در طول تاریخ صاحبنظران بزرگ، با ارائه نظرات و دیدگاههای خود، جهان را تحت تاثیر قرار داده و منشا تحولات بزرگ در آن شده اند؛ و آشنایی با دیدگاه ها و نظرات آنان سرآغاز تحول در نظامهای آموزشی میشود. در این سری مقاله ها، به زندگی نامه و عقاید و افکار برخی از آنهااشاره شده است. اینان کسانی اند که افکارشان در شکل گیری تعلیم و تربیت جدید در نقاط مختلف جهان موثر بوده است.
روسو (۱۷۷۸ – ۱۷۱۲،Rousseu )
ژان ژاک روسو در سال ۱۷۱۲م در ژنو متولد شد. او زندگی پر حادثه ای داشت و بخشی از عمر خود را در سرگردانی گذراند. کتابهایش را چندین بار سوزاندند. اما او همه را دوباره نوشت و به هر ترتیب بود عقاید و نظرات خود را منتشر کرد. دو کتاب “امیل” و “قرار داد اجتماعی” از آثار مشهور روسو، به زبان های مختلف ترجمه شده است. روسو اغلب عمر خود را در شهرهای مختلف گذراند. دیدگاه ها و نظرات مهم او به شرح زیر است: روسو در کتاب “امیل” و سایر آثارش به عالم طبیعی اعتقاد فراوانی دارد و معتقد است، «هر چیزی به همان صورتی که پرورده قدرت آفریدگار جهان است خوب است. ولی متاسفانه هر چیزی در دست انسان تغییر ماهیت می دهد. انسان در طبیعت نیک است، ولی جامعه او را بد می کند. انسان در حالت طبیعی آزاد است، ولی جامعه او را به بردگی می کشاند.» از نظر وی، «تعلیم و تربیت چنانچه بخواهد با طبیعت همنوا شود، باید به کودک احترام بگذارد. از آنجا که کودکان از نظر طبیعی با یکدیگر متفاوت هستند، آموزش و پرورش باید فردیت کودک را مورد توجه قرار دهد». وی توصیه می کرد:”کار تعلیم و تربیت را با شناخت دانش آموزان آغاز کنید. به عقیده وی،” قبل از اینکه کودک توانایی فهمیدن، بدست آورد، نباید به او چیزی آموخت. آموزش و پرورش کودک باید کمتر گفتاری و بیشتر حسی و تجربی باشد. بعبارت دیگر، بجای اینکه کودک مطلبی را به طور مستقیم از کتاب بیاموزد، می تواند آنرا از طریق تجربه مستقیم فرا گیرد. پاها، دستها و چشمها نخستین معلمان کودک هستند و جایگزین کردن کتاب بجای آنها، به منزله آنست که کاربرد عقل و خرد را از دیگران بیاموزد.روسو می گوید:” انسان بوسیله سه استاد تربیت می شود:” طبیعت، اشیا و انسان های دیگر”. تربیت آنگاه بدرستی صورت می گیرد که این تاثیرهای گوناگون با هم هماهنگ باشند. روسو معتقد است: ” آموزگار خوب کسی نیست که در کمترین زمان، بیشترین چیزها را آموزش می دهد؛ بلکه کسی است که شوق به آموختن و فهمیدن را در شاگرد بر می انگیزد؛ زیرا هدف آموزش و پرورش گردآوری و انباشتن اطلاعات نیست، بلکه بکار بردن توانایی اندیشیدن و فهمیدن است. انسان در اثر تربیت باید چنان بار آید که بتواند در کارهای گوناگون وظیفه خود را همچون یک انسان انجام دهد، در شرایط گوناگون درست رفتار کند و برای خوب زندگی کردن آگاه شود. افکار روسو در آن زمان مورد پذیرش بسیاری از افراد قرار نگرفت و پارلمان پاریس کتاب “امیل” را مغایر با مذهبی و مصلحت کشور دانست و دستور سوزاندن آن را صادر کرد.