این پژوهش باتوجه به نیاز اساسی به مطالعه و ارزشیابی سطح دانش و توانایی دانشآموزان کشور در زمینه زبان فارسی،انجام شده است.زبان اساس یادگیری در همه زمینههاست.
ضعف دانشآموزان در هریک از جنبههای زبانآموزی مانند خواندن،نوشتن،سخن گفتن و بیان افکار نه تنها در برقراری ارتباط آنان با جهان بیرون تأثیر منفی دارد،بلکه یادگیری آنان را در همهء زمینهها با دشواری همراه میکند.هدف این پژوهش سنجش مهارتهای دانشآموزان در زمینههای گوناگون زبانفارسی مانند درک شنیداری،خواندن و فهمیدن،املای کلمهها،درک معنا و کاربرد کلمهها، دستور زبان و آیین نگارش است که با استفاده از آزمون استاندارد شدهء پیشرفت تحصیلی زبانفارسی انجام گرفته است.این پژوهش با طرح پرسشهایی،سطح یادگیری دانشآموزان را از جنبههای گوناگون زبانآموزی،در زمینهء متغیرهای مانند جنس،پایهء تحصیلی،وضعیت اقتصادی-اجتماعی محل سکونت و زبان یا گویش محلی مورد بررسی قرار داده است.در این پژوهش پیشرفت تحصیلی ۱۲۶۹۵۰ دانشآموز پایهء چهارم و پنجم ابتدایی و دورهء راهنمایی تحصیلی،از ۲۹ استان به روش خوشهای و چندمرحلهای با روشهای آماری مناسب مورد بررسی قرار گرفت.
در مجموع نتایج حاصل از تجریه و تحلیل دادههای تحقیق،تصویر مأیوس کنندهای از پیشرفت تحصیلی دانشآموزان در جنبههای گوناگون زبانفارسی ارائه داده است،زیرا اکثریت دانشآموزان مورد مطالعه در همهء پایههای تحصیلی در دستیابی به حداقل هدفهای آموزشی درس فارسی که در اینجا به صورت ۶۰ در صد نمره آزمون تعریف شده،ناموفق بودهاند.
سنجش ملی پیشرفت تحصیلی زبانفارسی۱
دکتر حسن پاشا شریفی*-زهرا دانشپژوه**
چکیده
این پژوهش باتوجه به نیاز اساسی به مطالعه و ارزشیابی سطح دانش و توانایی دانشآموزان کشور در زمینه زبان فارسی،انجام شده است.زبان اساس یادگیری در همه زمینههاست.
ضعف دانشآموزان در هریک از جنبههای زبانآموزی مانند خواندن،نوشتن،سخن گفتن و بیان افکار نه تنها در برقراری ارتباط آنان با جهان بیرون تأثیر منفی دارد،بلکه یادگیری آنان را در همهء زمینهها با دشواری همراه میکند.هدف این پژوهش سنجش مهارتهای دانشآموزان در زمینههای گوناگون زبانفارسی مانند درک شنیداری،خواندن و فهمیدن،املای کلمهها،درک معنا و کاربرد کلمهها، *عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی
**کارشناس تعلیم و تربیت
(۱)-این مقاله برگرفته از طرح پژوهشی*سنجش ملی پیشرفت تحصیلی زبانفارسی*است که در پژوهشکده تعلیم و تربیت انجام گرفته و در سال ۱۳۸۲ از سوی وزارت آموزش و پرورش به عنوان پژوهش برتر کشوری معرفی شده است.
دستور زبان و آیین نگارش است که با استفاده از آزمون استاندارد شدهء پیشرفت تحصیلی زبانفارسی انجام گرفته است.این پژوهش با طرح پرسشهایی،سطح یادگیری دانشآموزان را از جنبههای گوناگون زبانآموزی،در زمینهء متغیرهای مانند جنس،پایهء تحصیلی،وضعیت اقتصادی-اجتماعی محل سکونت و زبان یا گویش محلی مورد بررسی قرار داده است.در این پژوهش پیشرفت تحصیلی ۱۲۶۹۵۰ دانشآموز پایهء چهارم و پنجم ابتدایی و دورهء راهنمایی تحصیلی،از ۲۹ استان به روش خوشهای و چندمرحلهای با روشهای آماری مناسب مورد بررسی قرار گرفت.
در مجموع نتایج حاصل از تجریه و تحلیل دادههای تحقیق،تصویر مأیوس کنندهای از پیشرفت تحصیلی دانشآموزان در جنبههای گوناگون زبانفارسی ارائه داده است،زیرا اکثریت دانشآموزان مورد مطالعه در همهء پایههای تحصیلی در دستیابی به حداقل هدفهای آموزشی درس فارسی که در اینجا به صورت ۶۰ در صد نمره آزمون تعریف شده،ناموفق بودهاند.
مسئلهء تحقیق
زبانفارسی از جمله درسهای نظام آموزشی است که میتوان گفت اساس و پایهء یادگیری دانشآموزان در همهء دروس آموزشگاهی است بعضی پژوهشهای انجام شده حاکی از آن است که سطح یادگیری دانشآموزان در درس فارسی دورههای مختلف آموزشی اغلب پایین است(ذو الفقاری ۱۳۷۴، گوهری ۱۳۷۶).
یکی از عوامل کلیدی مؤثر در پیشرفت تحصیلی دانشآموزان،زبان فارسی است.به نظر میرسد چون زبانفارسی کلید همه یادگیریهاست،این احتمال وجود دارد که یکی از علل مردودی دانشآموزان و تکرار پایه،نارسایی در یادگیری زبانفارسی باشد.
خواندن و نوشتن به ویژه در دوره ابتدایی و راهنمایی تحصیلی اساسیترین وسیلهء یادگیری،تفکر و حل مسئله است.به نظر گیلفورد،خواندن و فهمیدن یکی از پیچیدهترین فعالیتهای شناختی است که از یکسو با تواناییهای هوشی رابطه دارند و از سوی دیگر ابزار تفکر،حل مسئله و یادگیری در همهء زمینههای آموزشیاند(لفرانکویس۱،۱۹۹۱).
بعضی از مشاهدات کنترل نشده و پارهای از تحقیقات انجام شده(ذوالفقاری ۱۳۷۴،گوهری ۱۳۷۶)،حاکی از آن است که سطح یادگیری دانشآموزان در درس فارسی آنگونه که باید با هدفهای آموزش این درس هماهنگی کافی ندارد و نارساییهای احتمالی در این زمینه وجود دارد.بنابراین باتوجه به اهمیت پیشرفت تحصیلی زبانفارسی در فرآیند یاددهی-یادگیری،در این تحقیق یک ارزشیابی ملی از سطح توانایی و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان در (۱)- I e Francois.1
زبانفارسی انجام شده است.پرسشهایی که این پژوهش درصدد پاسخگویی به آنهاست به شرح زیرند:
۱.میزان پیشرفت تحصیلی دانشآموزان در سطح کشور از نظر جنبههای مختلف زبان مثل خواندن و فهمیدن،درک شنیداری،درک معنای واژگان،املای کلمهها،آیین- نگارش و دستور زبان چگونه است؟
۲.بین استانهای کشور باتوجه به جنس،زبان و گویشهای محلی و سطح اقتصادی- اجتماعی مناطق(برخوردار-نیمه برخوردار و محروم)از نظر پیشرفت تحصیلی زبان فارسی چه تفاوتهایی وجود دارد؟
۳.نمرههایی که در امتحانات رسیم به دانشآموزان داده می‌شود تا چهاندازه با نمرههای تست استاندارد شده همخوانی دارد؟
از آنجا که این تحقیق برای نخستینبار به صورت طرح سنجش ملی پیشرفت تحصیلی در سراسر کشور انجام شده است،ازاینرو این اقدام میتواند زمینهای را برای تحقیقات آتی و ارزشیابی سالانهء پیشرفت تحصیلی زبانفارسی دانشآموزان فراهم کند.همچنین دستاوردهایی را از سطح پیشرفت و مهارت دانشآموزان در هریک از جنبههای آزمون،در هر استان و در سراسر کشور به دست دهد و به پویایی نظام آموزش و پرورش یاری رساند.
مروری بر ادبیات تحقیق
قسمت نخست
سیر تحول روشهای آموزش رسمی مهارتهای زبانی
آموزش رسمی زبان در حقیقت آموزش مهارتهای زبانی است.سیر تحول آموزش رسمی در ایران در زمینهء مهارتهای خواندن و نوشتن نشان میدهد:
الف)در ایران از میان پنج روش(الفبایی،آوایی،کلمه آموزی،جمله آموزی و ترکیبی)آموزش مهارتهای خواندن و نوشتن روش الفبایی و ترکیبی تجربه شده است.
ب)در ایران روشهای آوایی و جمله آموزی کمتر تجربه شده است.
روش ترکیبی که پس از سال ۱۳۴۲ مورد توجه قرار گرفته.کامل نیست، زیرا تجربه کامل روشهای کاربردی آوایی،کلمه آموزی(تنها یک سال) و جملهآموزی را نداشته و از میان مهارتهای کاربردی نیز تنها برخواندن و نوشتن تأکید داشته است،از سوی دیگر اینروش تمرینها.فعالیتها، تجربیات اجتماعی و وسایل کمک آموزشی مناسب را دارا نیست(شریفی، ۱۳۷۶).
همان اندازه که مهارت خواندن و نوشتن مورد توجه معلمان و مؤلفان کتابهای درسی است،مهارت گوش دادن و صحبت کردن هم مورد نظر روانشناسان زبان است:عدهای از مؤلفان گوش دادن و صحبت کردن را بخشی از برنامههای ارتباط شفاهی میدانند و آنها را باهم مطرح میکنند(مید۱ ورابین۲،۱۹۸۵).
ارزشیابی رسمی
ارزشیابی رسمی خواندن اغلب به شکل یک آزمون انجام می‌شود.اصل اساسی برای طراحی یک ارزشیابی این است که با هدفها و شیوههای تدریس همسانی داشته باشد.برای ارزشیابی میتوان از آزمونهای رسمی کامل کردن متن، پرسشنامههای خواندن غیررسمی و استاندارد شده و سایر آزمونهای هنجار شده (۱)- Mead
(۲)- Rubin
استفاده کرد.این ابزار را افراد متخصص میتوانند برای تعیین تواناییها و ضعفها و زمینههایی که باید به آنها توجه شود،به کار ببرند(سکچون۱،۱۹۷۷).
از آنجا که زبان رکن اساسی یادگیری و پیشرفت دانشآموزان در همه زمینهها و رشتههای درسی است.بنابراین ارزشیابی این مهارت شایان توجه است(بیچ۲و سینگلتون۳،۱۱۹۷).
قسمت دوم
سوابق تحقیق
در فاصله سالهای ۱۸۷۳ تا ۱۹۰۰ میلادی کروسی۴در زمینهء تفاوت پیشرفت تحصیلی دختران و پسران دورهء ابتدایی تحقیقی را در اروپای مرکزی انجام داد (شریفی،۱۳۷۷).تا نیمه قرن نوزدهم میلادی تنها روش ارزشیابی از پیشرفت تحصیلی دانشآموزان امتحانات شفاهی بود.در اواسط قرن نوزدهم هوریسمان۵نشن داد که امتحانات کتبی در مقایسه با امتحانات شفاهی اطلاعات رواتر و عینیتری از پیشرفت تحصیل دانشآموزان به دست میدهد. در سال ۱۸۹۷ یک آزمون عینی توسط رایس برای سنجش توانایی دانشآموزان در املای کلمهها تدوین شد.در نخستین سالهای قرن بیستم آزمونهای پیشرفت تحصیلی بیشتری تدوین شدند.از جمله این آزمونها میتوان به آزمون پیشرفت تحصیلی استنفورد(۱۹۳۳)برای دانشآموزان ابتدایی اشاره کرد(همان منبع).
(۱)- Saskatchewan
(۲)- Bccch
(۳)- Singleton
(۴)- Korosy
(۵)- Iloraccman
از سوی دیگر براساس این نظر که«جهان میتواند به منزلهء آزمایشگاهی عظیم تلقی شود که از طریق آن نظامهای آموزشی موجود با مقایسههای تطبیقی،به افقهای آموزشی نوین دست یابند»،انجمن بینالمللی ارزشیابی موفقیت تحصیلی (IEA) در سال ۱۹۵۹ تأسیس شد.این انجمن از مراکز پژوهشی سراسر دنیا تشکیل شده است(رؤوف،۱۳۷۶).
از جمله تحقیقات مرتبط با موضوع که انجمن پیشرفت (IEA) اجرا کرده است به موارد زیر میتوان اشاره کرد:
مطالعه خواندن و درک مطلب(۱۹۷۰-۱۹۷۱):گروه مورد مطالعه شامل دانشآموزان ده و چهارده سال و سال آخر دورهء متوسطه بوده است۱.نتایج این مطالعه نشان داده است که در حیطهء«خواندن و درک مطلب»عملکرد دانشآموزان ایرانی در مقایسه با دیگر کشورهای شرکتکننده بسیار ضعیف بوده،به گونهای که پایینترنی سطح پیشرفت تحصیلی در حیطه مورد بررسی مربوط به کشورهای شیلی،هندوستان و ایران بوده است.همچنین نتایج نشان داده است که دختران در خواندن و درک مطلب تا حدی بر پسران برتری دارند (کیوز،ترجمه رئیس دانا،۱۳۷۶).
مطالعهء آموزش ادبیات(۱۹۷۰-۱۹۷۱):گروه مورد مطالعه این پژوهش دانشآموزان چهارده سال و سال آخر دورهء متوسطه بوده است۲.این مطالعه نشان داده است که اغلب کشورها و در هردو گروه سنی مورد مطالته و در اغلب موارد دختران نمرههای بالاتری نسبت به پسران گرفتهاند.در این مطالعه (۱)-نظامهای آموزشی مورد مطالعه،بلژیک،شیلی.فنلاند،مجارستان،هندوستان،ایران،فلسطین،ایتالیا، هلند،نیوزیلند.اسکاتلند،سوئد و امریکا.
(۲)-نظامهای آموزشی مورد مطالعه:بلژیک.شیلی،انگلستان،فنلاند،ایران،ایتالیا.زلاندنو،سوئد و امریکا.
الگوی پاسخهای دانشآموزان به آزمونهای ادبیات،در حد زیاد تحت تأثیر مواد خواندنی بود که برای خواندن در اختیار آنها قرار داشت(همان منبع).
مطالعه در زمینهء نگارش انشاء(۱۹۸۵):گروه مورد مطالعه دانشآموزان نه و چهارده سال بوده است۱.در این مطالعه معلوم شد که انشاءنویسی هم به تلاش دانشآموز و هم به مایههای فرهنگی بستگی دارد.در اکثر نظامهای آموزشی نمرهء انشای دختران بیشتر از پسران بوده است.(همان منبع)
مطالعه در زمینهء زبانآموزی(۱۹۹۰-۱۹۹۱):گروه مورد مطالعه شامل دانشآموزان نه و چهارده سال سی و یک کشور بوده است.یافتهها نشان داده که عامل مهم در پرورش مهارت زبانآموزی،فضای ادبی خانواده دانشآموز است.همچنین نتایج نشان داده که دختران از نظر مهارت زبانآموزی،در همهء کشورها،در نه سالگی و در بیشتر کشورها در چهارده سالگی بر پسران برتری دارند.همچنین در هر گروه سنی مورد مطالعه و در همهء کشورها دانشآموزانی که زبان،مادری آنان با آموزش رسمی در مدرسه متفاوت بوده است.از نظر زبانآموزی نسبت به دانشآموزان دیگر کمتر موفقیت داشته اند(همان منبع).
تأثیر جنس،زمینه اجتماعی و محل مدرسه بر مهارت خواندن دانشآموزان (۱۹۸۸):گروه مورد مطالعه دانشآموزان سالهای آخر دورهء ابتدایی بوده است۲. یافتههای این مطالعه نشان داده که در مهارت خواندن میان دختران و پسران سال آخر ابتدایی تفاوتی دیده نشده،اما درمیان دانشآموزان گروههای مختلف (۱)-نظامهای آموزشی مورد مطالعه:بلژیک،شیلی،انگلستان،فنلاند،آلمان،مجارستان،اندونزی،ایتالیا، هلند،نیوزلند،نیجریه،نروژ،پرتغال،سنگاپور،اسلوونی،اسپانیا،سوئد،تایلند،ایالات متحده و ولز
(۲)-کشورهای مورد مطالعه:موریتانی،نامبیا،زامبیا،زنگبار و زیمبابوه.
اجتماعی-اقتصادی تفاوت بسیار زیاد بوده است(میکو،۱۹۹۸ به نقل از جوادی،۱۳۷۷).
در سال ۱۳۶۴ اداره کل مطالعات و برنامهها آزمونی برای پیشرفت تحصیلی دانشآموزان سال اول دبستانهای تجربی،در زمینهء خواندن،حساب،علوم و تعلیمات دینی تدوین کرد.
اداره کل مطالعات و برنامهها،۱۳۴۶).در فاصله سالهای ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۶ بخش تحقیقات و ارزشیابی اداره کل امتحانات بر استاندارد کردن آزمونهای پیشرفت تحصیلی زبانفارسی،ریاضی،علوم و علوم اجتماعی دوره ابتدایی، راهنمایی تحصیلی و متوسطه اقدام کرد.این آزمونها تا سال ۱۳۵۷ به عنوان یکی از ابزارهای هدایت تحصیلی دانشآموزان دورهء راهنمایی تحصیلی مورد استفاه قرار میگرفت(شریفی،۱۳۷۷).
در سال ۱۳۵۷ مؤسسه تحقیقات تربیتی دانشگاه تربیت معلم،دکتر جمال عابدی و زهرا دانشپژوه طی پژوهشی دربارهء تأثیر رفتار والدین در پیشرفتهای کلامی کودک،براساس محتوای کتاب فارسی کلاس دوم ابتدایی آزمونی برای سنجش پیشرفت تحصیلی دانشآموزان کلاس دوم ابتدایی تدوین و استاندارد کردند.فرم نهایی این آزمون در ۹ قسمت تهیه شد.این ۹ قسمت عبارتند از:املای لغات،معانی کلمهها،تکمیل جملهها،کلمههای همخانواده، کاربرد کلمهها در جمله،جملهسازی،کلمههای متضاد،مرتب کردن کلمهها در جمله و درک مفاهیم.نتیجه نشان داد که میان متغیرهای مورد مطالعه رابطهء معنادار وجود دارد.
براساس اطلاعات موجود و جستجوی رایانهای و کتابخانهای از ۱۳۵۷ تا ۱۳۷۷ در زمینهء استاندارد کردن آزمونهایی پیشرفت تحصیلی در ایران اقدام اساسی انجام نشده است.از سوی دیگر تحقیقات انجام شده در زمینه پیشرفت تحصیلی زبانفارسی اندک است.در این قسمت به چند تحقیق مرتبط اشاره
می‌شود:تحقیق ذوالفقاری(۱۳۷۴)در مورد مشکلات درس انشا نشان داد که سطح یادگیری دانشآموزان با هدفهای این درس هماهنگی کافی ندارد.نتایج طرح پژوهشی«بررسی تواناییهای کودکان غیرفارسیزبان در بدو نظام آموزشی»(دادستان ۱۳۷۵)نشان داد که سطح زبان بیانی و دریافتی دوزبانهها نسبت به یک زبانهها به شکلی معناداری پایینتر است.یافتههای بررسی «غلطهای املای دانشآموزان دورهء دبستان»(ماشینی و اباذری،۱۳۷۷)براین نکته تأکید دارند که اغلب دانشآموزان دورهء ابتدایی در نوشتن املا مشکل دارند. علت این مشکل را عدم برخورداری دانشآموزان از آموزش کافی و صحیح دانستهاند.تحقیق عباسی(۱۳۷۷)با عنوان بررسی رابطه بین توانایی دانشآموزان در خواندن و نوشتن زبانفارسی و پیشرفت تحصیلی آنها در علوم و ریاضی،نشان داده است که میان توانایی دانشآموزان در خواندن و نوشتن زبانفارسی و پیشرفت تحصیلی آنها در علوم و ریاضی اختلاف معنادار وجود دارد.«نتایج تحلیل محتوای کتب درسی فارسی و ریاضی دروهء ابتدایی»(حسینی نسب ۱۳۷۷)نشان داده است که کتابهای فارسی چهارم و پنجم ابتدایی دارای نارساییها و مشکلاتی است که با سطح توانایی دانشآموزان هماهنگی کامل ندارد.
«آزمونهای پیشرفت تحصیلی زبانفارسی برای دوره ابتدایی و راهنمای تحصیلی»توسط دکتر حسن پاشاشریفی(۱۳۷۷)تدوین و هنجاریابی شده است.این پژوهش به منظور تدوین و هنجاریابی مجموعهای از آزمونهای پیشرفت تحصیلی زبانفارسی پایههای متفاوت ابتدایی و راهنمای تحصیلی بر اساس هدفها و برنامههای آموزشی این دوره انجام گرفته است.مجموعه آزمونهای استاندارد شده،شامل ۱۶ مجموعه آزمون(دو فرم موازی برای هر یک از پایههای تحصیلی ابتدایی و راهنمایی)است.در این پژوهش از
آزمونهای هنجاریابی شدهء پیشرفت تحصیلی دورهء ابتدایی و راهنمایی به عنوان ابزار پژوهش استفاده شده است۱.
کیامنش(۱۳۷۹)در طرح سنجش صلاحیتهای پایه ABC به این نتیجه دست یافت که درسه حیطه سوادآموزی ریاضیات و مهارتهای زندگی و در کل آزمون متوسط عملکرد دانشآموزان مورد مطالعه کمتر از حداقل مورد انتظار (۶۰ درصدر)است.همچنین براین نکته تأکید کرده است که دانشآموزان دو زبانه در مقایسه با دانشآموزان فارسیزبان در کل آزمون و در حیطههای گوناگون آن دارای عملکرد تحصیلی پایینتری هستند.در این مطالعه نشان داده شده است که متوسط عملکرد دانشآموزان دختر در حیطه سوادآموزی از متوسط عملکرد دانشآموزان پسر بیشتر،و تفاوتهای مشاهده معنادار است. یافتههای این مطالعه بیانگر رابطهء مثبت میان وضعیت اقتصادی-اجتماعی خانواده و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان است.
بهطور کلی،میتوان گفت تحقیقات انجام شده در داخل و خارج از کشور همسو نیستند.در شرایطی که براساس یافتههای جدید علمی و با استفاده از نظریههای روانشناسی،در سراسر دنیا تحقیقاتی گسترده در زمینهء ارزشیابی پیشرفت تحصیلی صورت گرفته،نظام آموزشی ما تاکنون در ارزیابی فرایند یاددهی-یادگیری به صورت هدفدار موفقیت چندانی نداشته است.
از آنجا که زبان فارسی پایهء همهء آموزشهاست،آگاهی از میزان تحقق هدفهای این درس در سطح ملی از اهمیتی ویژه برخوردار است.بنابراین یک ارزشیابی دقیق و همهجانبه از میزان پیشرفت تحصیلی دانشآموزان که برای نخستینبار در سطح کشور انجام شده یک ضرورت اساسی است.
(۱)-توضیح بیشتر این زمینه در قسمت ابزار پژوهش آمده است.
هدفهای پژوهش
هدف کلی این پژوهش،ارزشیابی پیشرفت تحصیلی دانشآموزان در زبان فارسی در سراسر کشور است.
هدفهای ویژه طرح عبارتاند از:
*سنجش توانایی و مهارت دانشآموزان دورهء ابتدایی و راهنمایی تحصیلی در هریک از جنبههای خواندن،فهمیدن و نوشتن زبان فارسی،به منظور توصیه به مسؤولان برای طراحی برنامههای آموزشی،توصیه به معلمان به منظرو کمک به بهبود سطح یادگیری دانشآموزان و دادن بازخورد لازم به آنان.
*تعیین استانهایی که از نظر زبان فارسی نسبت به حد متوسط پیشرفت جامعه پایین هستند.پیشنهاد طرحهایی برای بررسی علل ضعف اینگونه استانها و یافتن راهکارهایی برای از میان بردن نارساییها و مشکلات موجود.
*سنجش پیشرفت تحصیلی زبان فارسی دانشآموزانی که گویشهای متفاوت و غیرفارسی دارند.
*مقایسهء پیشرفت تحصیلی دانشآموزان دختر و پسر.
*بررسی رابطهء میان پیشرفت تحصیلی دانشآموزان در زبان فارسی و سایر دروس.
فرضیههای پژوهش
۱.میزان پیشرفت تحصیلی دانشآموزانی کشور در جنبههای گوناگون زبان،یعنی درک شنیداری،خواندن و فهمیدن،املای کلمهها،درک معنا و کاربرد کلمهها،دستور زبان و آیین نگارش پایینتر از حد متوسط است.
۲.میان دانشآموزان استانهای مختلف از نظر پیشرفت تحصیلی زبان فارسی تفاوت وجود دارد.
۳.زبان یا گویش محلی غیرفارسی بر پیشرفت تحصیلی زبان فارسی تأثیر منفی دارد.
۴.میزان پیشرفت تحصیلی زبان فارسی دانشآموزان در مناطق برخوردار،بیشتر از مناطق محروم و نیمه برخوردار است.
۵.میزان پیشرفت تحصیلی زبان فارسی دانشآموزان دختر بیشتر از دانشآموزان پسر است.
۶.میان عملکرد دانشآموزان در آزمون استاندارد شدهء پیشرفت تحصیلی زبان فارسی و نمره امتحانات رسمی آنان رابطه معنادار وجود دارد.
۷.میزان پیشرفت تحصیلی دانشآموزان در پایههای مختلف تحصیلی متفاوت است.
تعریف عملیاتی متغیرها و اصطلاحات
عملکرد یا پیشرفت تحصیلی زبان فارسی:نمرهای است که از آزمون استاندارد زبان فارسی به دست میآید.
آزمون استاندارد زبان فارسی:شامل مجموعه آزمونهایی است که بر اساس طرح اجرا شده در پژوهشکدهء تعلیم و تربیت در سراسر کشور،برای دورهء ابتدایی و راهمای استاندار شده است.
زبان و گویش غیر فارسی:شامل هرگونه گویش یا زبانی است که فارسی زبانان آن را درک نکنند،مانند زبان کردی،زبان عربی،زبان ترکی و…
حد متوسط پیشرفت:۶۰ درصد نمره آزمون استاندارد شدهء زبان فارسی.
روش و نوع تحقیق
روش تحقیق حاضر از نوع ارزشیابی است،زیرا در این پژوهش آموختهها و تواناییها و مهارتهای دانشآموزان در زبان فارسی براساس هدفها و برنامههای آموزشی این درس مورد سنجش قرار گرفته است.علاوه بر میزان پیشرفت تحصیلی دانشآموزان در جنبههای گوناگون زبان فارسی،رابطه میان عواملی مانند زبان یا گویش محلی،وضعیت اقتصادی-اجتماعی مناطق آموزشی(مناطق برخوردار،نیمه برخوردار و محروم)و جنس(دختر و پسر) دانشآموزان با پیشرفت تحصیلی آنان در زبان فارسی بررسی شده است.
جامعه و نمونه آماری و روش نمونهگیری
جامعهء آماری
جامعهء آماری مورد مطالعه شامل دانشآموزان پایه چهارم و پنجم ابتدایی و اول و دوم و سوم راهنمایی تحصیلی سراسر کشور(۲۹ استان)در سال تحصیلی ۷۸- ۷۹ بوده است.
روش نمونهگیری و حجم نمونه
برای اینکه نمونه دانشآموزان مورد مطالعه معرف جامعه دانشآموزان باشد از نمونههای تصادفی بزرگ استفاده شده است.
نمونهگیری به روش خوشهای و چندمرحلهای انجام گرفته است.همه استانهای کشور در نمونه قرار گرفتهاند.در هر استان علاوه بر مراکز استان،سه منطقه آموزشی برخوردار،نیمه برخوردار و محروم(از هر طبقه یک منطقه)به طور تصادفی انتخاب و از هریک از مناطق انتخاب شده در هر استان سه روستا از میان روستاهای تابعه هر منطقه بهطور تصادفی انتخاب شده است.
از میان مناطق آموزشی منتخب از هر استان،دو مدرسهء ابتدایی(دخترانه و پسرانه)و دو مدرسه راهنمایی(دخترانه و پسرانه)به روش تصادفی انتخاب شده است.در هریک از مدارس ابتدایی منتخب دو کلاس چهارم و دو کلاس پنجم و از هر مدرسه راهنمایی تحصیلی نیز دو کلاس از هر پایه به تصادف در نمونه قرار گرفته است.از روستاهای انتخاب شده در هر استان نیز دو مدرسه ابتدایی و دو مدرسه راهنمایی تحصیلی(دخترانه و پسرانه)به روش تصادفی
انتخاب شده و همه دانشآموزان چهارم و پنجم ابتدایی و اول تا سوم راهنمایی تحصیلی آن مدارس در نمونه قرار گرفته است۱.
باتوجه به برآورد مقدماتی،دانشآموزان کلاسها و پایههای مختلف تحصیلی در مناسق شهری و روستایی،حجم نمونه برای هریک از استانهای کشور در پنج پایهء مورد مطالعه در حدود ۵۰۰۰ نفر و در مجموع ۲۱۴۵۰۰۰نفر بوده است.اما به دلیل تأخیر در چاپ آزمونها به سبب پارهای از مشکلات اجرایی موجود در پژوهشکده و تأخیر در زمان پیشبینی شدهء اجرای آزمون و برخورد زمان اجرا با امتحانات پایان سال تحصیلی و تعطیل شدن مدارس استانهای گرمسیری و برخی ملاحظات اجرایی مربوط به استانها،حجم نمونه پیشبینی شده به ۱۲۶۹۵۰ نفر تقلیل پیدا کرده است.
ابزار پژوهش
آزمون استاندار شدهء پیشرفت تحصیلی زبان فارسی:این آزمون توسط دکتر حسن پاشا شریفی در پژوهشکده تعلیم و تربیت،گروه پژوهشی اندازهگیری و ارزشیابی آموزشی(۱۳۷۷)استاندار شده است.در فرایند تدوین و هنجاریابی این ابزار،اعتبار و روایی خرده مقیاسهای آن برآوردهشده و به عنوان ابزاری پژوهشی از اعتبار و روایی لازم برخوردار است.
مجموعه آزمونهای استاندارد شده شامل خرده آزمونهای زیر است:
۱-درک شنیداری
۲-خواندن و فهمیدن
(۱)-حجم نمونه برحسب جنس و منطقه جغرافیایی استانهای کشور،برای هریک از پایههای تحصیلی در ۵ صفحه جداگانه در گزارش نهایی طرح پژوهشی یاد شده منعکس است.به جهت رعایت اختصار در صفحات مقاله از گزارش مشروح صرفنظر شده است(کتابخانه پژوهشکده تعلیم و تربیت(کد بازیابی:۲۲۵۸).
(۲)-انتخاب نمونههای تصادفی بزرگ به این دلیل است که معرف جامعه دانشآموزان باشد.
۳-کاربرد کلمه در جمله
۴-درک معنای کلمهها
۵-تشخیص کلمههای متضاد
۶-تشخیص کلمههای هم خانواده
۷-املای کلمهها
۸-دستور زبان و علائم نگارشی
۹-فصاحت جملهها
تعداد خرده آزمونها برحسب پایههای مختلف متفاوت است.بعضی از خرده آزمونها به صورت پرسشهای باز و برخی دیگر به صورت پرسشهای چندگزینهای تدوین شده است.
پایایی و روایی آزمون پیشرفت تحصیلی فارسی
الف)پایایی آزمونها
پایایی هریک از ۱۶ فرم آزمون زبان فارسی با استفاده از روش دونیمه کردن اصلاح ضرایب محاسبه شده با فرمول اسپرمن-براون و همچنین براساس روش آلفای کرانباخ محاسبه گردیده است.ضرایب به دست آمده همسانی درونی آزمونها را نشان میدهد و مبین آن است که سؤالهای مطرحشده در هر مجموعه،سازه واحدی را میسنجد،یعنی پیشرفت تحصیلی دانشآموزان را در زبان فارسی براساس هدفها و محتوای آموزشی این درس اندازهگیری میکند.
ضرایب پایانی آزمونهای پایه چهارم و پنجم ابتدایی و اول،دوم و سوم راهنمایی در فرم(ب)،جدول زیر نشان داده شده است:
(به تصویر صفحه مراجعه شود)
ب)روایی آزمونها
آزمونهای پیشرفت تحصیلی زبان فارسی براساس اهداف آموزشی و با درنظر گرفتن محتوای برنامه این درس و با نظر معلمان و متخصصان موضوعی تدوین شده است.براین اساس میتوان گفت که این آزمونها از روایی محتوایی لازم برخوردارند،چون بهطور مستقیم همان چیزی را اندازه میگیرند که برای اندازهگیری آن ساخته شده‌اند.روایی ملاکی به صورت همبستگی نمرههای این آزمونها با نمرههای امتحانات سه ماهه دوم دانشآموزان گروه نمونه(به عنوان متغیر ملاک)محاسبه گردیده است.در جدول زیر ضرایب روایی ملاکی آزمونها فرم”ب”با نمرههای املای فارسی،انشای فارسی،قرائت و دستور زبان و معدل امتحانات سه ماهه دوم نشان داده شده است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)
روشهای آماری تجزیه و تحلیل دادهها
نتایج حاصل از پردازش آماری دادهها در دو بخش توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است:
