بررسی کتاب «شازده کوچولو» اثر اگزوپری از دیدگاه روانشناسی
در سالروز تولد اگزوپری، سهیل رضایی «شازده کوچولو» را از دیدگاه روانشناسی بررسی کرد
روزنامه ابتکار
«اهلی کردن» یعنی ایجاد علاقه کردن…
شازده کوچولو گفت: نگفتی «اهلی کردن» یعنی چه؟
روباه گفت: «اهلی کردن» چیز بسیار فراموش شدهای است، یعنی «علاقه ایجاد کردن…»
– علاقه ایجاد کردن؟
روباه گفت: البته. تو برای من هنوز پسربچهای بیش نیستی. مثل صدها هزار پسربچه دیگر، و من نیازی به تو ندارم. تو هم نیازی به من نداری. من نیز برای تو روباهی هستم شبیه به صدها هزار روباه دیگر. ولی تو اگر مرا اهلی کنی، هر دو به هم نیازمند خواهیم شد. تو برای من در عالم همتا نخواهی داشت و من برای تو در دنیا یگانه خواهم بود…
خیلیها او را با «شازده کوچولو» میشناسند. آنتوان دو سنتاگزوپری ۲۹ ژوئن ۱۹۰۰ در فرانسه متولد شد. ۲۳ ساله بود که همزمان با خلبانی در ارتش، نوشتن را آغاز کرد. هوانورد، پیک جنوب، پرواز شبانه، زمین انسانها، خلبان جنگ، نامه به یک گروگان، شازده کوچولو، قلعه، نامههای جوانی، دفترچهها، نامهها به مادر، نوشتههای جنگ و مانون رقاص را در حالی نوشت که خودش هم کم و بیش در آثارش حضور داشت. «شازده کوچولو» معروفترین اثر اوست که در قرن اخیر سومین کتاب پرفروش لقب گرفته است. او در نهایت مثل خلبان «شازده کوچولو» با هواپیمایش سقوط کرد و بعد از آن دیگر دیده نشد. شخصیتهای زیادی در کتاب «شازده کوچولو» وجود دارند که هر کدام را میشود از جنبههای روانشناسی مورد بحث قرار داد. سهیل رضایی مدیر بنیاد فرهنگ زندگی و مرکز مطالعات و آموزش علوم پیشرفته انسانی درباره این موضوع با «ابتکار» گفتوگو کرد.
شخصیتهای زیادی در کتاب «شازده کوچولو» تعریف شده، از نگاه روانشناسی چقدر نمونههای مشابهی برای آنها در جامعه وجود دارند؟
یک روان تحلیلگر خارجی این کتاب را از دیدگاه روانشناسی بررسی کرده. او از افرادی مانند شازده کوچولو با عنوان مردان و زنان سپهری یاد میکند؛ کسانی که کلا زندگی زمینی را نفی میکنند و آن را دوست ندارند. شخصیت خود آقای اگزوپری هم این ویژگی را داشته است. اگزوپری، شغل خلبانی را انتخاب میکند تا روی زمین نباشد و در آسمان زندگی کند. کلیت شخصیت شازده کوچولو به این سمت میل میکند که زمین جایی مطرود است و همه چیزهای ارزشمند در آسمان وجود دارند. بافت کلی داستان بیان این نکته است. چنین مسئلهای را بین افراد در دهههای مختلف هم میبینیم. کسانی که خیلی به کار و تلاش علاقهای ندارند. تنها با موزیک و چیزهای فانتزی در تماس هستند و این حداکثر تماس آنها با زندگی است. این شخصیتها در سنین بالاتر هم دیده میشود، کسانی که یا ازدواج نکردهاند و یا زندگیشان را رها کردهاند. خیلی حوصله اداره زندگی را نداشتهاند. از طرف دیگر ساختار شخصیتی شازده کوچولو با تحولات زندگیاش باعث رنگی شدن و شاعرانه شدن زندگی میشود. بنابراین وجود شخصیتی مشابه «شازده کوچولو» در زندگی هر فرد ضرورت است اما اگر فقط به بودن همین شخصیت بسنده کنند تبدیل به مصیبت خواهد شد.
چرا شخصیت روباه یکی از جذابترین کارکترهای این داستان است؟ چرا دیالوگهایش مدام تکرار میشوند؟
روباه نماینده کسی است که همیشه همراه ما است. همراهی که هم زیرک است و هم مظلوم. درون همه ما یک روباه وجود دارد. به همین دلیل این روایت مورد توجه قرار میگیرد. در واقع روباه منتقد زندگی مدرن است.
چرا اهلی کردن انقدر برای همه مهم است؟
تنهایی در جامعه جهانی به شدت رشد کرده. امروز همه آدمها در ذهنشان فانتزیای از اهلی شدن و اهلی کردن دارند. اهلی کردن به نوعی تصاحب کردن دیگران و حتی نوعی رابطه عاطفی است. اهلی کردن یعنی برای خود کردن، کنار هم بودن و با هم بودن. وقتی کسی شخصی را اهلی میکند در مقابلش مسئول است. البته در داستان کمی طرف مقابل بی اختیار نشان داده شده در حالی که او هم اختیار داشته. البته این عبارت امروز بیشتر به عنوان یک جمله عاشقانه به کار میرود، در فضایی که آدمها میگویند وقتی من کسی را اهلی کردم هر چه با او کردم باز هم او باید کنار من بماند، از اهلی کردن بیشتر چنین تعبری میشود.
گفتید رابطه عاطفی بین شازده کوچولو و روباه، پس تکلیف گل سرخ چه میشود؟
رابطه عاطفی بین روباه و شازده کوچولو به معنی مسئولیت آدمها دربرابر عواطفی که در یکدیگر ایجاد میکنند. رابطه شازده کوچولو با گل بیشتر عاشقانه است. البته رابطههای عاشقانه در کارهای اگزوپری خیلی عشق پر حرارت و پایداری نیست. بیشتر عشق افلاطونی روایت میشود تا عشق زمینی. در کارهای اگزوپری علیرغم تذکر در مورد مسئولیت آدمها در برابر هم و در قبال احساسی که در هم ایجاد میکنند، مسئولیتپذیری دیده نمیشود.
از زمان نوشته شدن این کتاب زمان زیادی میگذرد، چرا مردم همچنان با این کتاب همذاتپنداری میکنند؟
در روانشناسی کهن الگویی داریم با عنوان نوجوان ابدی که در ذات بشر از زمان خلقت بود
M.Hosseini, [29.06.17 23:22]
ه و همیشه هم وجود خواهد داشت. این کهنالگو در شخصیتهای این کتاب وجود دارد. «شازده کوچولو» روایتی است اسطورهای و به همین دلیل پایداری خودش را حفظ خواهد کرد، مگر اینکه روایت داغتری نوشته شود. در غیر این صورت تا همیشه داغ و جذاب خواهد بود. چون همیشه به انسان پیشنهاد میدهد که خیلی در زندگی غرق نشود و کمی از آن فاصله بگیرد و به فانتزیها نگاهی داشته باشد. هر چقدر زندگی سختتر شود، این فانتزی قدرتمندتر و جذابتر خواهد شد.
«شازده کوچولو» در دنیای روانشناسی چه جایگاهی دارد؟
جایگاهش خیلی جدی است. در کهن الگوی نوجوان ابدی، آدمها نه دوست دارند پیر شوند نه خیلی زمینی شوند، از نظر آنها آسمان جذابتر از زمین است. کهن الگوها شخصیتی بسیار تکرار شونده هستند. «شازده کوچولو» فقط یک کتاب نیست، یک منبع و رفرنس برای درک اینگونه شخصیتها است.
