توصیه های مشاوره ای رفتار با دانش آموز (معلم مشاور۱)
نویسنده ابـراهیم اصـلانی روان‌شناس و مشاور مدارس
aslani-edu@yahoo.com
اشاره
نقش مشاوره‌ای معلم،در رفتار او با دانش‌آموزان نمود پیدا می‌کند.هرچه مـعلم در رفتار مناسب با دانش‌آموزان مهارت و تسلط بیش‌تری داشته باشد،در واقع نقش مشاوره‌ای خـود را بهتر ایفا کرده اسـت.
به احساسات و عواطف دانش‌آموزان بها بدهید
بسیاری از دانش‌آموزان در دوره‌ها و پایه‌های مختلف،به خصوص دورهء ابتدایی،تصور خاصی دربـارهء معلم خود دارند.کودکان دورهء ابتدایی علاقه‌مندند،معلم خود را خشنود کنند.۱بعضی از بزرگسالان،فکر می‌کنند کاری که کودکان به منظور جلب نظر بزرگترها انجام می‌دهند،نامطلوب است.لذا،این تلاش آنان را نـادیده مـی‌گیرند و یا آن را پس می‌زنند.اما،برخورد با چنین پدیده‌ای در کلاس،نیاز به رفتاری حساب شده دارد.
معلم چه در دورهء ابتدایی و چه در دوره‌های راهنمایی و متوسطه، باید مراقب احساسات و عواطف دانش‌آموزان باشد.دانش‌آموز ابتدایی،تـلاش مـی‌کند با کمک کردن و انجام به موقع تکالیفش، رضایت معلم خود را به دست آورد،دانش‌آموز راهنمایی،با بعضی از معلمان خود،روابط نزدیک عاطفی برقرار می‌کند.دانش‌آموز دبیرستانی نیز دوست دارد ابراز وجـود کـند و مورد توجه قرار گیرد.در همهء این موارد،چه نوع رفتاری از طرف معلم مناسب است؟
راهنمای ۱:دانش‌آموزان و بیان احساسات
به دانش‌آموزان اجازه دهید،احساسات خویش را بیان کنند.آنان نباید فقط مـحتوای درس را فـرا گـیرند،بلکه باید دربارهء خود و نـحوهء قـبول احـساسات،خویش نیز بیاموزند.معلمان می‌توانند محیطی گرم و پذیرای دانش‌آموزان با تمام احساساتشان را فراهم آورند.
پذیرش دانش‌آموزان به معنای پذیرش احساسات آنـان نـیز هـست، هرچند که آن احساسات منفی و یا حتی خصمانه بـاشند.
تـمرین ۱:۱۱۱
پاسخگویی به احساسات و عواطف دانش‌آموزان،بر اساس متغیرهایی چون سن،جنسیت،خصوصیات شخصیتی،موقعیت و شرایط اجتماعی و خانوادگی،نوع و هـدف رفـتاری کـه بروز می‌دهند و مسائلی نظیر آن متفاوت است.بنابراین:
۱.در اینگونه موارد،از کـدام علائم ابراز علاقه،مانند:لبخند زدن، نوازش کردن و بیان کلمات محبت‌آمیز استفاده می‌کنید؟
۲.با در نظر گرفتن متغیرهای متفاوت،چه نـوع کـمکی را بـه دانش‌آموز پیشنهاد می‌کنید؟
اصرار و پافشاری نکنید
این مورد هم از جمله مسائلی اسـت کـه برای معلمان،دردسرساز می‌شود.گاهی ما معنای جدی بودن را با یکدندگی اشتباه می‌گیریم و رفتاری از خود بـروز مـی‌دهیم کـه معقول و منطقی نیست.دانش‌آموزی در حین تدریس،دست بلند کرده است تا چـیزی بـگوید،سـعی می‌کنیم با اصرار او را سر جایش بنشانیم؛دانش‌آموزی در نظم کلاس،مشکل ایجاد کرده است،بـه اخـراج او از کـلاس به شدت پافشاری می‌کنیم؛ برای ساکت کردن بچه‌ها یا انجام درست تکالیف و یا انـجام حـجم زیادی از تکالیف،از فشار استفاده می‌کنیم.این نوع رفتار معلم،
به تدریج منجر بـه شـکل‌گیری نـوعی مقاومت در دانش‌آموزان می‌شود. آگاهی معلم از فن گوش دادن و سکوت به موقع،می‌تواند مانع از بروز چـنین مـشکلی شود.
کسی را تحقیر نکنید
تحقیر،به هر شکل آن،ناخوشایندترین رفتاری است که هـر انـسانی را آزار مـی‌دهد.رفتار تحقیرآمیز هم مانند موارد دیگر،در یک طیف قابل بحث است.گاهی معلم بدون آن کـه قـصد خاصی داشته باشد و بیشتر به صورت ناخواسته،دانش‌آموزی را تحقیر می‌کند.اما در عـده‌ای از مـعلمان،رفـتار تحقیرآمیز،رفتاری غالب است.اگرچه تحقیر در همهء سنین و پایه‌های تحصیلی ناخوشایند است،ولی بازخورد منفی آن در دانـش‌آموزان دورهـ‌های راهـنمایی و دبیرستان بیشتر به چشم می‌آید.نوجوانان و جوانان،در برابر تحقیر بسیار حساس و آسـیب‌پذیرند و مـمکن است به رفتارهای تلاقی‌جویانه و انتقامی دست بزنند.
از کلمات و عبارت‌های زشت استفاده نکنید
اگرچه این مورد نـیز مـی‌تواند رفتاری تحقیرآمیز محسوب شود،اما به لحاظ تأکید بیشتر،جداگانه مورد بـحث قـرار می‌گیرد.سلاح طعنه و تمسخر را هیچ معلمی نـباید بـه کـار گیرد و یا امکان بهره‌گیری از آن را به دانـش‌آموزان بـدهد.گیج و برلاینر،اینگونه رفتارها را عامل صدمه زدن به احساسات دانش‌آموزان می‌دانند.۳
نکتهء ظریف در ایـن مـورد،استفاده از کلمات زشت،طعنه‌آمیز و تـمسخرآمیز بـه عنوان شـوخی و بـذله‌گویی اسـت.اگرچه نمی‌توان چنین رفتاری را کاملا مـنع کـرد،ولی به‌طور حتم،همه قبول دارند که چنین رفتاری نیاز به مهارت و نـکته‌سنجی دارد.هـر معلمی در هر موقعیتی نمی‌تواند از شوخی‌های ایـن‌چنینی استفاده کند.ناشی‌گری در کـاربرد آنـ‌ها می‌تواند عواقب نامطلوب فراوانی داشـته بـاشد.
متزلزل رفتار نکنید
صمیمی،ولی قاطع باشید.با اطمینان عمل کنید.بیلر،ضمن تـوصیه ایـن نکات،تأکید می‌کند که ایـن نـوع رفـتار،به خصوص در روزهـای اول تـدریس،اهمیت زیادی دارد.او می‌گوید:«صـرف نـظر از آنچه در اولین دقایق کلاس انجام می‌دهید،مهم است این احساس را ایجاد کنید که دقـیقا مـی‌دانید چه کار می‌کنید.بهترین راه القای چـنین احـساسی،این اسـت کـه کـاملا آماده باشید.»۴
در طول سـال تحصیلی هم،باثبات بودن در کنترل کلاس،می‌تواند موجب صرفه‌جویی در وقت و انرژی شود و دردسرها را کم‌تر کـند. سـختگیری در یک روز و نرمش در روز دیگر،خشونت با یـک دانـش‌آموز و مـلایمت بـا دانـش‌آموز دیگر،موجب مـی‌شود، دانـش‌آموزان بخواهند هر روز شما را امتحان کنند و ببینند از دندهء راست بلند شده‌اید یا دندهء چپ!یا موجب مـی‌شود در کـلاس شـما کارهایی را بکنند که در کلاس‌های دیگر نمی‌توانند انـجام دهـند.۵
بـی‌ثباتی در رفـتار مـعلم مـی‌تواند با مسائلی چون:تازه کار بودن، ویژگی‌های شخصیتی،موقعیت اجتماعی و جو مدرسه در ارتباط باشد.به هر حال یک معلم می‌تواند در طول سال‌های معلمی خود به ثبات رفـتاری قابلی قبولی برسد.
مراقب تبعیض‌های ناخواسته باشید
شاید هیچ‌کس به‌طور صریح نپذیرد که در رفتار خود مرتکب تبعیض می‌شود.حتی معلمانی که رفتار تبعیض‌آمیز دارند،برای رفتار خود،توجیهاتی دست‌وپا مـی‌کنند.یـکی از آسیب‌های پنهانی که در مدرسه و کلاس به دانش‌آموزان وارد می‌شود،به خاطر تبعیض‌های ناخواسته‌ای است که معمولا ریشه‌های ناخودآگاه دارند.پدیدهء«اثر انتظار»که در شماره‌های بعد دربارهء آن بحث خواهد شـد،مـوجب می‌شود،بعضی از دانش‌آموزان بیشتر مورد توجه معلم قرار بگیرند و یا معلم امتیازهای بیش‌تری را برای آنان قائل شود.
راهنمای ۲:مقابله با تبعیض‌های ناخواسته
زمـانی کـه دانش‌آموزان دریابند از آنها زیاد سـؤال نـمی‌کنید،تصور خواهند کرد آنها را ناتوان می‌دانید.بنابراین،با توجه به توانایی‌شان از آنها سؤال کنید.
متوجه آثار نامطلوب کاربرد عباراتی مانند:«دانش‌آموز بد»باشید.
بـا دانـش‌آموزان به‌طور انفرادی ارتباط بـرقرار کـنید و از تمسخر آنها بپرهیزید.
نسبت به کار و رفتار دانش‌آموزان واکنش‌های صریح و به موقعی انجام دهید تا دانش‌آموزان متوجه انجام کار مفیدشان بشوند.
سعی کنید تکالیف متنوعی ارائه کنید تا دانش‌آموزان توانایی‌های خـود را نـشان دهند.
برای اطمینان از تعامل بیشتر بین دانش‌آموزان،آنها را به نوبت روی نیمکت‌های ردیف جلو بنشانید.
تمرین ۲:۱۱۸
آیا تجربه‌ای در زمینهء تبعیض‌های ناخواسته،طی سال‌های معلمی خودتان یا همکارانتان سراغ دارید.
می‌توانید نـمونه‌هایی از ایـن تجربه‌ها را در یـک جلسهء شورای معلمان به بحث بگذارید و علل و عوامل این پدیده را بررسی و تحلیل کنید.
(۱).بیلر،رابرت(۱۹۷۴).تـرجمهء پروین کدیور(۱۳۶۷).کاربرد روان‌شناسی در آموزش. جلد اول.تهران.مرکز نشر دانشگاهی.
(۲).گـلاور،جـان ای و بـرونینگ،راجراچ(۱۹۹۰).ترجمهء علینقی خرازی(۱۳۷۵). روان‌شناسی تربیتی،اصول و کاربرد آن.تهران.مرکز نشر دانشگاهی.چاپ اول.
(۳).گیج،نیت‌ل و برلاینر،دیـوید سـی.روان‌شناسی تربیتی.ترجمهء غلامرضا خوی‌نژاد و همکاران(۱۳۷۴).مشهد:پاژو حکیم فردوسی.
(۴).بیلر،رابرت(۱۹۷۴).ترجمهء پرویـن کـدیور(۱۳۷۱).کـاربرد روان‌شناسی در آموزش. جلد دوم.تهران.مرکز نشر دانشگاهی.
(۵).همان،ص ۷۵۳.
(۶).پروین،کدیور(۱۳۷۹).روان‌شناسی تربیتی.تهران.سمت.چـاپ اول.
——————————-
↩️ کانال مقاله ها 👇
https://t.me/joinchat/AAAAAD5oqnmeI058AeE3WA
