مقدمه:
نیاز به پرورش تفکر خلاق در کودکان برای رویارویی با مسئله و حل آن در موقعیتهای گوناگون اجتماعی، شناختی و هیجانی ضرورتی انکارناپذیر است. در این خصوص، هدف از پژوهش حاضر بررسی خلاقیت اجتماعی در کودکان پیش‌دبستانی است.
بدین منظور ۳۵ کودک پیش‌دبستانی به صورت در دسترس انتخاب شدند. خلاقیت اجتماعی براساس روش پیشنهادی ماچیراد و لوبارت (۲۰۰۲) ارزیابی شد. روایی و پایایی ابزار مورد استفاده بررسی و مطلوب به دست آمد. نتایج حاصل از تحلیل‌های آماری حاکی از آن بود که میان ابعاد خلاقیت اجتماعی کودکان تفاوت‌های معناداری وجود دارد.
همچنین خلاقیت اجتماعی دختران و پسران تفاوت معناداری را به نفع دختران نشان داد. در نهایت، متغیرهای جمعیت‌شناختی مربوط به مادران، به ویژه تحصیلات و سن، پیش‌بینی کننده مثبت و معنادار خلاقیت اجتماعی کودکان بود.
تفکر خلاق در دوران معاصر ضرورتی انکارناپذیر در رویارویی با مسائل مختلف و حفظ سلامت روان است ( البرزی، ۱۳۸۹). تغییر و تحولاتی که در تعریف خلاقیت و مفاهیم مربوط به آن از دهه۱۹۵۰ ایجاد شد، بسط مفهوم خلاقیت به حیطه‌هایی فراتر از حیطه شناختی از جمله حیطه‌های عاطفی، اجتماعی ، اخلاقی و غیره را موجب گردید در این میان ،
خلاقیت اجتماعی به تاکیدی که بر بروز افکار خلاقانه در حیطه روابط اجتماعی دارد ، نقش بسزایی در سلامت روان به ویژه درجوامع جمع‌گرا و آسیایی دارد که به ارتباطات و تعاملات اجتماعی اهمیت می‌دهند. خلاقیت اجتماعی مفهومی پیچیده و چند بعدی است که برخی نظریه‌پردازان در سال‌های اخیر با معانی متعدد برای شمول خلاقانه افراد در حوزه‌های اجتماعی به کار برده‌اند (ماچیراد و لوبارت، ۲۰۰۲ جان استاینر،۲۰۰۰).
ماچیراد و لوبارت (۲۰۰۲) معتقدند که خلاقیت اجتماعی روش‌های خلاقانه تعامل کودکان با دیگران است. پژوهش‌های متعددی در خصوص چگونگی تعاملات اجتماعی میان کودکان و حل مسائل اجتماعی از سوی آنان انجام گرفته است. برخی از آنان به بررسی آموزش‌های مهارت‌های اجتماعی، شناختی و عاطفی بر حل مسائل اجتماعی پرداخته‌است (ماچیراد و لوبارت، ۲۰۰۲)؛ برخی بر توانایی‌های خاص کودکان که به تعاملات آنان در روابط اجتماعی کمک می‌کند، متمرکز شدند (فاگوت، ۱۹۹۸) برخی بر عواملی همچون شایستگی‌ها، قابلیت‌ها، اسنادات بیرونی و درونی، عواطف و برانگیزنده‌هایی که
بر توانایی‌های حل مسئله اجتماعی کودکان تاثیر دارد (مانسو، ۲۰۱۰) بر نقش توان بالقوه اجتماعی و باورهای کودکان در حل مسائل اجتماعی آنان تاکید دارد. فقدان توانایی حل مسئله در موقعیتهای اجتماعی به ویژه در تعامل با کودکان دیگر پیامدهایی نامطلوب چون کاهش شایستگی، استفاده از راهبردهای ناموثر حل مسئله، شرمندگی و خجالت دارد. نلسون و همکاران (۲۰۰۵)نتایج مشابهی کسب کردند.
علاوه بر این، پژوهش‌هایی نیز توانایی های حل مسئله اجتماعی را در کودکان بر اساس تفاوت‌های جنسیتی مورد بررسی قرار داده‌اند و معتقدند که دختران و پسران جهت‌گیری‌های متفاوتی برای حل مسائل و مشکلات در روابط اجتماعی دارند.
خلاقیت و حل مسائل اجتماعی
دختران بیش از پسران به تعارضات کلامی وارد می‌شوند و
راه حل‌های سازگارانه را بیشتر می‌پذیرند، در مقایسه با پسران شایستگی بیشتری در موقعیتهای اجتماعی نشان می‌دهند و راهبردهای آنان کمتر از پسران خشونت فیزیکی و کلامی دارد (نقل از ماچیراد و لوبارت،۲۰۰۲)، ماچیراد و لوبارت در پژوهش خود دریافتند که تفاوت‌های سنی بین سیالی و اصالت در خلاقیت اجتماعی کودکان وجود دارد. در مقایسه سه گروه سنی ۶ تا ۷ ، ۸ تا ۹ ، و ۱۰ تا ۱۱ سال محققان مذکور نشان دادند سیالی و اصالت کودکان سنین بالاتر بیشتر است. با توجه به اهمیت خلاقیت در زندگی فردی و اجتماعی کودکان، به ویژه خلاقیت اجتماعی که مبنای ارتباطات اجتماعی و سلامت روان را در بزرگسالی تشکیل می‌دهد، پرداختن به پژوهش‌هایی که به شناخت و پرورش آن کمک کند، ضروری می‌نماید بر این اساس، پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به پرسش‌های زیر است.
ـ خلاقیت اجتماعی در کودکان پیش‌دبستانی چگونه است؟
ـ آیا بین خلاقیت اجتماعی دختران و پسران تفاوتی معنادار وجود دارد؟
ـ کدام یک از متغیرهای سن، تحصیلات و وضعیت اشتغال مادران پیش‌بینی کننده بهتری برای خلاقیت اجتماعی کودکان پیش‌دبستانی است؟
شرکت‌کنندگان و طرح پژوهش
جامعه پژوهش تمامی کودکان دوره پیش‌دبستانی در شهر شیراز بود. تعداد ۳۲ کودک پیش‌دبستانی به صورت در دسترس برای پژوهش انتخاب شدند.
ابزار
ابزار مورد استفاده برای سنجش خلاقیت اجتماعی روش پیشنهادی ماچیراد و لوبارت (۲۰۰۲) بود. محققان مذکور برای سنجش خلاقیت اجتماعی کودکان سه موقعیت اجتماعی فرضی را مطرح می‌کنند که
کودکان باید حداکثر پاسخ‌ها را برای حل مسئله در هر سه موقعیت ارائه کنند. نمره‌گذاری پاسخ‌های کودکان براساس روش پیشنهادی ماچیراد و لوبارت (۲۰۰۲) و آزمون خلاقیت تورنس بود و سه جنبه سیالی، انعطاف‌پذیری و اصالت در پاسخ‌ها نمره‌گذاری شد. مدت زمان مصاحبه برای هر کودک بین ۱۵ تا ۳۰ دقیقه بود. روایی ابزار به صورت محتوایی (نظر متخصصان تعلیم و تربیت) و پایانی آن به روش آلفای کرونباخ (۹۰/۰) محاسبه شد.
بحث و بررسی
هدف از پژوهش حاضر بررسی خلاقیت اجتماعی در کودکان پیش‌دبستانی بود. نتایج پژوهش حاکی از تفاوت در ابعاد و چگونگی بروز تفکر خلاق در کودکان پیش‌دبستانی است. از سوی دیگر، تفاوت‌های معناداری در خلاقیت اجتماعی پسران و دختران نیز به دست آمد و همچنین نقش متغیرهای جمعیت‌شناختی مادران برخلاقیت اجتماعی نیز مورد تأیید قرار گرفت. نتیجه به دست آمده از پژوهش حاضر با تحقیق ماچیراد و لوبارت (۲۰۰۲) و مانسور (۲۰۱۰) همسو بود. درخصوص نقش والدین نیز نتیجه پژوهش با تحقیقاتی که پیرامون خلاقیت شناختی صورت گرفته است، همسویی دارد؛ از جمله در پژوهش البرزی (۱۳۸۶؛۱۳۸۹).
از آنجا که خلاقیت اجتماعی در تعاملات و ارتباطات اجتماعی تأثیر به سزایی دارد، نقش پرورش و تقویت آن در بهزیستی و سلامت روان کودکان چشمگیر است. همان‌گونه که هوش در حوزه‌ها و حیطه‌های مختلفی بروز می‌کند و توانمندی‌هایی ویژه به افراد می‌دهد، خلاقیت اجتماعی نیز نوعی توانمندی در برخورد با مسائل اجتماعی ایجاد می‌کند که تأثیر به سزایی در سلامت روان افراد دارد.
کودکانی که از خلاقیت اجتماعی برخوردارند، اعتماد به نفس بیشتر و خودپنداری مثبت‌تری دارند که به آنان در مقابله و رویارویی با محیط و مسائل گوناگون آن کمک می‌کند.(ماچیراد و لوبارت، ۲۰۰۲)در تبیین نتایج به دست آمده می‌توان گفت افزایش سن، تعامل ویژگی‌های شناختی و تجارب اجتماعی کودکان فرصت بروز توانمندی‌هایی جدید را به آنان می‌دهد که این امر در تعامل با ویژگی‌های محیطی به ویژه خانواده منجر به افزایش یا کاهش خلاقیت در کودکان می شود. والدین تحصیل کرده با توجه به میزان آگاهی و شناختی که از آنان انتظار می‌رود، می‌توانند
تسهیل کننده خلاقیت در حوزه‌های مختلف در فرزندان باشند.
البرزی(۱۳۸۶)در رساله دکتری خود بر نقش و جایگاه والدین در پرورش خلاقیت فرزندان به ویژه دختران تأکید کرد. دسی و ریان (۲۰۰۲) در نظریه خود تعیینی به نقش عوامل محیطی تأثیرگذار بر پیامدهای رفتاری مطلوب از جمله خلاقیت، سازگاری،حل مسئله و پیشرفت تحصیلی تأکید دارند.
ارضای نیازهای اساسی شایستگی، تعلق و خود استقلالی در تعاملات محیطی نقش چشمگیری در بروز افکار خلاقانه در حوزه‌های مختلف ایفا می‌کند. بسته به اینکه نیازهای کودکان در مواجهه با موقعیتهای اجتماعی چگونه پاسخ داده شود، تمایلات آنان برای تداوم و حفظ فعالیت افزایش یا کاهش می‌یابد. روابط اجتماعی و حل مسائل اجتماعی به صورت خلاقانه در کودکان برای حفظ سلامت و رشد و پیشرفت آنان تأثیر به سزایی دارد. بدیهی‌ترین مسائل در روابط اجتماعی برای کودکان یک مسئله محسوب می‌شود.
بنابراین، کودکانی که خلاقیت اجتماعی بیشتری نشان می‌دهند، برای حل مسائل اجتماعی آمادگی بهتری دارند، براین اساس پیشنهاد می‌شود با توجه به حجم کم نمونه و محدودیت ابزار، در پژوهش‌های آتی با ابزارهای متعدد، موقعیتهای متفاوت اجتماعی و گروه‌های نمونه وسیع‌تر تحقیق انجام شود. همچنین، آگاه‌سازی والدین از اهمیت خلاقیت اجتماعی، چگونگی بروز آن و پرورش آن اهمیت فراوانی دارد.
باتلخیص ـ
به نقل از رشد آموزش پیش‌دبستانی
* منابع محفوظ است
کانال مقاله ها 🌺 @eduarticle
