فناوری اطلاعات و ارتباطات در عصر حاضر از موثرترین مؤلفه‌هایی است که ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها را تحت تاثیر قرار داده و موجب تغییر سبک زندگی‌ها شده است. تعلیم و تربیت در معنای اخص خود بی تاثیر از این تغییرات نیست. هم رشد و گسترش این حوزه از دانش بشری مدیون نظام آموزشی است و هم نظام آموزشی از این تکنولوژی بهره می‌گیرد. امروزه شکل سنتی کلاس‌های درس رو به افول است. روز به روز بر تعداد مدارس هوشمند افزوده می‌شود.
مدارس هوشمند، مدارسی هستند که با داشتن امکانات ارتباطی کافی و با اتصال به شبکه‌های ملی و جهانی، دسترسی معلم و دانش آموز به منابع عظیم علمی و محتوای آموزشی را فراهم می‌کنند. آموزش در این گونه مدارس به کمک رایانه از طریق شبکه‌هایی مانند اینترنت، اینترانت و اکسترانت و به صورت چند رسانه‌ای ارائه می‌شود. به عبارت دیگر محتوای برنامه‌های درسی با استفاده از صدا، تصویر، متن، فیلم و… ارائه می‌شود. بهره گیری از تعامل و ارتباطات دوسویه و چند سویه بین معلم و شاگرد و نیز بین شاگردان، کیفیت فرایند یاددهی و یادگیری را به بالاترین سطح خود می‌رساند.
مدارس هوشمند، مدارسی هستند که با داشتن امکانات ارتباطی کافی و با اتصال به شبکه‌های ملی و جهانی، دسترسی معلم و دانش آموز به منابع عظیم علمی و محتوای آموزشی را فراهم می‌کنند. آموزش در این گونه مدارس به کمک رایانه از طریق شبکه‌هایی مانند اینترنت، اینترانت و اکسترانت و به صورت چند رسانه‌ای ارائه می‌شود. به عبارت دیگر محتوای برنامه‌های درسی با استفاده از صدا، تصویر، متن، فیلم و… ارائه می‌شود. بهره گیری از تعامل و ارتباطات دوسویه و چند سویه بین معلم و شاگرد و نیز بین شاگردان، کیفیت فرایند یاددهی و یادگیری را به بالاترین سطح خود می‌رساند.
می‌دانیم که یکی از اهداف عالیه نظام تعلیم و تربیت، افزایش کیفیت یادگیری دانش آموزان و رشد علمی و فرهنگی آنان است. بنابراین جهت‌گیری برنامه‌های کوتاه مدت و دراز مدت وزارتخانه آموزش و پرورش می‌تواند در این مقوله قابل بحث باشد.
آموزش و پرورش به دنبال سیاست‌های ابلاغی بالادستی خود از جمله برنامه درسی ملی یا برنامه تحول بنیادین در نظام آموزشی، با رشد و گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدارس در جهت این هدف اصلی گام برمی دارد. دولت نیز در مصوبه‌ای وظایف و فهرست خدمات الکترونیک نهاد‌های مختلف از جمله آموزش و پرورش را مشخص کرده است. در این مصوبه، حرکت در جهت آموزش مجازی و گسترش تولید و کاربرد نرم‌افزار‌های چند رسانه ای، به عنوان دو حوزه کاری وسیع است که آموزش و پرورش باید در این جهت حرکت کند.
اما این حرکت از یک طرف نیازمند تلاش والای مسئولان و کارگزاران نظام آموزشی است و از طرف دیگر معلمان و دانش آموزان هستند که در عملیاتی‌ترین حوزه نظام تعلیم و تربیت می‌توانند با حرکتی جهادی، پایه‌های تحول کیفی در نظام آموزشی و به تبع آن نظام فرهنگی- اجتماعی را پی ریزی کنند. البته به نظر می‌رســد در این فرایند نقش معلم و دانش آموز
پررنگ‌تر باشد.
آنــان به عــنوان نیروهای متفکر و کار آمد نظام آموزشی که در خط مقدم تعلیم و تربیت قرار دارند، با برنامه ریزی‌های مدبّرانه می‌توانند دانش آموزان را به تعامل بیشتر با محتوای برنامه‌های درسی هدایت کنند. البته همان طور که گفته شد در صورت استفاده درست از فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، تعامل آموزشی و تربیتی معلم و شاگرد با محتوای درسی به سطوح بالاتری می‌رسد. حاصل این تعامل تولید محتوای الکترونیکی است که می‌تواند ضمن تسهیل ارتباط دانش آموز با کتاب و ایجاد یادگیری پایدار، امکان اشتراک تجارب آموزشی و پرورشی را فراهم کند.
محتوای تولید شده توسط دیگر دانش آموزان یا معلم مورد استفاده و نقد و اصلاح قرار می‌گیرد و گام به گام بر کیفیت آن افزوده می‌شود و یادگیری تبدیل به فرایندی مداوم، آرام و تدریجی و فزاینده می‌شــود. فقط در این حالت است که دانش آموز و معلم از فرایند یادگیری احساس لذت خواهند کرد. شوق آموختن در برق چشمان شاگردان، چشم معلم را روشن خواهد کرد و او را به سمت همتی والا و تلاشی مقدس در جهت اعتلای کیفی فرایند تعلیم و تربیت سوق خواهد داد.
بنابراین ضرورت یادگیری الکترونیک و استفاده از فناوری‌های نوین در نظام آموزشی بیش از پیش احساس می‌شود. اما مفهوم یادگیری و آموزش الکترونیک چیست و با شنیدن این کلمه چه مفهومی در ذهن شنونده تداعی می‌شود؟
در پاسخ به این سوال باید گفت محققان و نویسندگان، آموزش و یادگیری الکترونیک را در ترجمه، معادل اصطلاح لاتین learning E به کار برده اند. حرف e نماینده کلمه Electronic است. اما به تعابیر دیگری از e نیز می‌توان اشاره کرد. از جمله می‌توان به کلمه Experience اشاره کرد که به معنای تجربه است. چرا که یادگیری هیچ گاه از تجربه جدا نبوده و طبق نظر بسیاری از روانشناسان رفتار گرا، ایجاد یادگیری مشروط به وجود تجربه است.
با برداشتی دیگر، می‌توان به کلمه Engagement به معنای سرگرمی اشاره کرد. اگر فرایند یادگیری با سرگرمی و لــذت و جذابیت همراه باشد، هرگز دانش?آموز را دفع نمی‌کند و حاصل این جاذبه، کاهش افت تحصیلی است و از میزان به هدر رفتن سرمایه‌های انسانی و مادی کاسته می‌شود.
یادگیری الکترونیک و همچنین محتوای الکترونیک همانند سایر کارکردهای کامپیوتر، همواره برای نوجوانان و جوانان دانش آموز دارای جاذبه بسیاری بوده است. این امر فرصت مغتنمی برای معلم فراهم می‌کند که از آن در جهت صحیح خود، یعنی تعلیم و تربیت بهره گیرد که به تبع آن فرهنگ استفاده صحیح از این ابزار گسترش می‌یابد و از آسیب‌های اجتماعی مختلفی که حاصل از کاربرد نادرست این تکنولوژی است، کاسته می‌شود.
Ease of use به معنی سهولت در استفاده، از ویژگی‌های دیگر آموزش‌های الکترونیک است. امروزه فناوری‌های مختلفی از قبیل دریافت کننده‌های دیجیتال، کامپیوتر و لپ تاپ، موبایل، CD و DVD و سایت‌ها و وبلاگ‌ها و… به وفور در اختیار سیل عظیمی از جوانان و نوجوانان قرار دارند. آنها به راحتی محتوای مورد نظر خود را از طریق این ابزار‌ها دریافت می‌کنند. پس خوب است از این فرصت موجود در جهت تعلیم و تربیت نیز بهره جست و با تولید وسیع محتوای جذاب و مناسب، فرایند یادگیری و یاد دهی را از انحصار کلاس درس خارج کرد و آن را به خانه، اتوبوس و قطار و… کشاند.
اما مزایای استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی در آموزش و پرورش به موارد بالا محدود نمی‌شود و به چند مورد دیگر هم می‌توان اشاره کرد:
-کاهش استرس‌ها و فشار‌های روانی در دانش آموزان از طریق گسترش یادگیری‌های تعاملی و فردی و مجازی
-تحقق عدالت آموزشی از طریق گسترش دسترسی افراد به دامنه وسیعی از محتوای الکترونیک در دسترس و مناسب
– افــزایش مشــارکت معلمان و دانش?آموزان در فرایند تعلیم و تربیت و تولید محتوای بومی ومحلی
– افزایش امکان نظارت و کنترل دقیق یاد گیری دانش آموزان و ارزشیابی از آموخته‌های آنان از طریق آموزش و ارزشیابی مجازی و….
باید گفت که تحقق این اهداف با موانع و محدودیت‌هایی نیز همراه است که به نمونه‌هایی از این مسائل اشاره می‌شود:
الف) کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات و آموزش‌های الکترونیکی مستلزم زیر ساخت‌هایی است که بتواند امکان ارتباط از طریق خطوط تلفن، امواج ماهواره ای، فیبر نوری و… بین مدارس در شهر‌ها و روستا‌ها را فراهم و تسهیل کند. این مقوله نیازمند همکاری مجموعه‌هایی مانند وزارت فناوری ارتباطات، سازمان صدا و سیما و وزارت آموزش و پرورش است. عزم جدی و تلاش جهادی در جهت گسترش بستر‌های ارتباطی علاوه بر نظام آموزشی، بستر‌های لازم برای رشد و تحول سایر کارکردهای جامعه از جمله فرهنگ، اقتصاد، تولید و تجارت را نیز فراهم خواهد ساخت.
ب) از دیگر موانع و محدودیت‌های موجود در راه توسعه آموزش‌های الکترونیک، وجود نظام آموزشی متمرکز و یکسویه در برنامه ریزی‌های آموزشی و درسی است. اهداف آموزشی، رسانه‌ها و کتاب درسی، محیط فیزیکی، آموزش و به کــارگیری معلــمان و… اجزای نظام برنامه ریزی در حوزه تعلیم و تربیت هستند که مدیریت آنها بر عهده بالاترین مقامات در سلسله مراتب اداری است. به عبارت دیگر در سطوح فنی و اجرایی سازمان‌های آموزشی یعنی مدارس، امکان مشارکت و تصمیم گیری و به تبع آن خلاقیت به کمترین حد ممکن کاهش می‌یابد. حتی بهترین نظرات و پیشنهادهای خلاقانه و کاربردی در سلسله مراتب اداری به نتیجه سریع و مناسب منتهی نمی‌شود.
وجود امکان تولید محتوای آموزشی بومی و منطقه‌ای متناسب با فرهنگ و زبان، از ضرورت‌های تحول بنیادین در نظام آموزشی است. این معضل با واگذاردن اختیار به مدارس و مناطق در برخی از حوزه‌های برنامه ی درسی و با سعه صدر مسئولان و بالا بردن ظرفیت و قدرت ریسک در مدیران ارشد کشور قابل رفع است.
ج) نبود شبکه‌ای واحد در سطح کشور که به صورت اختصاصی از فرایند آموزش‌های الکترونیک و مجازی حمایت کنــد، از دیگر مــحدودیــت‌ها و مسائل پیش رو است. تحقق اهداف نظام آموزشی در گسترش آموزش‌های الکترونیک و مجازی، نیازمند وجود چنین امکانی در سطح کشور است. شبکه‌ای که با اتصال مدارس به آن از دورترین نقاط کشور، امکان دسترسی به منابع عظیمی از محتوای آموزشی از قبیل عکس، فیلم، آزمایش‌ها، کشفیات، تحقیقات و تجارب آموزشی و… فراهم و از سرگردانی در اینترنت، اتلاف وقت و دسترسی به منابع نامناسب وسایر آسیب‌ها جلوگیری شود.
منابع:
۱- مصطفی کاظمی، فناوری اطلاعات و ارتباطات، انتشارات آستان قدس: مشهد ۱۳۸۷
۲- مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ، ویژه نامه معرفی خدمات الکترونیک دستگاه‌ها و سازمان‌ها، چهارمین نمایشگاه بین المللی رسانه‌های دیجیتال
۳- جمعی از نویسندگان، آموزش مجازی، انتشارات سروش: تهران ۱۳۸۴
حمید رضا محمد بیگی
کارشناس ارشد تعلیم و تربیت
codex09x
page11
اطلاعات :یکشنبه ۶ شهریور ۱۳۹۰ – ۲۷ رمضان ۱۴۳۲ – ۲۸ آگوست ۲۰۱۱ – شماره۲۵۱۱۴
