دکتر مهدی هرمزی*
در حالی‌که نخبگان تراز اول کشور با بحران‌های «تولید مقاله سطحی»، «خرید و فروش مدرک» و «تقلب فزاینده علمی» دست به گریبان هستند و مساعت رسانه‌ها را برای اطلاع رسانی طلب می‌کنند، برنامه «حالا خورشید» با مجری‌گری رضا رشیدپور دست به اقدامی کم‌سابقه زد. رشیدپور مهمان برنامه را که کودکی ۱۰ ساله است، «نابغه»،«صاحب ۱۶ اختراع»،«صاحب سبک در طراحی مفهومی خودرو» ، « دارنده پذیرش از خودروسازهای جهانی ولوو و تسلا» معرفی می‌کند و با توجه به اظهارات مهمان برنامه و عدم شفاف‌سازی مجری، بیننده با این ادعاها روبرو می‌شود که کودک «مشاور سازمان برنامه و بودجه» است و علاوه بر تخصص در طراحی مفهومی خودرو اختراعاتی نظیر « پهپاد عمود پرواز سه وضعیتی»،« در صنایع کشتیرانی: قایق تندرو جنگی» و «در صنایع الکترونیک: کنترل چند منظوره تلویزیون هوشمند» اختراع کرده است و چند دانشگاه ایران برای فعالیت بعنوان «استاد» از ایشان دعوت بعمل آورده‌اند !
در این نکته که در تاریخ نوابغی قابلیت منحصر به فرد خود را در کودکی به اثبات رساندند، شکی نیست. به عنوان مثال «موتسارت» در هفت سالگی اولین سمفونی و در دوازده سالگی اولین اپرای کامل خود را نوشت. یا «گاوس» تصاعد حسابی را در هشت سالگی بدست آورد. اما این دست توانایی‌ها قابل راستی‌آزمایی بودند. تکیه ما در این یادداشت بر مفهوم «راستی‌آزمایی یک ادعا» ست. به بیانی دیگر، موردی که این حجم از هجوم را روانه این قسمت از برنامه «حالا خورشید» کرد، مناقشه غیر قابل تایید بودن ادعاها و عدم تلاش مجری برای شفاف‌سازی مفهوم کلماتی نظیر «اختراع»،«استاد»،«طراحی مفهومی» که از زبان کودک جاری می‌شود، است. شاید تعبیر کودک از آن کلمات با آنچه ما برداشت می‌کنیم تفاوت فاحش دارد. دقت کنید که این کلمات بار حقوقی دارند. در هرصورت ما فرض را بر یکسان بودن تعاریف می‌گیریم. با نگاهی به سایت http://ip.ssaa.ir/Patent/Search.aspx و کلمات کلیدی بیان شده اختراعی به نام کودک نیافتم.
اگر منظور کودک از «طراحی مفهومی خودرو»، طراحی یک خودرو با نرم‌افزار است، خوب بود که نشان داده می‌شد و «صاحب سبک» بودن به صورتی مشخص دیده می‌شد. نکته‌ای که از صحبت با تعدادی از اساتید رشته مکانیک داشتم، برداشت کردم تلقی متفاوت آنها از عبارت «طراحی مفهومی» است. از دید آنها ضرورت بیان و توضیحات نوع قطعات، اجزا، نوع موتور، توان موتور، نقشه و جزییات دیگر است. اگر مهمان برنامه در راستای این نوع طراحی مفهومی گام برداشته است، خوب بود که مستندات و شواهد آن بیان می‌شد؛ چراکه هیچ مستندی برای مخاطبین قابل یافتن نیست که صحت ادعاها را تایید کند.
ادعای دیگر دعوت «چند دانشگاه» از ایشان برای «استادی» است. امروز در گوشه گوشه کشورمان انواع و اقسام دانشگاه وجود دارند و بیننده با سوالی ساده از اساتید و یا کارکنان حتی گمنام‌ترین دانشگاه‌ها به عجیب بودن این ادعا پی میبرد.
هرچند ایجاد انگیزه در کودکان و نوجوانان برای پیگیری امور علمی امری حیاتی و سرکوب استعدادها مذموم است، ولی بلند کردن آوازه «نبوغ» بدون ارائه مستندات مشهود، دوستی خاله خرسه (اگر نگوییم دوستی خاله روباهه) است و نه تنها پیامدهای ناخوشایند در اجتماع دارد که حتی زندگی کودکانی نظیر مهمان برنامه را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
در اینجا سوالات مهمی از جمله این‌که عوامل برنامه «حالا خورشید» چگونه صحت و سقم ادعاها را قبل از برنامه سنجیده بودند؟ مطرح می‌شود.
سخن آخر- هر از گاهی افرادی باهوش و یا غیرباهوش، متوهم یا غیر متوهم در زمینه‌های علمی و غیرعلمی به طرق مختلف توسط رسانه‌ها پر و بال می‌گیرند. پر و بالی که بر کارهای شاخص مستند هم سایه می‌اندازد. گاه خبر می‌رسد تثلیث زاویه کردند، گاه مساله‌ای حل نشده در فیزیک و ریاضی را حل کردند و گاه خودرویی بدون نیاز به سوخت اختراع کردند، رکورد ورزشی شکستند و ده‌ها مورد مشابه.
سوال اساسی را باید از مردم و اصحاب رسانه پرسید که درصد قابل توجه‌شان دانشجو و یا تحصیلکرده هستند. چگونه حتی در نگاه اول این دست اخبار را می‌پذیرید بی‌آن‌که جستجو کنند که صحت ادعاها توسط کدام مرجع معتبر به صورت رسمی تایید شده است؟
اگر خبر و گزارشی از امری مربوط به کشف و اکتشاف و اختراع، پیش از آنکه مراجع ذیصلاح شناخته‌شده به صورت مشخص آن را تایید کنند، دست به انتشار آن به صورت گسترده زده شود، نه تنها مردود است، بلکه می‌تواند مشکوک باشد.
گزارش‌ها و مصاحبه‌هایی نظیر آنچه که در برنامه «حالا خورشید» مشاهده شد، نه تنها به ترویج علم و خودباوری کمکی نمی‌کند که بالعکس منجر به ساده‌انگاری و سطحی‌نگری نسبت به مقوله علوم و اختراع می‌شود؛ چراکه قشر کودک و نوجوان مساله اختراع، ابداع و ابتکار را امری پیش پاافتاده فرض خواهد کرد. خوب است کودکان ما با آموزش مناسب و آشنایی با زندگی دانشمندان و مخترعین، ضمن اهمیت ارزنده کار بزرگان با پیچیدگی‌ها و سهل‌الوصول نبودن امور بزرگ نیز به عنوان واقعیت روبرو شوند. دست کم این از سرخوردگی بسیاری جلوگیری می‌کند. برای آنکه از اطاله کلام پرهیز کنم، از جزییات دانش لازم از مباحث هوافضا، الکترونیک و مکانیک برای اختراعاتی که در برنامه مورد ادعا قرار گرفت، پرهیز می‌کنم.
امیدوارم هر روشنگری باعث وسواس بیشتر اهل رسانه شود و کودک عزیزی که مهمان برنامه بود، با همین اشتیاق به تحصیل و تحقیق ادامه دهد و روزی با «دستی پر» باعث افتخار ما شود. روزنامه اطلاعات
*دکترای ریاضیات از دانشگاه گوتنبرگ و پژوهشگر فوق دکتری در دانشگاه شیراز
——————
↩️ کانال مقاله ها 👇
