فرشته معتمدی معلم راهنمایی-رشد معلم شماره ۲۱۰
خلاقیت از مهمترین فعالیتهای انسانی است و داشتن خلاقیت برای مردم،خصلتی نیکو است.چنانکه، معلم از دانشآموز خود انتظار دارد که در پروژههای علمی و مقالههای درسی خود،خلاقیت نشان دهد.مدیران اجرایی شرکتهای پیشرفته،از واحدهای تحقیق و توسعهی خود انتظار دارند تا فرآوردههای تازهای اختراع کنند و از واحدهای بازاریابی توقع دارند تا روشهای نوینی برای فروش فرآوردهها بیندیشند.در سطحی شخصیتر،«خلاقیت»اغلب به عنوان نشانی از سلامت ذهن و عاطفه تلقی میشود.آیا میتوان خلاقیت را آموزش داد؟ بررسیهای انجام شده دربارهی آموزش خلاقیت،به این نتیجه رسیده است که خلاقیت را میتوان هم آموزش و هم پرورش داد.
تورنس(۱۹۷۲)طی پانزده سال تجربه در مطالعه و آموزش تفکرات خلاق،بر طبق شواهد به این نتیجه رسیده است که خلاقیت را میتوان آموزش داد،وی روشهای جالبی را ارائه میدهد و کارآیی این روشها را مقایسه میکند.
ساندرز(۱۹۸۴)در کتاب«آموزش خلاقیت از طریق استعاره»تأکید میکند که برای پرورش خلاقیت به کودکان و نوجوانان باید امکان«تفکر»را به آنها داد و آنان را از انجام فعالیتهای از پیش تعیین شده تا حد امکان برحذر داشت.این پژوهشگر،مانند بسیاری دیگر از پژوهشگران،به کارکرد بخش راست و چپ مغز اشاره میکند و معتقد است که بخش چپ مغز،مسوول آن دسته از فعالیتهای ذهنی است که عمدتا آنها را میتوان در حیطهی«تفکر همگرا»قرار داد؛مانند حافظهی محض «استدلال کلامی»یادگیری متکی در حافظه؛در حالی که بخش راست مغز،آن دسته از فعالیتهای ذهنی را تولید،کنترل و اداره میکند که در حیطهی«تفکرواگرا» قرار دارند.این محقق معتقد است که در آمریکا و بسیاری از کشورهای دیگر،صرفا به پرورش بخش چپ مغز میپردازند و به حافظهی محض و فعالیتهای ذهنی کمتر توجه میکنند و خلاقیت را در کودکان از بین میبرند یا آن را متوقف میسازند.
تاثیر خلاقیت فردی معلم در رشد ابتکار دانشآموزان
معلم و نقش او در ایجاد زمینههای تجربی و عملی یادگیرنده،اهمیت خاص دارد. چگونه یک معلم خلاق میتواند خلاقیت را در دانشآموزان شناسایی و تشویق کند و فرصتهایی برای کاربرد آن پدید آورد؟ این بخش،پیشنهادهایی ویژه برای فراهم کردن چنین فرصتهایی ارائه میدهد.
معلم خلاق کسی است که: ۱٫سئوالات عجیب و غریب دانشآموز را نادیده نمیگیرد.بسیاری از اوقات به دانشآموزی که سئوالات غیر عادی میکند،میگویند:«ساکت»!، دانشآموز از طرح سئوالاتی که معلم را به زحمت اندازد،لذت میبرد.
معلم گرامی،در صورتی که نمیتوانید برخی سئوالات را جواب دهید،بگذارید دانشآموز ببیند شما از چنین سئوالاتی استقبال میکنید؛ معلمانی که دارای خلاقیت فردی هستند،سعی میکنند در تمام فکرها،نکات مثبت را بیابند و به سئوالات پاسخ بدهند؛
بهترین روش این است که این سئوالات، با مطالبی از سوی معلم دنبال شود و از دانشآموز بخواهد در مورد مسئله بیشتر فکر کند زمانی که دانشآموز فکر خود را ارزیابی کند،احتمال کمتری دارد که در آینده از طرح سئوال بپرهیزد؛
۳٫به خلاقیت و ابتکار دانشآموز پاداش بدهید؛بسیاری از دانشآموزان نشان دادهاند که با دریافت پاداش،خلاقیت آنها افزایش یافته است؛ ۴٫برای فعال کردن فرآیندهای ذهنی، فقط به بهبود شرایط بیرونی آموزش مانند؛ کتاب راهنما،کار و تمرین و نرمافزارهای آموزشی و…اکتفا نمیکند؛بلکه زمینههایی برای تجربههای شخصی یادگیرنده فراهم میکند؛
۵٫معلم خلاق به روشهای یاددهی و راهبردهای یادگیری کلیشهای اکتفا نمیکند؛
(به تصویر صفحه مراجعه شود) بلکه در انتخاب سازوکارهای یاددهی، یادگیری به تناسب موضوع و آموزش به دانشآموز به تناسب موضوع و آموزش به دانشآموز آزادی میدهد؛
۶٫برای معلمان خلاق،تنها بستههای آموزشی،مرجع آموزش نیستند؛بلکه هر نوع فنآوری و وسیلهی مناسب آموزش، اعم از منابع مکتوب و غیر مکتوب،به عنوان محتوایی برای آموزش استفاده میشود؛
۷٫برای معلم زمینهساز خلاقیت، محل آموزش،ثابت و مشخص نیست؛ بلکه معلم و دانشآموز،میتوانند به ضرورت و به تناسب موضوع آموزش،از محل یادگیریای غیر از کلاس درس استفاده کنند؛
۸٫معلم خلاق ازرشیابی پیشرفت تحصیلی را وسیلهای برای افزایش مهارتهای یادگیری تلقی میکند و از آن برای بهبود کیفی برنامه استفاده میکند و از ارزشیابی فقط برای شناسایی نقطه ضعفها بهره نمیگیرد؛ بلکه نقش بزرگتر ارزشیابی را شناسایی استعدادها و تواناییها میداند؛
۹٫ابزار ارزشیابی برای معلم خلاق،به انواع ابزار کاغذی،کتبی،شفاهی و عملی و شناخته شده محدود نیست؛بلکه هرنوع ابزار ابتکاری ممکن است وسیلهای برای سنجش و ارزیابی باشد؛
۱۰٫معلم زمینهساز خلاقیت،فقط آنچه را که آموزش داده ارزشیابی نمیکند؛بلکه آنچه یاد گرفته شده را هم مورد ارزیابی قرار میدهد؛
۱۱٫معلم خلاق،فضایی خلاق را به وجود میآورد و به دانشآموز میآموزاند که تفکر خلاق خود را معتبر بداند؛
۱۲٫احساس وحشت از کارها را برطرف میکند؛
۱۳٫یادگیری خودانگیخته را تشویق میکند؛
۱۴٫دانشآموز را به محرکهای محیطی،حساستر میکند؛
۱۵٫کسب دانش در رشتههای گوناگون را تشویق میکند؛
۱۶٫به طور منظم،چگونگی آزمودن و عقیده را آموزش میدهد.
بنابراین نتیجه میگیریم که معلم خلاق برای ایجاد انگیزه در دانشآموز: (به تصویر صفحه مراجعه شود)یادگیری را متنوع میکند؛
(به تصویر صفحه مراجعه شود)یادگیری را با علاقههای دانشآموز، مرتبط میکند؛
(به تصویر صفحه مراجعه شود)دانشآموز را به شرکت فعالانه در یادگیری ترغیب میکند و همواره او را در جریان روند یادگیری قرار میدهد، فرصتهای یادگیری را به گونهای فراهم میکند که نتیجهای داشته باشد، فنون یادگیری توأم با همکاری را به کار میگیرد و دانشآموز را تشویق به انتخاب موضوع یا چگونگی یادگیری میکند.
منابع:
۱٫تورنس،نیبال،استعدادها و مهارتهای خلاقیت،ترجمهی دکتر حسن قاسمزاده.
۲٫سیلر و الکساندر،برنامهریزی و طراحی آموزشی، ترجمهی مرتضی خلخالی.
۳٫سیف،علی اکبر،روانشناسی پرورشی،چاپ شانزدهم،انتشارات آگاه تهران،۱۳۷۵٫
۴٫دادستان،پریرخ(۱۳۷۶)،بررسی توان ذهنی و درک مفاهیم دانشآموزان دورهی ابتدایی به منظور تعیین استانداردهای آموزشی،ج ۱ و ۲٫
۵٫گلاور،جان ای،بروئینگ راجر،اچ روانشناسی تربیتی[اصول و کاربرد آن،ترجمهی علی النقی خرازی، چاپ اول،انتشارات مرکز نشر دانشگاهی تهران، ۱۳۷۵٫
۶٫مجلهی علوم تربیتی و روانشناسی،دانشگاه شهید چمران اهواز،دورهی سوم،سال پنجم،شمارهی یک و دو،به نقل از دین کیت سیمونتن،ترجمهی دکتر حسین شکرشکن.