گزارش «ایران» از تغییرات آسیب های اجتماعی در کشور
این نخستین هشدار نیست و سال‌هاست که زنگ خطر آسیب‌های اجتماعی به صدا درآمده است. آمارهای رسمی و غیررسمی درباره طلاق، اعتیاد، بزه‌کاری، فقر و بیکاری آنقدر نگران کننده است که مقام معظم رهبری، تاکنون طی ۶ جلسه با مسئولان قوا درباره این آسیب‌ها گفت‌و‌گو کرده و حالا قرار شده بزودی هفتمین جلسه هم برگزار شود.
دستورات این جلسات اگرچه هیچ‌گاه به صورت مکتوب و به‌طور رسمی منتشر و علنی نشده است اما کارشناسان حوزه اجتماعی معتقدند همین جلسات بود که باعث شد مسئولان از حالت تدافعی و انکار نسبت به آسیب‌های اجتماعی تاحدودی دست بکشند. به‌طوری‌که رئیس انجمن مددکاری کشور می‌گوید:«تا قبل از این جلسات برخی سازمان‌ها از مسئولیت‌های خود درباره آسیب‌ها شانه خالی و آن را کتمان و انکار می‌کردند.»کارشناسان البته به کنترل وضعیت آسیب‌های اجتماعی آنچنان که باید خوشبین نیستند، به‌طوری‌که «سید حسن موسوی چلک» در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید:«سن آسیب‌های اجتماعی به زیر ۳۰ سال و سن اعتیاد به زیر ۱۵ سال رسیده است. هرچند این همه ماجرا نیست و ممکن است این میزان کمتر از اینها باشد.» او شیوع «اچ آی وی» و اعتیاد در زنان را یکی از مهم‌ترین تغییرات آسیب‌های اجتماعی طی سال‌های اخیر عنوان و تأکید می‌کند:«آمارها نشان می‌دهد ورودی زندان‌های کشور طی سال‌های اخیر چندین برابر شده است و برخی برای توجیه این موضوع می‌گویند جمعیت رشد کرده است.»
یکی از مسائلی که به گفته کارشناسان باعث عقب‌ماندگی ۲۰ ساله در حوزه آسیب‌های اجتماعی شده، مشخص نبودن اقدامات دستگاه‌ها پیرامون آسیب‌های اجتماعی است. چلک هم به این موضوع تأکید می‌کند: با وجود اقداماتی که تاکنون در حوزه آسیب‌های اجتماعی انجام شده، نتیجه هیچ کدام از این اقدامات مشخص نیست و معلوم نیست بودجه‌های سازمان‌های مربوطه به‌طور دقیق برای چه مسائلی هزینه شده است؟ متأسفانه شایسته سالاری طنز تلخی در کشور است. تا وقتی که از مدیران اجتماعی برای حل آسیب‌های اجتماعی استفاده نکنیم نمی‌توانیم به کنترل اوضاع امیدوار باشیم.او در مورد وضعیت آسیب‌های اجتماعی در کشور این‌طور توضیح می‌دهد: در حال حاضر آسیب‌های اجتماعی به زخم عمیقی در کشور تبدیل شده است. هرچند این موضوع مربوط به زمان حال نمی‌شود و ما سال‌هاست که درگیر آن هستیم. متأسفانه ما نزدیک به ۳۸ سال است که در مورد آسیب‌های اجتماعی آن‌طور که باید حرف نزدیم و این موضوع زمانی پررنگ شد که مقام معظم رهبری با سران قوا جلسه گذاشت.چلک وضعیت نشاط و اعتماد اجتماعی در ایران را نگران کننده ارزیابی می‌کند و می‌گوید: اگر تمام مشکلات و موانع حل شود این آسیب‌ها هم حل می شود؛ تا زمانی‌که در زمینه نشاط اجتماعی، سرمایه اجتماعی، اعتماد، مسئولیت پذیری و حقوق شهروندی دچار مشکل هستیم هیچ پیشرفتی در این حوزه نخواهیم داشت.
گشت ارشاد مهم‌تر است یا اورژانس اجتماعی؟
موسوی چلک معتقد است توجه مسئولان به مسائل اجتماعی بسیار کمتر از میزانی است که باید باشد. برای مثال، گشت ارشاد مهم‌تر است یا اورژانس اجتماعی؟ با وجودی‌که برخی دستگاه‌ها در حوزه آسیب‌های اجتماعی به صورت جدی در حال فعالیت هستند اما پیچیدگی فراوانی این آسیب‌ها باعث شده تا اگر در همین لحظه هم مشکلات مدیریتی‌مان را حل کنیم شاید تا دو دهه آینده به جواب برسیم. او در مورد راهکار حل این معضل هم می‌گوید: از چند زاویه می‌توان به این موضوع نگاه کرد. اول اینکه باید در سیاستگذاری‌های‌مان تغییر اساسی کنیم و دوم اینکه باید از مدیران اجتماعی در حوزه آسیب‌ها استفاده کنیم. متأسفانه آن‌طور که باید از مدیران اجتماعی استفاده نکردیم و باید بپذیریم با تفکر پزشکی و مهندسی نمی‌توان آسیب‌ها را کنترل کرد.
موازی‌کاری دستگاه‌ها عامل عقب‌ماندگی در حوزه آسیب‌ها
بیش از ۱۵ دستگاه مسئول رسیدگی به آسیب‌های اجتماعی هستند. سازمان‌هایی که هر گاه از عملکردشان پرسیده می‌شود سازمان‌های دیگر را مسئول محقق نشدن فعالیت‌هایشان عنوان می‌کنند. بر همین اساس هم کوروش محمدی، رئیس انجمن آسیب شناسی کشور مهم‌ترین دلیل عقب‌ماندگی در حوزه آسیب‌های اجتماعی را موازی کاری دستگاه‌ها با یکدیگر می‌داند و به «ایران» می‌گوید: «نزدیک به ۱۵ دستگاه درگیر این موضوع هستند و همین مسأله باعث موازی کاری در این حوزه می‌شود. به همین علت لازم است یک بار برای همیشه یک متولی برای آسیب‌های اجتماعی مشخص کنیم تا بتوانیم عملکرد آن را نقد کنیم.»محمدی درباره انتخاب وزیر برای حوزه آسیب‌های اجتماعی که در گذشته مطرح شده بود هم می‌گوید: فرقی نمی‌کند این حوزه می‌خواهد وزیر داشته باید یا نه اما باید یک سازمان همه مسئولیت آن را بپذیرد. به عقیده من بهتر است مسئولیت آسیب‌ها را به‌طور کامل به بهزیستی بدهیم و در کنار آن وظایف این سازمان را به‌طور کامل مشخص کنیم و بودجه لازم را تخصیص دهیم تا اگر به نتیجه نرسیدیم بتوانیم عملکرد آن را نقد کنیم. این کارشناس، روند آسیب‌های اجتماعی را رو به رشد نمی‌داند و تأکید می‌کند: این دامنه آسیب‌ها است که در حال گسترده‌تر شدن است. بنابراین در حال حاضر شاهد گسترده‌تر شدن شاخه‌های آسیب‌ها هستیم که بخش زیادی از آنها آسیب‌های نوپدید هستند. آثار مخرب فضای مجازی، پیامدهای شبکه‌های ماهواره‌ای و گرایش دانش‌آموزان به مواد مخدر از جمله همین آسیب‌ها است. رئیس انجمن آسیب شناسی کشور به کاهش سن اعتیاد و شیوع آسیب‌های اجتماعی در کودکان و زنان اشاره می‌کند و می‌گوید: در حال حاضر سن آسیب‌های اجتماعی به کودکان رسیده است. به‌طوری‌که شاهد اعتیاد، تکدیگری و کار بخش عمده‌ای از کودکان هستیم. زنان هم از این وضعیت مستثنی نیستند و طیف وسیعی از آنها هم دچار اعتیاد، فقر و حاشیه‌نشینی شدند.
افزایش اعتیاد در بین زنان، هشداری که باید جدی گرفته شود
محمدی با تأکید بر اینکه بر اساس آمارهای رسمی ۱۰درصد از معتادان کشور را زنان تشکیل می‌دهند، می‌گوید: این آمارها باید زنگ خطری برای مسئولان کشور باشد. چراکه زنان ما در کشور به علت محدودیت‌های ارزشی و اخلاقی آن‌طور که باید و شاید در طرح‌های شیوع شناسی شرکت نمی‌کنند و به همین علت ما با آمار پنهان در این حوزه هم مواجه هستیم.وی با تأکید بر اینکه رشد حاشیه‌نشینی در کلانشهرها بسیار نگران کننده است، می‌گوید: این موضوع حتی در سال‌های گذشته با فرمان مقام معظم رهبری در دستور کار دستگاه‌های کشور قرار گرفت. نکته‌ای که باعث می‌شود این موضوع از اهمیت بیشتری برخوردار شود آن است که این معضل باعث تکدیگری، اعتیاد، روسپیگری، کار کودک و سرقت هم می‌شود.محمدی ادامه می‌دهد: البته این موضوع در آسیب‌های اجتماعی دیگر هم صدق می‌کند اما این مسأله اغلب در حاشیه‌نشینی تشدید می‌شود. چراکه افرادی که در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند کمترین حس تعلق را به کلانشهرها دارند و همین مسأله باعث می‌شود به راحتی دست به ناهنجاری بزنند.
به گفته رئیس انجمن آسیب شناسی، طلاق به عنوان یکی از ۵ اولویت آسیب‌های اجتماعی همچنان رو به رشد است. این معضل حتی در برخی استان‌ها نیمی از ازدواج‌ها را تحت‌الشعاع قرار داده است. به این معنی که در برخی مناطق نیمی از ازدواج‌ها به طلاق منجر می‌شود که این اتفاق بیشتر در ۵ سال اول زندگی اتفاق می‌افتد. وی در مورد فحشا و روسپیگری که یکی دیگر از ۵ اولویت آسیب‌های اجتماعی کشور انتخاب شده است هم می‌گوید: این معضل یکی از آسیب‌های اجتماعی دیگری است که بویژه در نقاط بی‌دفاع شهری شکل می‌گیرد. روند این آسیب طی سال‌های اخیر با رشد فقر و اعتیاد گسترده‌تر شده که این اتفاق طبیعی است، چراکه آسیب‌های اجتماعی خاصیت زنجیره‌ای دارد و به دنبال یکدیگر افزایش می‌یابد. محمدی ازدواج سفید را محصول انکار مسئولان و بالا رفتن سن ازدواج می‌داند و می‌گوید: ازدواج سفید را می‌توان نوعی از فحشا دانست، چراکه این پدیده مخالف قانون و عقاید دینی کشور است. بر همین اساس ازدواج سفید مدل جدیدی از فحشا و بی‌اخلاقی در کشور است که در برخی نقاط کشور توسط برخی انجام می‌شود.
با مداخله بهزیستی ۱۵ درصد از طلاق‌ها به سازش منجر شد
رضا جعفری رئیس اورژانس اجتماعی نیز درباره عملکرد این اورژانس برای کاهش و کنترل آسیب‌های اجتماعی این‌طور به «ایران» می‌گوید: توسعه اورژانس اجتماعی یکی از مهم‌ترین اتفاقاتی بود که در جلسه قبلی مسئولان با مقام معظم رهبری مطرح شد و خوشبختانه در سال گذشته توانستیم تعداد پایگاه‌های اورژانس را به ۳۵۰ برسانیم. او در مورد شناسایی کودکان کار هم می‌گوید: بر اساس قانون بهزیستی باید تا پایان برنامه ششم توسعه۷ هزار و ۶۰۰ کودک کار را شناسایی می‌کردیم این درحالی است که ما تا به الآن ۱۱ هزار و ۵۰۰ کودک را شناسایی کردیم.
جعفری هرچند معتقد است بهزیستی به عنوان یک سازمان حمایتی باید نسبت به همه نگاه حمایتی داشته باشد اما تأکید می‌کند: ۵۰ درصد از کودکان کار در کشور اتباع خارجی هستند. این وضعیت در تهران شدید‌تر است چراکه ۷۰ درصد از کودکان کار تهرانی شامل اتباع خارجی می‌شوند. این افراد اغلب چون اسناد هویتی ندارند نمی‌توانند مستمری دریافت کنند و به همین دلیل همچنان در خیابان هستند. به همین علت می‌خواهیم مسئولان یک بار برای همیشه وضعیت آنها را روشن کنند.رئیس اورژانس اجتماعی با تأکید بر اینکه در سال گذشته حدود ۵ تا ۱۰ درصد کودکان کار توسط بهزیستی توانمند شدند، ادامه می‌دهد: اینکه بخواهیم کودک به خیابان نرود یک هدف بزرگ و دست نیافتنی است. به همین علت تلاش می‌کنیم ساعت حضور کودک در خیابان کاهش پیدا کند. وی در مورد اقدامات بهزیستی در حوزه طلاق هم می‌گوید: آمارها نشان می‌دهد ۱۸۱ هزار نفر سال گذشته برای طلاق توافقی به سازمان بهزیستی مراجعه کردند که ۱۵ درصد از آنها به سازش منجر شده است. بر همین اساس تلاش می‌کنیم با مداخله در امر طلاق، باعث سازش بین زوجین شویم.
گزارش میدانی از زنان روسپی نداریم
فساد اخلاقی یکی دیگر از موضوعاتی است که به عنوان مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی کشور توسط رهبر انقلاب انتخاب شده است. با این حال، رئیس اورژانس اجتماعی می‌گوید: بهزیستی تحقیقات میدانی در زمینه زنان روسپی انجام نمی‌دهد و پذیرش و مشاوره برای این زنان یکی از مسئولیت‌های سازمان بهزیستی است. البته تعداد پذیرش‌های ما زیاد نیست و شاید در کل سال ۱۳۰۰ تا ۱۴۰۰ نفر در کل کشور باشند که همگی با حکم دستگاه قضایی به بهزیستی معرفی می‌شوند.
