وسـواس
دکـتر عـلی شریفی متخصص اعصاب و روان
وسواس،یکی از بیماری‌های اضطرابی رنج‌آور است.عموم مردم،وقتی کلمه وسواس را مـی‌شنوند،به یاد«آب و آب‌کشی» و رعایت بیش از حد«نجسی و پاکی»می‌افتند،ولی باید دانست که مـحدوده‌ی وسواس بسیار وسیع‌تر از ایـن اسـت و انواع مختلف دارد که به آنها اشاره می‌کنیم:
۱-وسواس آلودگی:بیمار فکر می‌کند خودش یا اشیا و افراد دیگر،آلوده و کثیف هستند و باید از آنها اجتناب کند،در خیلی از موارد نیز شروع می‌کند به شست‌وشو و تـمیز کردن آلودگی‌های مورد تصور(آن هم به نحو افراطی).بعضی از بیماران،گاهی تا ۱۲ ساعت!در حمام می‌مانند و موقع خروج،باز هم مطمئن نیستند که حتما تمیز شده‌اند.در عین حال،همین بیماران،نگران مـصرف بـیش از حد آب،اسراف کردن و مدیون شدن به همسایگان خود هستند،اما نمی‌توانند از کار وسواسی‌شان دست بکشند.در واقع،یکی از سخت‌ترین بیماری‌های روان‌پزشکی،وسواس است که هم خود بیمار و هم اطرافیان او را رنج مـی‌دهد.ایـن بیماران ممکن است به دلیل صرف وقت طولانی برای شست‌وشو،دچار مشکلات مفصلی،بیماری‌های پوستی،حساسیت به مواد شوینده و گاهی مسمومیت با وایتکس و نظایر آن شوند.
همچنین،میزان زیادی از مـشکلات خـانوادگی و حتی طلاق به همین دلیل-غیرقابل تحمل بودن وسواس برای همسر بیمار-به وجود می‌آید.موارد بدتری نیز گزارش شده است: بیمار به مدت ۲۰ سال!همسرش را مجبور می‌کرد کـه پس از اسـتحمام،بـه جای خشک کردن با حـوله،بـرهنه،وسـط اتاق بایستد تا با جریان هوا خشک شود،چون دست زدن به حوله باعث انتشار آلودگی می‌شود!بیماری دیگری برای لمس هـمه‌چیز از کـیسه فـریزر استفاده می‌کرد،به طوری که مهم‌ترین هزینه‌ی زنـدگی را «خـرید کیسه فریزر»تشکیل می‌داد!
۲-وسواس کنترل کردن افراطی:بیمار لازم می‌داند که
به‌طور مرتب،کاری یا چیزی را کنترل و وارسی کند تا از درسـتی وضعیت مطمئن شود،ولی باز هم شک می‌کند و کنترل کردن تکرار می‌شود(کنترل مکرر در اتاق یا ساختمان یا کـمد و کـشو بـرای اطمینان از بسته بودن آنها،کنترل کردن شیر گاز از نظر نشتی در زمـان عـدم حضور ساکنین و…).
۳-وسواس نظم و ترتیب:بیمار،به‌طور افراطی،به منظم بودن امور یا اشیا اهمیت مـی‌دهد(مـثلا ردیـف بودن کتاب‌ها در کتابخانه،ظرف‌های کمد یا جاظرفی،اشیا روی میز کار در اداره و…)و در صورت بـروز بـی‌نظمی،آشـفته و مضطرب می‌شود و فکرش پیوسته مشغول برگرداندن نظم و ترتیب به هم خورده است.
۴-فکر وسـواسی و مـزاحم:فـکری است که بیمار به زائد بودن و غیرمنطقی بودن و حتی غیرواقعی بودن آن آگاه است،ولی نـمی‌تواند از بـروز آن جلوگیری کند.(مثلا فکر آسیب زدن به نزدیکان و افراد مورد علاقه،شک پیاپی بـه صـحت داشـتن مقدمات مذهبی،فکر توهین به مقدسات،فکر شرم‌آور نسبت به دیگران و…)
درمان وسواس بـاید هـرچه سریع‌تر شروع شود.یکی از مهم‌ترین مشکلات در مورد درمان وسواس،عدم پذیرش بیماری اسـت.بـیمار مـعتقد است که فقط«تمیز»بودن و مراعات نجس و پاکی شرعی برایش مهم است.متأسفانه،هرچه در درمـان وسـواس بیشتر تأخیر شود،انجام آن مشکل‌تر می‌شود.
با توجه به پایه‌ی قوی ژنـتیک و وارثـت در وسـواس(که تقریبا ۱۰۰%بیماران را در برمی‌گیرد)،درمان معمولا شامل درمان دارویی و روان‌درمانی(برای تصحیح باورها و شناخت بـیمار،نـسبت بـه موضوع وسواس و نتایج آن)است.خوشبختانه،لا اقل پنج داروی جدید و کم‌عارضه برای وسواس وجـود دارد کـه اشکالات داروهای قدیمی را ندارند و حتی برای خانم‌های باردار قابل استفاده هستند.
برای استفاده از هیپنوتیزم در درمان وسـواس،دو جـنبه مطرح است:
از یک‌سو،این احتمال وجود دارد که وارد شدن شخص وسواسی به هـیپنوتیزم،بـه دلیل ماهیت بیماری،سخت یا حتی غـیرممکن بـاشد؛چـون سپردن کار به درمانگر و تبعیت از تلقینات ورود بـه هـیپنوتیزم،برای بیمار وسواسی مشکل است و بیمار این دغدغه را دارد که آیا روند کار،درسـت اسـت یا نه و آیا ورود به هـیپنوتیزم خـطرناک و ضروری اسـت یـا نـه. از سوی دیگر،با توجه به طـبیعت بـیماری وسواس که جزو بیماری‌های اضطرابی طبقه‌بندی می‌شود(چو اگر شخص به فـکر یـا عمل وسواسی‌اش ترتیب اثر ندهد،اضـطراب حاصل می‌شود)،انتظار مـی‌رود هـیپنوتیزم که حد اقل اثر آنـ،کـاستن از اضطراب است،بتواند تا حدودی به بیمار کمک کمد.بنابراین،بجاست درمانگر بـعد ا تـوضیح دقیق و مفصل در مورد هیپنوتیزم و رفـع سـوء تـفاهمات در مورد آن،نسبت بـه القـای هیپنوتیزم اقدام کند.اگـر بـیمار از نظر هیپنوتیزم‌پذیری،واجد درجات مناسب باشد،انتظار می‌رود این درمان به او کمک کند تـا از مـیزان اضطرابش کاسته شود.در ضمن،همان درمـان‌های شـناختی که در غـیر حـالت هـیپنوتیزم هم می‌تواند به عـمل درآید؛چرا که به دلیل بالاتر بودن تلقین‌پذیری در حالت هیپنوتیزم،احتمال تأثیر آن بیشتر است.بـنابراین در بـیمار وسواس،اگر هیپنوتیزم به دلیل دیـگری مـمنوعیت داشـته بـاشد و بـیمار بتواند وارد هیپنوتیزم شـود،اسـتفاده از آن مفید است و البته،درمان هیپنوتیزمی،در هیچ یک از بیماری‌ها،با درمان‌های هم‌زمان دیگر منافات ندارد.
