نجمه الحسینی روزنامه رسالت
در جوامع امروزی که زیرساخت‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات به داخل خانواده‌ها نفوذ کرده، وسائل ارتباط جمعی نظیر تلفن همراه، تبلت، رایانه و اینترنت نقش مؤثری در پر کردن اوغات فراغت کودکان و نوجوانان داشته به‌طوری‌که در تربیت و شکل‌گیری شخصیت ایشان تأثیر بسزایی دارند.خصوصا خانواده‌هایی که تعداد فرزندان در آن کم است یا پدر و مادر هر دو شاغل هستند؛ از امکانات این فضا بهره بیشتری برای سپردن کودک خود به آن استفاده می‌کنند به‌طوری که جای خالی خواهر، برادر، پدر، مادر و مربی پر می‌شود.وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در مرداد ماه سال ۱۳۹۶ سندی را به منظور صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی با عنوان «سند راهبردی صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی» تدوین نموده است. ایجاد فضای مجازی صیانت شده مبتنی بر شبکه، متناسب با ارزش های ایرانی- اسلامی و تأمین خدمات و محتوای مناسب با اقتضائات سنی کودکان و نوجوانان از جمله اهداف تنظیم این سند است. این سند در تلاش است تا فرصت های متصور شده فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان را تقویت کرده و با کمک خانواده ها آسیب آن را به کمترین میزان ممکن برساند.مهم ترین رویکرد این سند، استفاده از فضای مجازی متناسب با رشد سنی و عقلی کودکان است. این سند به دنبال این نیست که کودکان و نوجوانان را به طور کلی از این فضا دور سازد، بلکه به صورت گام به گام مهارت ها را به کودکان برای ورود به این فضا آموزش خواهد داد و زمانی که کودک به ۱۸ سالگی رسید، والدین نگرانی از حضور وی در فضای مجازی نداشته باشند. تربیت مصونیت بخش، هدف اصلی تنظیم این سند است.
در این زمینه، صرامی رییس مجمع فعالان فضای مجازی در خصوص سالم سازی و پاکسازی فضای مجازی از محتواهای ناسالم برای کودکان و نوجوانان می گوید:”آموزش استفاده صحیح از فضای مجازی، آگاه سازی مردم از چالش های فضای مجازی و آشنایی با لایحه های گوناگونِ این فضا ضروری است. به دلیل دوسویه بودن فضای مجازی، می توان کودکان و نوجوانان را به شکلی صحیح در این فضا مدیریت کرد به گونه ای که باعث پیشرفت فرد، خانواده و جامعه شود.این از ایجاد اینترنت مبتنی بر نفوذ برای کودکان و نوجوانان به گونه ای که امکان برآورده ساختن نیازهای خود را داشته و با مطالب خارج از رده سنی خود روبه رو نشوند، سخن گفت و افزود: این نوع اینترنت در کشورهای غربی نیز با همین الگو و راهبرد دنبال می شود. آنچه که در اختیار کودکان قرار می گیرد با اینترنت بزرگسالان متفاوت است. این اینترنت باید مبتنی بر لیست سالم و سفید باشد که محتوای مورد نیاز برای پیشرفت کودک یا نوجوان را داشته باشد.همچنین باید بر لزوم تمهیدات فنی و برخی هماهنگی های حاکمیتی برای استفاده از این نوع اینترنت در مدارس تاکید کرد و در کنار مطالبه گری برای راه اندازی اینترنت سالم در مدارس، به دنبال آموزش به والدین درباره مزایا و برتری های فضای مجازی، مذاکره با اپراتورها برای فروش اینترنت لیست سفید با قیمت پایین و آگاه سازی خانواده از وجود چنین اینترنتی از اقدام های صورت گرفته برای ایجاد فضای امن مجازی است.”محمد علی اخوان فلاحتکار، فعال فضای مجازی و مدیر مسئول رسانه خبری با مردم، اقدام وزارت ارتباطات در تدوین این سند را عملی هوشمندانه می داند و می گوید”تفکیک حوزه فعالیت کودک و نوجوان از بزرگسال و تخصصی شدن آن اقدامی حیاتی و دور اندیشانه است.گسترش شبکه‌های اجتماعی و عدم کنترل مناسب بر آنها در کشور بسترساز بروز انواع آسیب‌های جبران ناپذیر خصوصا در قشر کودک و نوجوان شده است.اجرای اقدامات پیش‌بینی شده در نسخه پیش نویس این سند لازم است ولی کافی نیست.گستردگی و پیچیدگی روابط و قوانین حاکم بر فضای مجازی به قدری زیاد است که نیازمند به روز رسانی و چاره اندیشی متناسب با تحولات جدید در این فضا هستیم.توسعه ساخت و کاربرد ابزارهای نظارت والدین بر فعالیت کودکان در فضای مجازی امری ضروری است.با گسترش دامنه فعالیتهای فرزندان در فضای مجازی، حوزه تربیتی و نقش آفرینی والدین نیز دچار تحولات اساسی شده و شیوه‌های نظارتی که از وظایف ذاتی آنهاست، نیازمند به‌روز رسانی است.”آموزش نحوه استفاده درست از گوشی همراه یا فضای مجازیِ ناامن به کودکان کم سن اندکی دشوار است اما وجود فضای کنترل شده این امکان را به والدین می دهد تا بدون نگرانی کودکان را در بهره مندی از این فضا آزاد بگذارند.سیاستگذاران و فعالان در عرصه فناوری با ساخت گوشی های همراه، نرم افزارها، موتورهای جست وجو و لپ تاپ های مخصوص برای کودکان، دسترسی به فضای مجازی را برای کودکان ایمن سازی کرده اند. در این جا پدر و مادر وظیفه دارند که مدت زمان استفاده کودکان از این فضا را مدیریت کرده و به آنان آموزش دهند که چگونه می توانند وارد این فضا شده و مطالب مورد نیاز و مربوط به سن خود را دریافت کنند. حتی در اختیار گذاشتن اینترنت امن برای کودکان به صورت ۲۴ ساعته اقدامی نادرست است که والدین باید به این معضل توجه کنند.پدران و مادرانی در آموزش صحیح و مدیریت زمان استفاده کودکان از فضای مجازی موفق خواهند بود که خود پیشتر آموزش و آگاهی لازم را در این زمینه دیده و دریافت کرده باشند.امید غمخوار، فعال فضای مجازی، با اشاره به اینکه توسعه بازار در حوزه فضای مجازی کودکان و نوجوانان نیازمند همکاری تنگاتنگ دولت با بخش خصوصی است،می گوید:”از آنجا که تجربه فعالیت تخصصی در این حوزه بسیار کم است، کاهش ریسک و تضمین بازگشت سرمایه از سوی دولت در سال‌های ابتدایی اجرای طرح، مشوق خوبی برای تولیدکنندگان خواهد بود.ما نیازمند فرهنگ‌سازی کاربرد تولیدات ملی در حوزه فضای مجازی کودک و نوجوان هستیم.می‌توان گفت بسیاری از محصولات تولید شده بر پایه فناوری ملی از جمله ابزارهای کنترل والدین در رده تولیدات مطرح خارجی قرار دارند و حتی در برخی موارد از لحاظ کیفیت بر آنها ارجحیت دارند.کمبود تولیدات رایانه‌ای در حوزه کودک و نوجوان به علت عدم وجود بسترهای اختصاصی و مطلوب در این حیطه است.در صورت اجرای صحیح طرح حمایت از توسعه خدمات فضای مجازی کودک و نوجوان در کشور و گسترش کسب و کارهای مبتنی بر آن شاهد تحولات چشمگیری در حوزه تولید و عرضه محصولات تخصصی این قشر خواهیم بود”.در ماده ۳۲ منشور حقوق شهروندی آمده است: کودکان حق دارند به اطلاعات مناسب با سن خود دسترسی داشته باشند و نباید در معرض محتوای غیراخلاقی، خشونت‌آمیز یا هر نوع محتوایی قرار گیرند که موجب غلبه ترس یا بروز آسیب جسمی یا روانی شود. همچنین در ماده ۳۳ همین منشور به دسترسی آزادانه و بدون تبعیض همه شهروندان به فضای مجازی و بهره‌مندی از امکانات کسب اطلاعات و دانش در فضای مجازی تأکید شده است. این حق از جمله شامل احترام به تنوع فرهنگی، زبانی، سنت‌ها و باورهای مذهبی و مراعات موازین اخالقی در فضای مجازی است و ایجاد هرگونه محدودیت (مانند فیلترینگ، پارازیت، کاهش سرعت یا قطعی شبکه) بدون مستند قانونی صریح ممنوع است.دکتر روح الله مؤمن نسب کارشناس فضای مجازی در این خصوص می گوید:”در بسیاری از کشورهای دنیا به افراد زیر ۱۳ سال هیچ نوع وسیله ارتباطی توصیه نمی‌شود، افراد ۱۳ تا ۱۶ سال محدود به گوشی‌های ساده می‌شوند، ۱۶ تا ۱۸ سال اجازه استفاده از گوشی‌های دانش‌آموزی دارند و از ۱۸ تا ۲۱ سال می‌توانند به آرامی با فضای مجازی و شبکه‌های ارتباطی آشنایی پیدا کرده و مواجه شوند.در کشور آمریکا ۱۸ سال پیش قوانینی مربوط به استفاده کودکان از گوشی‌های همراه و حضور آنان در فضای مجازی تصویب می‌شود، حتی در صورت استفاده کودکان زیر ۶ سال از گوشی و حضور در فضای مجازی نگهداری از فرزند از آن خانواده سلب می‌شود اما در کشور ایران هنوز قانونی در خصوص استفاده کودکان از فضای مجازی وجود ندارد حال آنکه این نیاز کاملا در این روزها برای جامعه ایران و کودکان محسوس است.گاهی حتی مدارس پیشنهاد و حتی اجبار در استفاده از فضای مجازی برای دانش‌آموزان دارند اما باید توجه داشته باشیم که دانش‌آموزان هنوز قدرت تشخیص خوب از بد را ندارند و نباید کودکان و دانش‌آموزان را در معرض آسیب‌هایی قرار دهیم که پشیمانی به دنبال داشته باشد.۶۰ درصد دختران و ۹۰ درصد پسران زیر ۱۶ سال حتما یک بار تجربه مشاهده فیلم‌های غیراخلاقی را داشته‌اند.به دلیل آلوده بودن فضای مجازی با ورود کودکان و نوجوانان به این حوزه به‌راحتی می‌توانند در معرض آسیب قرار بگیرند”.دولت قرار است در قالب “سند حمایتی و برنامه اقدام توسعه خدمات فضای مجازی کودک و نوجوان” سکوهای ارائه محتوای تخصصی کودک و نوجوان از قبیل بنگاه‌های عرضه خدمات اینترنتی، فروشگاه‌های اینترنتی، باشگاه‌های اینترنتی و نظایر آن را شناسایی و با آنها جهت افزایش کارآمدی و توانمندسازی همکاری کند. این اقدام زمینه توسعه سریع و دسترسی آسان به انواع اپلیکیشن‌های آموزشی، کاربردی، بازی و سرگرمی را در این حوزه فراهم آورده است و با افزایش تنوع تا حد زیادی از سلطه کنونی اپلیکیشن‌های غیر متناسب با رده سنی کودک و نوجوان خواهد کاست.توسعه جویشگر (موتور جستجوی) کودک و نوجوان از دیگر اقداماتی است که در دستور کار این سند قرار داده شده است. اگرچه هم اکنون جویشگرهای بومی طراحی و اجرا شده‌اند و بسیاری از سرویس‌‌های مورد نیاز جامعه را ارائه می‌‌دهند، ولی در حوزه کودک و نوجوان نیازمند جویشگری پویا و جذاب هستیم که علاوه بر برطرف سازی احتیاجات این طیف بر پایه اینترنت پاک و کارایی بالا، قادر به جلب توجه آنها به واسطه جلوه‌های بصری باشد.
====================
↩ کانال مقاله ها 🌺
