فرن بیستم را به دلیل فزونی اطلاعات، جمعیت، مهاجرت و مسائل جدید تکنولوژی، قرن اضطراب نامیده‌اند و انسان دنیای امروز هنوز تمامی مسائل خود را حل نکرده بود که به قرن بیست‌ویکم، عصر فروپاشی مرزهای ارتباطی و اطلاعاتی رسید. عصری که با رشد و رویارویی حجم وسیع اطلاعات درست و نادرست، موقعیت‌ها و بحران‌های بی‌شماری را برای انسان امروز به ارمغان آورده است، به طوری که تغییرات عمیق فرهنگی و تغییر در شیوه‌های زندگی، بسیاری از افراد را در رابطه با مسائل زندگی دچار مشکلات کرده است.
تعریف مهارت‌های زندگی
مهارت‌های زندگی توانایی‌هایی است که به ما کمک می‌کند تا در موقعیت‌های مختلف عاقلانه و صحیح رفتار کنیم، به‌طوری که با خود و دیگران سازگارانه ارتباط برقرار سازیم و بدون توسّل به خشونت بتوانیم مسائل پیش آمده را حل کنیم و ضمن کسب موفقیت در زندگی، احساس شادمانی داشته باشیم.
هدف از آموزش مهارت‌ها
هدف از آموزش مهارت‌های زندگی، ارتقای سازگاری فرد با خود و با دیگران و محیطی که در آن زندگی می‌کند و ارتباطی است که با افراد مختلف جامعه برقرار می‌سازد. این مهارت‌ها به ما می‌آموزد که در طول زندگی به‌ویژه در موقعیت‌های پرخطر چگونه عاقلانه و صحیح رفتار کنیم و در زندگی تصمیم بگیریم.
انواع مهارت‌های زندگی
سازمان بهداشت جهانی مهارت‌های زندگی را با عناوین دهگانه زیر مشخص کرده است، رمز برخورداری از این مهارت‌ها، دانستن، تمرین و عمل کردن به آنها و به‌کارگیری هرچه بیشترشان در زندگی روزمره است.
ـ مهارت خودآگاهی: مهارت خودآگاهی، توانایی شناخت از نقاط ضعف و قوّت خواست‌ها، نیازها، رغبت‌ها و تصویر واقع‌بینانه از خود است تا حقوق فردی، اجتماعی و مسئولیت‌های خود را بهتر بشناسیم.
ـ مهارت همدلی: همدلی یعنی این که فرد بتواند مسائل دیگران را حتی زمانی که در آن شرایط قرار ندارد درک کند و به آنها احترام بگذارد. این مهارت موجب می‌شود تا به دیگران توجه کنیم و آنها را دوست داشته باشیم و خود نیز مورد توجه و دوست داشتن دیگران قرار بگیریم و با ایجاد روابط بهتر اجتماعی به هم نزدیکتر شویم.
ـ مهارت روابط بین فردی: مهارتی است که موجب می‌شود ضمن تقویت روحیه مشارکت، اعتماد واقع‌بینانه و همکاری با دیگران بتوانیم مرزهای روابط بین خود و کسانی را که دوستشان داریم، تشخیص دهیم و در راه ایجاد روابط صمیمانه و دوستانه قدم برداریم و هرچه زودتر پیش از آن‌که مورد آسیب‌های جدی قرار گیریم به دوستی‌های نامناسب و ناسالم خود خاتمه دهیم.
ـ مهارت ارتباط مؤثر: کسب این مهارت به ما می‌آموزد برای درک موقعیت دیگران چگونه به سخنان آنان گوش دهیم و چگونه دیگران را از احساس و نیازهای خود آگاه سازیم تا ضمن به دست آوردن خواست‌های خود طرف مقابل نیز احساس رضایت کند.
ـ مهارت مقابله با استرس: در دنیای امروز، همواره با تغییرات وسیع و پیچیده‌ای مواجهیم و هر تغییری با فشارهای روحی و استرس همراه است. میزان استرس اگر بیش از حد و طولانی باشد، بر زندگی و عملکرد ما تأثیر منفی می‌گذارد و مشکلات جدّی و زیادی را برای ما به وجود می‌آورد. فراگیری این مهارت به ما کمک می‌کند تا استرس‌های مختلف و اثرات آن را بشناسیم و راه‌های کاهش یا مدیریت برآن‌ها را کسب کنیم.
ـ مهارت مدیریت بر هیجان‌ها: اگر بتوانیم مدیریت مطلوبی بر هیجانهای خود مانند شادی، غم، خشم، ترس، یاس و اضطراب داشته باشیم، رویاها، خاطرات و ادراکات ما جان می‌گیرد. کسب این مهارت به ما کمک می‌کند تا ضمن شناسایی هیجانهای خود و دیگران و تأثیر آنها بر تفکرّات و رفتارهایمان، بتوانیم در مقابله با آنها واکنش مناسب را از خود بروز دهیم.
ـ مهارت حل مسئله: ما هر روز با مسائل فراوانی روبه‌رو هستیم که برخی ساده و برخی پیچیده‌اند، مهارت حل مسئله این توانایی را به ما می‌دهد که با توجه به تجارب عملی و توانمندی‌های ذهنی خود بتوانیم در جهت حل مسئله یا مشکل قدم برداریم و به نتیجه مطلوب دست یابیم.
ـ مهارت تصمیم‌گیری: انسان در مسیر زندگی همواره نیازمند تصمیم‌گیری‌های مختلف است و موفقیت در زندگی در گروی تصمیم‌گیری درست و به جای او است. مهارت تصمیم‌گیری به ما کمک می‌کند تا با اطلاعات و آگاهی کافی با توجه به اهداف واقع‌بینانه خود از این راه‌حل‌های مختلف بهترین راه‌حل را انتخاب کنیم و به کار بگیریم و پذیرای پیامدهای آن نیز باشیم.
ـ مهارت تفکر خلاق: فکر کردن یک مهارت است که ما آن را از کودکی می‌آموزیم، مهارت تفکر خلاق قدرت کشف و تولید اندیشه جدید را برای ما فراهم می‌آورد. تفکر خلاق نوع دیگر دیدن است، در این تفکر هیچ‌گاه مشکل یک عامل مزاحم به حساب نمی‌آید، بلکه یک فرصت برای کشف راه‌حل‌های نو و بدیع تلقّی می‌شود.
ـ مهارت تفکر نقادانه: تفکر نقادانه نوعی دیگر از تفکر است. کسب این مهارت به ما می‌آموزد تا هرچه را به سادگی و دربست قبول یا رد نکنیم، بلکه ابتدا در مورد آن موضوع سؤال و استدلال کنیم و سپس بپذیریم یا رد کنیم. کسانی که از تفکر نقادانه برخوردارند، فریب دیگران را نمی‌خورند، چرا که همواره با سؤال کردن به عاقبت کار می‌اندیشند.
نکاتی درباره مهارت‌های زندگی برای داشتن زندگی شاد
ـ سعی کنید همیشه افکار و عقاید خوب داشته باشید، چرا که آدمی تبلور و تجلّی عقاید خویش است.
ـ همیشه آنچه چشم‌هایتان از رفتار دیگران می‌بیند، به فکر تبدیل نکنید و ذهن و روح خود را صرف اندیشه و حرف‌های دیگران نکنید و تفکرات منفی به ذهن خود راه ندهید.
ـ انسان قادر است که خود و اندیشه خود را تغییر دهد و عوض کند.
ـ تا زمانی که به صعود فکر کنید، بالا و بالاتر می‌روید و هرگاه به سقوط فکر کنید، حتماً می‌اُفتید!
ـ حتماً در زندگی آرزو داشته باشید تا دچار افسردگی و ناامیدی نشوید.
ـ به محض اینکه حس کردید تحت سیطره و نفوذ فشار عصبی قرار دارید، به آرامی به خود یادآور شوید که در عرصه بیکران عالم هستی و کائنات همه چیز کامل و تمام عیار است و در بطن هر مسأله و تنگنایی درسی ارزنده برای آموختن وجود دارد.
ـ نگرانی را کنار بگذارید، زیرا نگرانی بابت چیزهایی که خارج از کنترل شماست، غیرمنطقی است.
ـ در زندگی مثبت اندیش باشید و همیشه خوبی‌ها را ببینید.
ـ هرگونه پیش‌داوری و قضاوت منفی را از عرصه زندگی خویش بیرون برانید، قضاوت و داوری منفی شما دیگران را تغییر نمی‌دهد.
ـ مقصر دانستن دیگران را در زندگی خود به‌طور کامل کنار بگذارید.
ـ به طور کامل با خود صادق و روراست باشید.
ـ مسئولیت کارها و وظایف خود را به دوش بگیرید و شکست خود را به دوش دیگران نیندازید.
ـ قبل از هر چیز خود را در قبال همه جنبه‌های زندگی‌تان مسئول بدانید.
ـ با خود بگویید «موقعیت کنونی من حاصل تمامی تصمیم‌های من تا این لحظه است.»
ـ هر چه که در زندگی شما وارد شده، درسی بوده است، از آن کمک بگیرید.
اکرم محسنی ـ کارشناس ارشد تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش
