حال آن که طبق استاندارد «استخرهای شنا-الزامات عمومی »که در دویست وپانزدهمین اجلاس کمیته ی ملی استاندارد مهندسی پزشکی به تصویب رسید، آمده است:رنگ آمیزی یکی از نازک کاری های مهم در استخرهاست. انتخاب رنگ بندی مناسب واجرای دقیق آن مطابق مشخصات فنی خاص ، نمای مطلوب ودلخواه را تامین می کند.بهترین رنگ مورد استفاده رنگ آبی است. رنگ آمیزی استخر به رنگ آبی، شفافیت وجلای بیشتری به آب وفضای استخر خواهد بخشید. از این رو رنگ سفید متمایل به آبی یا آبی کمرنگ به طور کلی برای کلیه ی استخرها ترجیح داده می شود واز رنگ های تیره وسایر رنگ ها مانند سبز ، زرد وقهوه ای باید پرهیز کرد .مشخصات رنگ های مورد استفاده در استخرها باید بر طبق استاندارد ملی ایران به شماره ۳۰۷ سال ۱۳۵۸ باشد.پس چگونه است که بر خلاف استاندارد زیست محیطی در این کتاب رنگ سبز برای کاشی کاری دیواره استخر در نظر گرفته می شود .
در متن تمرین دیگری از کتاب ریاضی پایه هفتم آمده است:یک زیردریایی ۱۵۰ متر پایین تر از سطح دریا قرار دارد.زیر دریایی دیگری ۵۰ متر از آن بالاتر است …(مسئله ۲: ص۲۲)
این مسئله چنان ساده بیان شده است که هیچ فردی تصور نمی کند که فاصله ۵۰ متری دو زیر دریایی یعنی تهدید به فاجعه ای انسانی وزیست محیطی .زیر دریایی که تصویر آن نیز در کتاب گنجانده شده ، زیر دریایی نظامی است که با سوخت اتمی کار می کند واین نوع از زیر دریایی ها گاه طولشان از ۱۰۰ متر هم بیشتر است ،در حالی که هنوز هیچ سازمان ترافیک زیر دریایی بین المللی که مورد اعتماد وقبول تمامی کشورهای جهان باشد نیز وجود ندارد تا مسیر حرکت ها را کنترل کند.این زیر دریایی چگونه می تواند بدون هیچ تهدیدی در ۵۰ متری ، زیر دریایی دیگری حرکت کند؟
در صورت مساله یکی ازتمرینات دوره ای صفحه ۲۷ کتاب ریاضی پایه هفتم نیز نوشته شده است:در روز درخت کاری ۱۸۰ نهال درخت کاشته شد .۴۰ درصد این درختان کاج بودند .چند درخت کاج کاشته شده است؟
در این سئوال نیز بدون توجه به شرایط زیست محیطی وآلودگی هوایی که هر روز شهرهای کشورمان را بیشتر تهدید می کند ، نهال کاج برای کاشتن در روز درخت کاری مد توجه قرار می گیرد .حال آن که درخت کاج علاوه بر این که از ویژگی تصفیه کنندگی چندانی برخوردارنیست، در برابر مواد سمی وباران های اسیدی نیز بسیار آسیب پذیر است.ضمن این که درخت کاج خاک پیرامونی خود را اسیدی می کند ومانع از رویش گونه های گیاهی در اطرافش می شود.
آموزش حقوق شهروندی ومشارکت اجتماعی
از دیگر جنبه های جهانی شدن آموزش وپرورش توجه به آموزش حقوق شهروندی ومشارکت اجتماعی است.آگاهی داشتن از حقوق شهروندی ومشارکت فرد در جامعه ، نیازمند شناخت کافی ، مهارت های خاص ونگرش های سازنده است.که می توان بخش عمده ای از آن را در کلاس درس آموخت به شرط آن که کتاب های درسی نیز در این راه یاریگر باشند وانسانی را با مهارت هایی رشد دهند تا علاوه بر آگاهی از حقوق شهروندی خود ، مشارکتش را در جامعه تا سطح جهانی افزایش دهد.
به نظر می آید این جنبه نیز از دید کتاب جدید التالیف ریاضی پایه هفتم دور مانده است به طوری که آموزش حقوق شهروندی تنها منحصر به پرداخت هزینه اردوگاه و بلیت قطار و… می شود.
سوال۴ صفحه ۴۶:هزینه ی ورودی یک اردوگاه برای هر مدرسه ۲۰۰۰۰ تومان وبرای هرنفر۱۰۰۰ تومان است…
سوال۴ صفحه ۵۲ :مدیریک دبیرستان قصد دارد دانش آموزان جهت بازدیداز شلمچه وهویزه اعزام کند.هزینه بلیت قطار برای هر دانش آموز سی هزار تومان است…
از طرف دیگر نیز در بیشتر مساله های طرح شده ،افراد هیچ گونه نقش مشارکتی در جامعه خود ندارندو به تنهایی کارهای خود را به پیش می برند:
مساله۱ صفحه ۶: محمد می خواهد با پس اندازش کیفی را که دوست دارد بخرد…
مسئله۱صفحه ۴۹: فاطمه قصد دارد با جمع کردن پول چادر نمازی برای خودش بخرد …
واین تک روی ها تا جایی ادامه می یابد که در سوال۶ صفحه ۱۱آمده است: سارا یک بازی روی صفحه شطرنجی انجام می دهد…. که صورت این مساله بیانگر تنهایی بازی کردن ساراست.عدم فعالیت ومشارکت جویی در این کتاب به حدی است که حتی وقتی از وسایل متحرکی چون دوچرخه وسه چرخه نام برده می شود این وسایل به جایی که در فضاها باز جامعه در حرکت باشند در یک پارکینگ قرار می گیرند. مسئله ۱ صفحه ۶ : ۲۰دستگاه دوچرخه وسه چرخه در یک پارکینگ وجود دارد. اگر تعداد کل چرخ های آنها ۴۵ عدد باشد ،چند دوچرخه وچند سه چرخه در پارکینگ وجود دارد؟
در این کتاب به جای تقویت روحیه مشارکت دانش آموزان تا سطح جهانی ، از شهرهایی سخن به میان می آید که دانش آموزان گاه هیچ گونه اطلاعات یا اطلاعات بسیار اندکی نسب به آنها دارند.پیوند این عدم آشنایی ومبحث جدید ریاضیات موجب تقویت احساس بیگانگی در دانش آموزان می شود.از جمله این موارد کار در کلاس صفحه ۹۷ است.که با نمایش نقشه قاره آفریقا از دانش آموزان خواسته می شود مختصات شهرهای قاهره ، دارالسلام ،الجزیره به تقریب بنویسند وبا کشیدن بردار شهرهای خارطوم ،لوآندا ،رباط ولاگوس را به هم مرتبط سازند.
البته مشخص هم نیست که چرا در این کتاب برای آموزش مختصات وبردارها قاره آفریقا وشهرهایی چون لوآندا ولاگوس …انتخاب شده است.
آموزش فناوری های جدید اطلاعات وارتباطات
آموزش فناوری های جدید اطلاعات وارتباطات از جنبه های دیگر جهانی شدن است ، که آموزش وپرورش در قرن بیست ویکم باید به آن توجه ویژه ای نماید.
استفاده از فناوری ارتباطات در آموزش وپرورش بدین معناست که باید ما این فناوری ها را به کلاس درس آورده ودر فرآیند یادگیری از آن بهره گیریم تا دانش آموزان نسبت به این فناوری نگرش سازنده ای پیدا کنند.(سرکارآنی ،۱۳۸۲ :ص۳۸۲)
در کتاب کتاب جدید التالیف ریاضی پایه هفتم آشنا سازی دانش آموزان با فناوری های جدید اطلاعات وارتباطات نظیر رایانه، ….در راستای آموزش مطالب درسی هم به خوبی انجام نگرفته است . تنها در مواردی از دانش آموزان خواسته شده که برای محاسبات عددی از ماشین حساب استفاده نمایند، واز کاربرد رایانه نیز فقط در فعالیت صفحه ی ۸۳ سخن به میان آمده ، وآن هم بااین عبارت : در یک بازی رایانه ای …گویی که رایانه تنها مختص بازی است. در حالی که در بسیاری از مباحثی عنوان شده چون آمار ونمودارهای آماری … به سادگی می توان در حد دانش آموزان دوره متوسطه ، آنان را با صفحه گستر هایی چون اکسل و کاربرد رایانه در ریاضیات آشنا کرد.
منابع:
رئوف ، علی، (۱۳۷۹) جنبش جهانی برای بهسازی تربیت معلم ، تهران: وزارت آموزش وپرورش ،دانشکده ی تعلیم وتربیت
سرکارآنی،محمد رضا،(۱۳۸۲)،اصلاحات آموزشی ومدرن سازی (با تاکید بر مطالعه ی تطبیقی آموزش وپرورش ایران وژاپن) ،تهران :انتشارات روزنگار ،چاپ اول
کار گروهی (۱۳۹۲)،کتاب ریاضی پایه هفتم دوره اول متوسطه ،وزارت آموزش وپرورش
Waters,Malcolm(1995)Globalization,London,Routledge
منبع روزنامه هطلاعات
