دکتر محرم آقازاده
بررسی انواع مطالعه یا انتخاب نوع مطالعه،از موضوعاتی است که در قالب روش‌شناسی تـحقیق طرح می‌شود.برای کسی که می‌خواهد روابط بین پدیده‌ها را مطالعه کند یا قـصد دارد موقعیتی را تبیین کند،لازم اسـت از انـواع مطالعه آگاهی داشته باشد.عده‌ای، مطالعه را به سه دسته تقسیم کرده‌اند:
مطالعهء توصیفی
مطالعهء تحلیلی
مطالعهء تجربی.
مطالعهء توصیفی
مطالعهء توصیفی شامل گردآوری و عرضه نظامدار داده‌ها به منظور ارائهء تصویری روشـن از موقعیتی ویژه است.
مثال‌ها:
-شناخت پویایی گروهی دانش‌آموزی.
-پیمایش موقعیت معلمان در جامعه.
-تعیین میزان پرداخت حق بیمه به معلمان در طول دورهء خدمت.
در مطالعات توصیفی دو نوع پژوهش عمده قابل تمیز است؛ پژوهـش کـمی و پژوهش کیفی.
مطالعهء توصیفی پژوهش کمی\پژوهش کیفی
پژوهش کیفی
پژوهش کیفی،کاوش دربارهء تعدادی متغیر است که به هم مرتبط هستند و غالبا ارتباط آن‌ها دوسویه است و تصویری از ماهیت یا مـوقعیت مـسأله عرضه می‌کنند.
مطالعاتی از این دست،ممکن است در ارتباط با عقاید شخصی، افکار و یا نگرش نسبت به یک موضوع(برای مثال،بهره‌گیزی از روش‌های نوین تدریس)باشند.این نوع مطالعات بـه احـتمال زیاد
تغییراتی را که در طول زمان رخ می‌دهند توصیف می‌کنند.(برای مثال،عادت‌های رفتاری مدیران مدرسه‌ها در طول سال تحصیلی).
یا ممکن است درصدد شناسایی عوامل مرتبط با مسأله ویژه‌ای باشند کـه کـم‌تر شـناخته شده‌اند.برای مثال،مطالعهء عـوامل پیـدایش شـکاف میان طبقه فرهنگیان و سایر طبقات اجتماعی-دست‌کم از حیث درآمد.
توجه:
مطالعهء کیفی معمولا روی جمعیتی کوچک متمرکز می‌شود؛برای آن‌که انعطاف‌پذیری در عـمل و در نـظر گـرفتن انواع متغیرها را امکان‌پذیر می‌سازد و زمینه توصیف ژرف را پدیـد آورد.
پژوهـش کمی
پژوهش کمی به قصد کمی کردن توزیع متغیرهای معینی در میان جامعه مورد مطالعه به اجرا درمی‌آید.
مطالعهء کـمی مـعمولا چـیزهایی را دربر می‌گیرد که به آسانی قابل اندازه‌گیری هستند.این نـوع مطالعات جامعه‌های آماری بزرگ را پوشش می‌دهند.البته توصیه می‌شود،در پژوهش‌های کمی نیز از تعدد متغیرها پرهیز شود تا خـللی در تـجزیه و تـحلیل پیش نیاید.
در مطالعات توصیفی می‌توان از پژوهش‌های کمی و کیفی به صورت تـوأمان اسـتفاده کرد.
مطالعهء تحلیلی
مطالعهء تحلیلی،می‌کوشد علل یا عوامل سبب‌ساز یک مسأله را به صورت دقیق‌تر از آنـچه در مـطالعه تـوصیفی انجام می‌شود،بررسی کند.این نوع مطالعه از طریق مقایسه دو یا چند گـروه و بـراساس مـتغیرهای موردنظر صورت می‌گیرد.
دو نوع مطالعهء تحلیلی رایج است:
۱٫مطالعهء«مورد-کنترل»۱،
۲٫مطالعهء تعقیبی.
مـطالعهء تـحلیلی مـطالعهء تعقیبی\مطالعهء مورد-کنترل
مطالعهء«مورد-کنترل»
در یک مطالعهء«مورد-کنترل»پژوهشگر گروهی مخاطب را کـه مـسأله‌ای در میان آنان شایع است،(برای مثال، بی‌انگیزگی به تحصیل در میان گروهی از دانش‌آموزان)بـا گـروهی دیـگر که چنین مسأله‌ای ندارند،مقایسه می‌کند تا عوامل پدیدآورندهء مسأله را بیابد.
در این نوع مـطالعه مـمکن است،گروه شاهد و گروه مورد مطالعه از حیث بعضی متغیرهای موردنظر محدود شوند.بـرای مـثال،از نـظر جنس یا سن.ولی از نظر تعیین میزان تأثیر متغیرهای دخیل در ایجاد مسأله محدود نشوند.برای نـمونه،وقـتی پژوهشگر درصدد است علل بی‌انگیزگی به تحصیل را در میان دانش‌آموزان مطالعه کند،مـی‌تواند سـن،جـنس و پایه تحصیلی آنان را همسان انتخاب کند،ولی سایر عوامل نظیر:موقعیت اجتماعی؛اقتصادی و جغرافیایی و همچنین دوسـتان و امـکانات مـحلی را کنترل نکند.
مطالعهء تعقیبی
در مطالعهء تعقیبی،گروهی از افراد که با خطری مـواجه شـده‌اند یا گروهی دیگر که در معرض این خطر نیستند،مقایسه می‌شوند.پژوهشگر هردو گروه را در یک دورهء زمـانی مـعین زیرنظر می‌گیرد.برای مثال،معلم دو گروه دانش‌آموز را که یکی تجربهء استعمال مـواد مـخدر را دارد و یکی این تجربه را ندارد،از نظر افت تـحصیلی در یـک دورهـ معین مطالعه می‌کند.
در مطالعهء تعقیبی،گروه کـنترل کـننده باید زمانی که گروه‌های مورد مطالعه انتخاب شوند،مشخص شوند.آن‌ها باید هـردو گـروه را به یک نسبت تحت تـعقیب قـرار دهند.
در ایـن‌گونه مـطالعات،مـی‌توان علل احتمالی بروز یک مشکل را بـر پایـهء یکی از دو روش مطالعهء مورد-کنترل و تعقیبی مورد بررسی قرار داد.
می‌توانید تجربهء اسـتفاده از رایـانهء گروهی از دانش‌آموزان پایهء پنجم دبستان را کـه علاقه‌مند به بازی‌های رایـانه‌ای هـستند و گروهی از آنان را که به ایـن بـازی‌ها علاقه‌ای ندارند و به آن‌ها نمی‌پردازند،از حیث تعداد دفعاتی که نمره پایینی می‌گیرند،بـا هـم مقایسه کنید.در این مطالعه بـاید فـراوانی نـمرات پایین هردو گـروه را ثـبت کنید و در نهایت داده‌های بـه دسـت آمده را با هم مقایسه کنید(مقایسهء تعقیبی).
می‌توانید مطالعه‌ای از نوع مطالعه«مورد-کنترل»انـجام دهـید.یعنی امکان دارد دانش‌آموزانی را که به دلیـل مـشکل خانوادگی بـه مـرکز مـشاوره مراجعه کرده‌اند،با دانـش‌آموزانی که به خاطر مسائل دیگری،نظیر:افت تحصیلی،انتخاب رشته یا انتخاب دوست به مـرکز مـشاوره آمده‌اند را با هم مقایسه کنید.
رشد معلم » اسفند ۱۳۸۲
———————-
