نوبت بازنگری در سهمیه‌هاست
محمد صادق خسروی علیا/ خبرنگارهمشهری
قدمت سهمیه‌بندی در کنکور به سال‌های دور برمی‌گردد. تقریبا می‌توان گفت از سال۱۳۴۸ که تازه دانشگاه و کنکور بر سر زبان‌ها افتاده بود، نخستین سهمیه‌بندی کنکور اجرایی شد. جالب است بدانید نخستین سهمیه کنکوری، سهمیه‌بندی منطقه‌ای بود که دانشگاه‌های شهرستان‌ها را موظف می‌کرد تا حدودا ۵۰درصد از دانشجویان خود را از بین داوطلبان محلی انتخاب کنند. از سال۴۸ تا ۶۸ به‌خاطر شرایط خاص جنگ تحمیلی سهمیه مناطق در کنکور با تغییراتی روبه‌رو شد اما آنچه ما امروز به‌عنوان سهمیه مناطق می‌شناسیم همان طرح و برنامه‌ای است که از سال۶۸ پی‌ریزی شد و تا الان با همان فرمان پیش می‌رود. تقسیم کشور به ۳منطقه آموزشی (مناطق یک، ۲ و ۳) از همان سال باب شد تا الان. پیش‌فرض اصلی در این طبقه‌بندی بر این مبنا استوار است که مناطق یک، ۲ و ۳ به‌ترتیب از کیفیت آموزشی درجه یک تا ۳ برخوردار بوده و برای اجرای عدالت آموزشی باید به هر منطقه، بسته به جمعیت دانش‌آموزان سهمیه خاص تعلق گیرد تا در حق کسی اجحاف نشود، اما اینگونه نیست. ظرف این ۳۰سال تغییرات مهمی در مدارس و مناطق رخ داده که به زعم برخی کارشناسان، برای اجرای عدالت آموزشی وقت آن رسیده که سهمیه‌بندی مناطق در کنکور با جدیت تمام هرچه زودتر بازنگری، ساماندهی و به‌روزرسانی شود.
فاصله پایتخت تا عدالت آموزشی
از منظر یکی از کارشناسان آموزشی،مناطق یک، ۲ و ۳ در کنکور باید به صورت جداگانه قضاوت شوند. این کارشناس آموزشی در گفت‌وگو با همشهری ابتدا شهر تهران را -به‌عنوان منطقه آموزشی که در کنکور با سهمیه منطقه یک مورد ارزیابی قرار می‌گیرد- تجزیه و تحلیل می‌کند: «بی تردید آن آموزشی که در مناطق مرفه‌نشین پایتخت به دانش‌آموزان داده می‌شود در مناطق پایین شهر ارائه نمی‌شود.
مناطقی که در محاصره انواع آسیب‌های اجتماعی قرار دارند،ناخودآگاه بر نوع و نحوه آموزش دبیران و معلمان تأثیر منفی می‌گذارند. از طرفی در مناطق مختلف این کلانشهر مدارس متفاوتی وجود دارد؛ مدارس دولتی، غیرانتفاعی و البته مدارس خصوصی خیلی خاص (مدارسی که شهریه‌های چندده‌میلیونی دریافت می‌کنند). در یک خیابان تهران، هم مدرسه دولتی دایر است و هم غیرانتفاعی. در واقع آنچه تعیین می‌کند دانش‌آموز در کدام مدرسه درس بخواند، بضاعت خانواده است نه منطقه‌ای که در آن زندگی می‌کند. این دقیقا همان مشکل بزرگی است که گریبانگیر سهمیه‌بندی مناطق در کنکور شده و عدالت آموزشی را زیر سؤال میبرد.»
فرشاد مهرافشان در این خصوص بیشتر توضیح می‌دهد و می‌گوید: «خانواده‌ای را در نظر بگیرید که با توجه به تمکن مالی، فرزندش را در بهترین مدرسه ثبت‌نام کرده و حتی برای او معلم خصوصی هم استخدام می‌کند. در همان خیابان و در همسایگی این خانواده، دانش‌آموزی زندگی می‌کند که به‌خاطر شرایط مالی باید در مدرسه دولتی درس بخواند. در آخر هم در جلسه کنکور این ۲دانش‌آموز باید در یک حوزه امتحانی و با یک سهمیه برابر آزمون بدهند. این واقعا بی‌عدالتی است.»
فاصله کلانشهرها تا عدالت آموزشی
این کارشناس در ادامه مسئله مناطق یک را در ابعاد کلان‌تری بررسی می‌کند؛ کلانشهرهایی مثل اصفهان، شیراز، مشهد و تبریز که مانند تهران سهمیه منطقه یک دارند: «در فاصله خیلی نزدیکی از شهر تهران، شیراز، اصفهان، مشهد و تبریز شهرستان‌هایی واقع شده‌اند که دقیقا از امکانات کلانشهرها برخوردار هستند و کیفیت آموزشی در مدارس این شهرستان‌ها هیچ تفاوتی با مراکز ندارد. اما این شهرستان‌ها در سهمیه‌بندی مناطق در کنکور، منطقه۲ محسوب می‌شوند و مراکز قابل دسترسی آنها منطقه یک. آخرین‌بار که سهمیه مناطق بازنگری شد سال۶۸ بود. در آن سال‌ها حمل‌ونقل و ایاب و ذهاب به آسانی الان نبود. ساکنان حومه کلانشهرها برای ایاب و ذهاب و آمدن به مراکز با مشکلات بسیاری روبه‌رو بودند. اما امروز با آمدن مترو، اتوبوس‌های تندرو، توسعه وسایل نقلیه شخصی و… استفاده و بهره‌برداری از امکانات مراکز استان‌ها برای اغلب شهرستان‌های کشور کار چندان دشواری نیست. چه‌بسا معلمان و دبیران تراز اول به‌علت مسائل مربوط به شلوغی و گرانی کلانشهرها، ترافیک و مشکلات دیگر تمایل بیشتری نسبت به گذشته برای تدریس در شهرستان‌های نزدیک به کلانشهرها نشان می‌دهند. پس با وجود این تمایلات تازه و تغییرات نوپدید، بازنگری و ساماندهی سهمیه مناطق در کنکور بیش از پیش ضرورت پیدا می‌کند.»
فاصله مناطق محروم تا عدالت آموزشی
بر اساس طبقه‌بندی سهمیه مناطق در کنکور، استان‌های ایلام، بوشهر، چهارمحال‌وبختیاری، سیستان و بلوچستان، کردستان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان و هرمزگان جزو مناطق محروم کشور هستند. طبق آنچه در این سهمیه آمده، حداقل ۴۰درصد از ظرفیـت هـر یک از کدرشته‌های غیر از رشته‌های مقطع دکتری عمومی (پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی) اعم از ناحیه‌ای، قطبی و کشوری دوره روزانه دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عـالی واقـع در این ۹اسـتان، به داوطلبان بومی این استان‌ها تخصیص می‌یابد. اما سهمیه مناطق محروم نیز عاری از اشکال نیست. به گفته مهرافشان، در این مناطق محروم نیز افرادی پیدا می‌شوند که شرایط اقتصادی مناسبی دارند تا اندازه‌ای که می‌توانند برای فرزندان‌شان معلم پروازی -معلمان و مدرسان ارشدی که تخصص‌شان تدریس خصوصی در حوزه کنکور است- استخدام کنند.
این قشر از دانش‌آموزان مرفه اما ساکن منطقه محروم، با توجه به استفاده از سهمیه منطقه۳ به‌راحتی می‌توانند در معتبرترین دانشگاه‌ها پذیرفته و در پرطرفدارترین رشته‌ها همچون پزشکی و دندانپزشکی و… مشغول به تحصیل شوند. این در حالی است که خیلی از دانش‌آموزان مناطق محروم حتی برای تحصیل در مدارس درجه۳ کیلومترها فاصله دارند.»
این کارشناس آموزشی در رابطه با لزوم بازنگری در سهمیه مناطق محروم پس از ۳۰سال می‌گوید: «در این سال‌ها خیلی از مناطق محروم از کیفیت آموزشی مطلوبی برخوردار شده‌اند و برعکس برخی از این مناطق سطح محرومیت‌شان افزایش یافته است. واضح‌تر بگویم برخی مناطق دیگر منطقه محروم نیستند اما عکس این قضیه نیز صادق است، برخی مناطق به منطقه محروم بدل شده‌اند. باید هرچه سریع‌تر در سهمیه‌بندی مناطق در کنکور خانه‌تکانی شود؛ تغییرات اساسی و کارشناسانه‌ای که به اجرا و گسترش عدالت آموزشی در کشور کمک کند.»
مکث
ساماندهی جدید سهمیه‌های کنکور؛ وعده‌ای که به آن عمل نشد
سال گذشته معاون دبیرخانه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه آزمون‌های سراسری دارای ۱۹سهمیه است، گفت: سهمیه‌های کنکور ساماندهی و از سال۹۷ اجرایی می‌شود. بابک نگاهداری در گفت‌وگو با مهر درخصوص آخرین وضعیت ساماندهی سهمیه‌های پایه کنکور سراسری گفت: پیرو تغییری که در سهمیه‌بندی‌های سال۹۶ ایجاد شد، اعتراضاتی شکل گرفت؛ برهمین اساس مقرر شد شورای‌عالی انقلاب فرهنگی این موضوع را بررسی کند. وی ادامه داد: بنابراین گزارش‌هایی از سازمان سنجش وزارت علوم و مراکز سنجش وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد دریافت و بررسی شد. براساس بررسی‌های صورت‌گرفته، در مجموع چنددهه گذشته به اشکال مختلف، برخی سهمیه‌های کنکور توسط شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و برخی توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شده که می‌توان به سهمیه‌های بومی‌گزینی، استعدادهای درخشان، ایثارگران، خانواده شهدا، مناطق کم‌برخوردار و زلزله‌زده و سهمیه مربی‌ها اشاره کرد. معاون نظارت و راهبری مصوبات شورای‌عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: البته رویکردهایی که عنوان شد، هیچ‌یک مصوب نشده و همه در کارگروه‌های ساماندهی سهمیه‌های کنکور در حال بررسی است تا طرح ساماندهی مناسبی را قبل از پایان سال۹۷ به شورای‌عالی انقلاب فرهنگی ارائه دهیم تا در آزمون سال بعد اجرایی شود. نگاهداری در این گفت‌وگو تأکید کرد: قرار بود ساماندهی جدید سهمیه‌های آزمون‌های سراسری از سال۹۷ اجرایی شود، این در حالی است که هیچ‌کدام از این وعده‌ها عملی نشده و داوطلبان همچنان در انتظار اجرای عدالت آموزشی هستند. حالا باید منتظر بود تا شاید در کنکور۹۸ اتفاقات بهتری رخ دهد.
