با وجود توسعه کمی دانشکده‌ها و دانشگاه‌های علوم پزشکی و همچنین افزایش جذب
دانشجو در سال‌های اخیر، به نظر می‌رسد تجهیزات و امکانات آموزشی متناسب با این روند رشد نکرده است. به گفته کارشناسان و اعضای هیات علمی، بسیاری از دانشکده‌ها و دانشگاه‌های علوم پزشکی تازه تاسیس به خصوص در استان‌های محروم از کمبود امکانات و تجهیزات آموزشی رنج می‌برند.
به گزارش ایسنا، علم پزشکی به عنوان یک دانش کاربردی که هدف آن حفظ و ارتقای تندرستی، درمان بیماری‌ها و بازتوانی آسیب‌دیدگان است در دهه‌های اخیر با تحولات فراوانی رو به رو بوده و اهمیت این علم به جهت کاربرد و همچنین دگرگونی‌های روزافزون آن بر کسی پوشیده نیست، این مساله توجه به کیفیت ارائه خدمت در این حوزه را بیش از پیش پررنگ‌تر کرده و بدیهی است که برای این افزایش کیفیت یکی از مهمترین و اولین گام‌ها توجه به آموزش و پژوهش به عنوان ابتدایی‌ترین گام‌ها است.
در سال‌های پس از انقلاب تحولات مهمی در آموزش پزشکی ایجاد شد و با سیاست‌گذاری‌های مختلف متولیان امر و با توسعه آموزش پزشکی، کمبودهای موجود در خصوص نیروی انسانی که در سال‌های پیش از انقلاب محسوس بود، در مدت زمان نسبتا کوتاهی برطرف شد و نه تنها کشور از وارد کردن پزشکان هندی و بنگلادشی و فرستادن بیمار به دیگر کشورها برای درمان بی‌نیاز شد، بلکه حتی توریست درمانی نیز در کشور اتفاق افتاد که این پیشرفت‌ها همه به واسطه اتخاذ سیاست‌های به‌جا و متناسب با نیاز کشور به دست متولیان امر آموزش محقق شد.
اکنون با گذشت سال‌ها از پیروزی انقلاب اسلامی و همچنین تامین نیروی مورد نیاز کشور در اکثر حوزه‌های درمانی این سئوال اساسی مطرح است که آیا همزمان با رشد نیروی انسانی در کشور امکانات آموزشی از جمله اعضای هیات علمی، تجهیزات آموزشی و فضای آموزشی نیز به طرز متناسبی تامین شده است یا خیر؟!
*قدیمی بودن تجهیزات آموزشی
دکتر جلیل توکل‌افشاری، معاون آموزشی سابق دانشگاه علوم پزشکی مشهد در این رابطه اظهار کرد: یکی از معضلات مهم دانشگاه‌های علوم پزشکی در حوزه آموزشی و پژوهشی، نبود تجهیزات یا فرسودگی و قدیمی بودن آنها است.
وی با بیان اینکه میزان جذب دانشجو در مقاطع تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌های علوم پزشکی در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته است، گفت: این رشد، عمدتا در تعداد دانشجویان علوم پایه دانشگاه‌های علوم پزشکی بوده و توانسته دستاوردهای خوبی را نیز به دنبال داشته باشد.در عین حال متاسفانه نرخ رشد پذیرش دانشجو متناسب با فراهم کردن بستر تحقیقات و آموزش نبوده و بسیاری از مسائل آموزشی و پژوهشی در دانشگاه‌های علوم پزشکی نیاز به تجهیزات و امکانات به‌روز دارد و یکی از معضلات دانشگاه‌های علوم پزشکی در حوزه آموزشی و پژوهشی، نبود این تجهیزات یا کهنه و قدیمی بودن آنها است .
در رشته پزشکی با توجه به رشدی که در بیمارستان‌ها بوده است تا حد امکان توسعه و جذب تجهیزات را تا اندازه‌ای داشته‌ایم، اما متاسفانه این توسعه متناسب با جذب دانشجو نبوده است .
دکتر توکل‌افشاری در ادامه با اشاره به اینکه مسلما عدم تناسب بین جذب دانشجو و امکانات و تجهیزات آموزشی، کشور را به هدف ایده‌آل در زمینه آموزش پزشکی نخواهد رساند، گفت: دانشجویی که در دانشگاه علوم پزشکی آموزش می‌بیند، وقتی می‌تواند با اهداف آموزشی و پژوهشی دانشگاه همراه و متناسب باشد که امکانات و تجهیزات آموزشی و پژوهشی برای آموزش وی فراهم باشد .
در زمینه حل معضل تجهیزات و امکانات آموزشی در دانشگاه‌های علوم پزشکی چند راهکار وجود دارد که از آن جمله می‌توان به حرکت از گسترش کمیت به سمت کیفیت در زمینه جذب دانشجوی تحصیلات تکمیلی اشاره کرد؛ در این صورت باید علاوه بر کاهش جذب دانشجوی تحصیلات تکمیلی، بیشتر به کیفیت متناسب با امکانات موجود دانشگاه‌های علوم پزشکی بپردازیم.مساله دیگری که می‌توان از آن به عنوان راهکار یاد کرد، افزایش امکانات آموزشی –پژوهشی برای دانشجویان دانشگاه‌های علوم پزشکی است که این مساله با توجه به شرایط فعلی کشور از لحاظ اقتصادی کار دشواری است و در نتیجه کاهش جذب دانشجو در حال حاضر منطقی‌تر به نظر می‌رسد.
وی، خاطرنشان کرد: دانشجویان دانشگاه‌های علوم پزشکی در دوران تحصیل خود با امکانات بیمارستانی و درمانی سر و کار دارند و زمانی که راجع به کمبود امکانات آموزشی و پژوهشی صحبت می‌شود، بیشتر امکانات بیمارستانی و درمانی مدنظر است، چرا که در دانشگاه‌های علوم پزشکی تمامی تجهیزات و امکانات مورد نیاز برای درمان بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
معاون سابق دانشگاه علوم پزشکی مشهد، در پایان خاطرنشان کرد: بسیاری از بیمارستان‌ها در حال حاضر با کمبود یا قدیمی بودن تجهیزات روبرو هستند و با توجه به اینکه این مشکلات شامل همان امکاناتی است که برای آموزش و پژوهش مورد استفاده قرار می‌گیرد، بنابراین وقتی صحبت از کمبود امکانات آموزشی و پژوهشی و عدم تناسب بین ایجاد امکانات و جذب دانشجو می‌شود، در واقع همین امکانات به بیمارستان‌ها مدنظر است.
*هیات علمی فقیر
همچنین دکتر عبدالله خانزاده، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی آبادان می گوید به نظر می‌رسد در دانشگاه اهواز از نظر تعداد اعضای هیات علمی مشکلی وجود ندارد؛ ولی دانشکده‌های اقماری که در اهواز هستند از نظر هیات علمی فقیر هستند و امکانات آموزشی نیز بسته به توان آن دانشگاه و اینکه چقدر توانسته از دانشگاه مادر، منطقه آزاد و ارگان‌هایی که رسالت کمک دارند، کمک بگیرند متفاوت است .
وی ادامه داد: در خصوص میزان امکانات و تجهیزات آموزشی دانشگاه‌ها آنچه خیلی اهمیت دارد، موضوع سابقه است و هر چقدر سابقه دانشگاه بیشتر باشد، امکانات بیشتری نیز برای آن وجود دارد و هر چقدر دانشگاهی جدیدالاحداث باشد امکانات کمتری دارد. همچنین شرایط آب و هوایی نیز در جذب اعضای هیات علمی به دانشگاه‌ها نقش دارد و هر چقدر شرایط آب و هوایی استانی بهتر باشد، قطعا متقاضی عضو هیات علمی شدن برای آن استان بیشتر است.
خانزاده گفت:یکی از مهمترین مسائل وجود اسپانسر برای دانشگاه‌ها است و اینکه چه ارگانی از دانشگاه حمایت کند یا یک دانشگاه صرفا کمک‌های وزارت بهداشت را داشته باشد، مساله مهمی است.به طور مثال دانشگاه علوم پزشکی آبادان تا زمانی که حمایت مالی منطقه آزاد اروند را نداشت، نتوانست آنطور که باید آزمایشگاه‌های مربوطه، “اِسکیل لب” و مرکز آموزش مهارت‌های بالینی را راه‌اندازی کند؛ ولی بعد از حمایت منطقه آزاد اروند این موضوع محقق شد.
وی ادامه داد: به نظر می‌رسد با شروع طرح تحول سلامت در کشور وزارت بهداشت عمده تلاش و تمرکز خود را روی طرح تحول سلامت قرار داد که البته پیشرفت‌های بسیار خوبی نیز داشته و تحولات بی نظیری در حوزه درمان ایجاد کرده است، اما این مساله سبب شده است که تمرکز کمتری روی آموزش علوم پزشکی وجود داشته باشد. البته در آموزش نیز در دو سال اخیر حرکت‌هایی شروع شده است؛ اما با توجه به اینکه راه‌اندازی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان مستلزم زمان و هزینه بیشتری است، وزارت بهداشت باید بیشتر از این در زمینه آموزش هزینه کند تا بتواند در این زمینه در بین دیگر کشور ها حرفی برای گفتن داشته باشد.
*کمبود امکانات آموزشی
دکتر محمد آزاد بخت، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مازندران هم می گوید: در حوزه امکانات آموزشی حتی در برخی گروه‌های آموزشی دانشکده‌هایی که قبل از انقلاب تاسیس شده‌اند نیز مشکلاتی وجود دارد، چه برسد به دانشکده‌های شهرهایی همچون بندر عباس، یزد و دانشکده‌های جدیدالتاسیس نظیر خرم آباد، دامغان و آمل که چند سال از تاسیس آنها می‌گذرد.
وی با اشاره به کمبود امکانات و تجهیزات آموزشی در دانشگاه‌های علوم پزشکی اظهار کرد: در این رابطه با چیزی که باید باشد، فاصله داریم و نه تنها با شرایط ایده‌آل بلکه با وضعیت قابل قبول نیز فاصله قابل توجهی داریم، هرچند ممکن است در برخی دانشگاه‌ها وضعیت مقداری بهتر باشد.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مازندران گفت: بر اساس اطلاعاتی که داریم به خصوص در رشته‌هایی مانند داروسازی، دانشکده‌های زیادی در سال‌های اخیر ایجاد شده است که تعدادی از آنها هنوز حتی از نظر تعداد عضو هیات علمی -به عنوان ابتدایی‌ترین نیاز آموزشی دانشجویان- دچار کمبود هستند.در سال‌های اخیر جذب دانشجویان در رشته‌های مختلف علوم پزشکی رشد چشمگیری داشته، این در حالی است که امکانات و تجهیزات و فضای آموزشی و حتی بازار کار متناسب با تعداد دانشجویان فراهم نبوده است.اگر به موازات افزایش پذیرش دانشجو، کیفیت آموزش و همکاری گروه‌های دیگر که متولی فراهم کردن شرایط کار برای فارغ‌التحصیلان بودند در نظر گرفته می‌شد، مجموع این عوامل در پیشبرد اهداف دانشگاه‌ها موثرتر بود.
آزاد بخت گفت: مشکل کمبود امکانات و تجهیزات آموزشی در رشته داروسازی مساله مهمی است، اما در رشته‌های دیگر نیز وضع کمابیش به همین منوال است و به طور کلی آنچه که باید از نظر تعداد عضو هیات علمی، دستگاه‌ها و امکانات و مواد و شرایط لازم وجود داشته باشد، با حداقل‌های آموزش فاصله قابل توجهی دارد.بعضا پیش می‌آید دانشجوها از دانشکده‌های دیگر برای برخی کارهای آموزشی نظیر پایان‌نامه سراغ ما می‌آیند و وقتی می‌پرسیم چرا در دانشکده خود و نزد اساتید خود کار را انجام ندادید؟ می‌گویند در دانشکده ما کسی نیست و تنها سه نفر عضو هیات علمی هستند، این در حالی است که در هر دانشکده داروسازی ۵گروه آموزشی باید باشد و هر گروه آموزشی حداقل باید ۳تا ۵هیات علمی داشته باشد و وجود حداقل بین ۲۰تا ۲۵عضو هیات علمی ابتدایی‌ترین چیزی است که دانشکده داروسازی نیاز دارد.وقتی یک دانشکده داروسازی که چند سال از فعالیت آن می‌گذرد، فقط دو تا سه عضو هیات علمی داشته باشد، اوضاع بدی است و باید در سطح کلان برطرف شود و مهمترین راهکار عزم جدی است و تقویت بحث‌های علمی در دانشگاه‌ها است که اگر واقعا به این مساله توجه شود، خیلی از مسائل مختلف جامعه حل خواهد شد.
معاون آموزشی سابق دانشگاه علوم پزشکی مازندارن تاکید کرد: متاسفانه در حال حاضر بحث‌های سیاسی، غیر کارشناسی، غیرعلمی در دانشگاه‌ها برجسته است که باید این نگرش اصلاح شود و بحث‌های علمی در دانشگاه‌ها تقویت شود و وزارت بهداشت به عنوان یک نهاد متولی شورایی را تشکیل بدهد از افراد کارشناس و دلسوز تا مجدانه این موضوعات را پیگیری کنند.
*آسیب‌های تاسیس بی‌رویه دانشگاه‌ها
دکتر رستمیان، معاون اجتماعی و فرهنگی دانشگاه علوم پزشکی تهران هم می گوید: تاسیس بی رویه دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم پزشکی آسیب‌های زیادی را برای کشور در پی داشته و انجام کار کارشناسی و کاهش مداخلات بی مورد، در راستای از بین بردن پیامدهای این مساله ضروری است، همچنین باید در این زمینه نیازسنجی‌های لازم برای ۱۰سال آینده صورت گیرد.
وی ضمن بیان این مطلب در خصوص افزایش تعداد دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم پزشکی طی سال‌های اخیر، اظهار کرد: بر اساس قانون برنامه توسعه پنجم و ششم جذب نیرو در ارگان‌ها باید بر حسب نیاز خدمات، آموزش و تحقیقات باشد؛ در حالی‌که طی سال‌های اخیر این اتفاق در روند ایجاد دانشکده‌های علوم پزشکی رخ نداده و بدین‌ترتیب راه‌اندازی این دانشگاه‌ها بدون کار کارشناسی موجب تحمیل هزینه‌های زیادی به کشور شده است. در حال حاضر در بسیاری رشته‌ها که نیازی وجود نداشته، اقدام به جذب دانشجو کرده‌ایم، این مساله در واقع آسیبی است که کشور را تهدید می‌کند، چرا که هزینه زیادی برای جذب نیرو تحمیل شده، ولی نمی‌توانیم بهره‌وری لازم را داشته باشیم.
این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه بسیاری از دانشگاه‌ها در برخی نقاط متمرکز شده‌اند، گفت: ایجاد و تمرکز دانشگاه‌ها و رشته‌های مختلف در برخی مناطق امری غیر کارشناسی و زیان‌ده است که هزینه‌های زیادی را بر کشور تحمیل می‌کند.به عنوان مثال دانشکده دندانپزشکی باید در منطقه‌ای ایجاد شود که حداقل ۵۰۰هزار نفر جمعیت داشته باشد، اما در حال حاضر حتی برخی مناطقی که ۲۵۰هزار نفر جمعیت دارند، دارای دو دانشکده دندانپزشکی هستند. این موضوع بدیهی است که آموزش در این مناطق به شکل درستی انجام نمی‌شود و با توجه به اهمیت آموزش پزشکی در کشور عدم توجه به این نکات می‌تواند مضر و خطرناک باشد.
در رشته دندانپزشکی ما در حال حاضر نیازمند این هستیم که بهداشت دندان و دهان را افزایش داده و پوسیدگی را کاهش دهیم، بنابراین باید نیروهایی را تربیت کنیم که در این کار موفق باشند. برخی از کشورها وقتی پوسیدگی دندان را کاهش دادند، برخی دانشکده‌های دندانپزشکی را تعطیل کردند.
دکتر رستمیان در پایان با اشاره به رشد بی‌رویه مراکز آموزشی طی سال‌های اخیر، گفت: به دلیل فشارهای سیاسی و منطقه‌ای در خیلی مواقع دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی زیادی ایجاد شده و رشد کرده‌اند که برخی از این مراکز اکنون هم برای خود دانشگاه‌ها و هم برای کشور زیان‌ده شده‌اند.
*زیان بودجه‌های دولتی
دکتر جمشید حاجتی هم در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: در دولت‌های نهم و دهم به دلیل الزاماتی که اسناد بالادستی کشور ایجاد کرده بود، باید تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی در پایان برنامه ۵ساله برنامه پنجم توسعه به عدد ۲۵درصد می‌رسید و در این راستا متاسفانه بدون اینکه زمینه برای این کار فراهم شود، در یک روند صعودی افزایش تعداد دانشجویان و ظرفیت‌ها مدنظر قرار گرفت. برای افزایش دانشجو باید افزایش اعضای هیات علمی و ارتقای تجهیزات آزمایشگاهی و آموزشی نیز مدنظر قرار گیرد، اما متاسفانه در زمانی که افزایش جذب دانشجو با توجه به الزامات اسناد صورت گرفت، به این مسائل توجهی نشد و این مساله سبب مواجه شدن بسیاری از دانشگاه‌ها با چالش کمبود امکانات و منابع شد که قطعا تاثیر جدی بر کیفیت روند آموزش و پژوهش داشت.
وی افزود: گفت: از سال ۹۲با تغییر دولت و آغاز به کار دولت یازدهم تلاش بر این بود که اگر امکان کاهش ظرفیت‌ها وجود ندارد، حداقل جلوی افزایش بی‌رویه جذب دانشجو گرفته شود؛ به همین دلیل منحنی رشد ظرفیت‌های کارشناسی ارشد از سال ۸۵تا ۹۲یک منحنی صعودی خیلی تیز است؛ اما از سال ۹۲به بعد یک منحنی کاملا افقی است که این نشان‌دهنده سیاست جذب دانشجو در رشته‌های علوم پزشکی در دو دولت مختلف است.متاسفانه به دلیل محدودیت منابع و محدودیت‌های بودجه‌ای، امکانات و تجهیزات دانشگاه‌های علوم پزشکی در سال‌های اخیر متناسب با جذب دانشجو افزایش نیافته است و این مساله کیفیت آموزش را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
دبیر شورای علوم پایه پزشکی، بهداشت و تخصصی با تاکید بر عزم جدی وزارت بهداشت در دولت‌های یازدهم و دوازدهم برای جبران کمبود امکانات و تجهیزات آموزشی ناشی از جذب بی‌رویه دانشجو، گفت: به دلیل ضرورت جبران کمبودها در این دولت کمک‌هایی به دانشگاه‌ها صورت گرفت و حمایت‌هایی انجام شد؛ ولی عملا به دلیل کمبود منابع کار وسیع و جدی ممکن نبود.برای ارتقای تجهیزات و امکانات دانشگاه‌های علوم پزشکی در معاونت آموزشی در دولت‌های یازدهم و دوازدهم خیزهای جدی برداشته شده است و حتی صندوق توسعه ملی وزارت بهداشت، نامه‌ای به رییس جمهوری نوشت که در این زمینه نیاز به کمک وجود دارد. همچنین در این راستا اقداماتی در نظر گرفته شد تا در بودجه‌های اختصاصی دانشگاه‌ها الزاماتی برای کمک به توسعه امکانات و تجهیزات ایجاد شود و در این زمینه برخی دانشگاه‌ها بسیار خوب عمل کردند .
دکتر حاجتی اظهار کرد: در مجموع تقویت زیرساخت‌ها در دانشگاه‌های علوم پزشکی نیازمند توجه جدی است و در این راستا معاونت آموزشی در سال ۹۷نیز دو سه مسیر را پیش‌بینی کرده است تا این موضوع محقق شود.
وی در ادامه تصریح کرد: در حوزه کیفیت آموزش و تجهیزات و امکانات، اقداماتی در سال‌های اخیر انجام شده است، ولی هنوز کامل نیست و نیاز به توجه بیشتر دارد. ضمن اینکه بودجه نیز در این زمینه بسیار تاثیرگذار است.
حاجتی با اشاره به اختصاص بخش زیادی از بودجه‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به طرح تحول سلامت، اظهار کرد: به دلیل نیازی که وجود داشت بخش زیادی از بودجه‌ها توسط وزارت بهداشت به سمت انجام طرح تحول سلامت رفت؛ اما باید در نظر گرفت که موضوع آموزش نیز امری جدی است که معمولا تحولات آن و نتایج برنامه‌های آن در بلند مدت مشخص خواهد شد و تاثیرات ماندگارتری نیز خواهد داشت.
وی با تاکید بر لزوم حرکت دانشگاه‌ها به سمت دانشگاه‌های نسل سوم گفت: یکی از ویژگی‌های دانشگاه‌های نوین این است که نباید وابسته به منابع دولتی باشند و باید به خود متکی باشند و این مساله‌ای است که همه دانشگاه‌های کشور چه پزشکی و چه غیر پزشکی کاملا دچار آن هستند و به غیر از دانشگاه‌های غیر انتفاعی و غیر دولتی که وزارت بهداشت خیلی به آنها ورود پیدا نکرده است، بقیه دانشگاه‌های وزارت علوم و وزارت بهداشت کاملا متکی به بودجه‌های دولتی هستند.
دبیر شورای علوم پایه پزشکی، بهداشت و تخصصی خاطرنشان کرد: اگر دانشگاه‌ها وارد فضایی شوند که خلق ثروت و ارزش کنند، می‌توانند برای خود برنامه‌ریزی کرده و امورات خود را بگذرانند، این موضوع نیاز به فرهنگ‌سازی و تغییر نگرش‌ها دارد.
با توجه به مسائل مطرح شده به نظر می‌رسد پس از گذشت چند دهه تلاش در راستای افزایش نیروهای تخصصی و فوق تخصصی پزشکی و همچنین توسعه و تاسیس دانشکده‌ها و دانشگاه‌های علوم پزشکی و افزایش جذب دانشجو که به خصوص در دولت‌های نهم و دهم روند صعودی داشته و شیب تندی به خود گرفت، وقت آن رسیده که مسئولان و متولیان حوزه آموزش علوم پزشکی به افزایش امکانات آموزشی از قیبل اعضای هیات علمی، تجهیزات آموزشی و … که افزایش کیفیت آموزش را درپی دارد، همت گمارند و از این طریق برای تحول و سرآمدی در آموزش پزشکی که در سال‌های اخیر مورد توجه مسئولان وزارت بهداشت بوده، گام بلندی بردارند.
