عبور از کلیشه هاو خلاقیت

تورنس(۱۹۷۲)طی پانزده سال تجربه‏ در مطالعه و آموزش تفکرات خلاق،بر طبق شواهد به این نتیجه رسیده است‏ که خلاقیت را می‏توان آموزش داد،وی‏ روش‏های جالبی را ارائه می‏دهد و کارآیی‏ این روش‏ها را مقایسه می‏کند.

ساندرز(۱۹۸۴)در کتاب«آموزش‏ خلاقیت از طریق استعاره»تأکید می‏کند که‏ برای پرورش خلاقیت به کودکان و نوجوانان‏ باید امکان«تفکر»را به آن‏ها داد و آنان را از انجام فعالیت‏های از پیش تعیین شده تا حد امکان برحذر داشت.این پژوهش‏گر،مانند بسیاری دیگر از پژوهش‏گران،به کارکرد بخش راست و چپ مغز اشاره می‏کند و معتقد است که بخش چپ مغز،مسوول‏ آن دسته از فعالیت‏های ذهنی است که‏ عمدتا آن‏ها را می‏توان در حیطه‏ی«تفکر هم‏گرا»قرار داد؛مانند حافظه‏ی محض‏ «استدلال کلامی»یادگیری متکی در حافظه؛در حالی که بخش راست مغز،آن دسته از فعالیت‏های ذهنی را تولید،کنترل‏ و اداره می‏کند که در حیطه‏ی«تفکرواگرا» قرار دارند.این محقق معتقد است که در آمریکا و بسیاری از کشورهای دیگر،صرفا به پرورش بخش چپ مغز می‏پردازند و به‏ حافظه‏ی محض و فعالیت‏های ذهنی کم‏تر توجه می‏کنند و خلاقیت را در کودکان از بین می‏برند یا آن را متوقف می‏سازند.

تاثیر خلاقیت فردی معلم در رشد ابتکار دانش‏آموزان

معلم و نقش او در ایجاد زمینه‏های تجربی‏ و عملی یادگیرنده،اهمیت خاص دارد. چگونه یک معلم خلاق می‏تواند خلاقیت‏ را در دانش‏آموزان شناسایی و تشویق کند و فرصت‏هایی برای کاربرد آن پدید آورد؟ این بخش،پیشنهادهایی ویژه برای فراهم‏ کردن چنین فرصت‏هایی ارائه می‏دهد.

معلم خلاق کسی است که: ۱.سئوالات عجیب و غریب‏ دانش‏آموز را نادیده نمی‏گیرد.بسیاری‏ از اوقات به دانش‏آموزی که سئوالات‏ غیر عادی می‏کند،می‏گویند:«ساکت»!، دانش‏آموز از طرح سئوالاتی که معلم‏ را به زحمت اندازد،لذت می‏برد.

معلم گرامی،در صورتی که نمی‏توانید برخی سئوالات را جواب دهید،بگذارید دانش‏آموز ببیند شما از چنین سئوالاتی‏ استقبال می‏کنید؛ معلمانی که دارای خلاقیت فردی‏ هستند،سعی می‏کنند در تمام فکرها،نکات‏ مثبت را بیابند و به سئوالات پاسخ بدهند؛

بهترین روش این است که این سئوالات، با مطالبی از سوی معلم دنبال شود و از دانش‏آموز بخواهد در مورد مسئله بیشتر فکر کند زمانی که دانش‏آموز فکر خود را ارزیابی کند،احتمال کم‏تری دارد که در آینده‏ از طرح سئوال بپرهیزد؛

۳.به خلاقیت و ابتکار دانش‏آموز پاداش‏ بدهید؛بسیاری از دانش‏آموزان نشان داده‏اند که با دریافت پاداش،خلاقیت آن‏ها افزایش‏ یافته است؛ ۴.برای فعال کردن فرآیندهای ذهنی، فقط به بهبود شرایط بیرونی آموزش مانند؛ کتاب راهنما،کار و تمرین و نرم‏افزارهای‏ آموزشی و…اکتفا نمی‏کند؛بلکه زمینه‏هایی‏ برای تجربه‏های شخصی یادگیرنده فراهم‏ می‏کند؛

۵.معلم خلاق به روش‏های یاددهی و راه‏بردهای یادگیری کلیشه‏ای اکتفا نمی‏کند؛

(به تصویر صفحه مراجعه شود) بلکه در انتخاب سازوکارهای یاددهی، یادگیری به تناسب موضوع و آموزش به‏ دانش‏آموز به تناسب موضوع و آموزش به‏ دانش‏آموز آزادی می‏دهد؛

۶.برای معلمان خلاق،تنها بسته‏های‏ آموزشی،مرجع آموزش نیستند؛بلکه هر نوع فن‏آوری و وسیله‏ی مناسب آموزش، اعم از منابع مکتوب و غیر مکتوب،به‏ عنوان محتوایی برای آموزش استفاده‏ می‏شود؛

۷.برای معلم زمینه‏ساز خلاقیت، محل آموزش،ثابت و مشخص نیست؛ بلکه معلم و دانش‏آموز،می‏توانند به‏ ضرورت و به تناسب موضوع آموزش،از محل یادگیری‏ای غیر از کلاس درس‏ استفاده کنند؛

۸.معلم خلاق ازرش‏یابی پیشرفت‏ تحصیلی را وسیله‏ای برای افزایش‏ مهارت‏های یادگیری تلقی می‏کند و از آن برای بهبود کیفی برنامه استفاده‏ می‏کند و از ارزش‏یابی فقط برای‏ شناسایی نقطه ضعف‏ها بهره نمی‏گیرد؛ بلکه نقش بزرگ‏تر ارزش‏یابی را شناسایی استعدادها و توانایی‏ها می‏داند؛

۹.ابزار ارزش‏یابی برای معلم خلاق،به انواع ابزار کاغذی،کتبی،شفاهی و عملی‏ و شناخته شده محدود نیست؛بلکه هرنوع‏ ابزار ابتکاری ممکن است وسیله‏ای برای‏ سنجش و ارزیابی باشد؛

۱۰.معلم زمینه‏ساز خلاقیت،فقط آن‏چه‏ را که آموزش داده ارزش‏یابی نمی‏کند؛بلکه‏ آن‏چه یاد گرفته شده را هم مورد ارزیابی قرار می‏دهد؛

۱۱.معلم خلاق،فضایی خلاق را به وجود می‏آورد و به دانش‏آموز می‏آموزاند که‏ تفکر خلاق خود را معتبر بداند؛

۱۲.احساس وحشت از کارها را برطرف‏ می‏کند؛

۱۳.یادگیری خودانگیخته را تشویق‏ می‏کند؛

۱۴.دانش‏آموز را به محرک‏های‏ محیطی،حساس‏تر می‏کند؛

۱۵.کسب دانش در رشته‏های گوناگون‏ را تشویق می‏کند؛

۱۶.به طور منظم،چگونگی آزمودن و عقیده را آموزش می‏دهد.

بنابراین نتیجه می‏گیریم که‏ معلم خلاق برای ایجاد انگیزه در دانش‏آموز: (به تصویر صفحه مراجعه شود)یادگیری را متنوع می‏کند؛

(به تصویر صفحه مراجعه شود)یادگیری را با علاقه‏های دانش‏آموز، مرتبط می‏کند؛

(به تصویر صفحه مراجعه شود)دانش‏آموز را به شرکت فعالانه در یادگیری ترغیب می‏کند و همواره او را در جریان روند یادگیری قرار می‏دهد، فرصت‏های یادگیری را به گونه‏ای‏ فراهم می‏کند که نتیجه‏ای داشته باشد، فنون یادگیری توأم با هم‏کاری را به کار می‏گیرد و دانش‏آموز را تشویق به انتخاب‏ موضوع یا چگونگی یادگیری می‏کند.

منابع:

۱.تورنس،نی‏بال،استعدادها و مهارت‏های‏ خلاقیت،ترجمه‏ی دکتر حسن قاسم‏زاده.

۲.سیلر و الکساندر،برنامه‏ریزی و طراحی آموزشی، ترجمه‏ی مرتضی خلخالی.

۳.سیف،علی اکبر،روان‏شناسی پرورشی،چاپ‏ شانزدهم،انتشارات آگاه تهران،۱۳۷۵.

۴.دادستان،پری‏رخ(۱۳۷۶)،بررسی توان ذهنی و درک مفاهیم دانش‏آموزان دوره‏ی ابتدایی به منظور تعیین استانداردهای آموزشی،ج ۱ و ۲.

۵.گلاور،جان ای،بروئینگ راجر،اچ روان‏شناسی‏ تربیتی‏[اصول و کاربرد آن،ترجمه‏ی علی النقی خرازی، چاپ اول،انتشارات مرکز نشر دانشگاهی تهران، ۱۳۷۵.

۶.مجله‏ی علوم تربیتی و روان‏شناسی،دانشگاه شهید چمران اهواز،دوره‏ی سوم،سال پنجم،شماره‏ی یک و دو،به نقل از دین کیت سیمونتن،ترجمه‏ی دکتر حسین‏ شکرشکن.