فهیمه طباطبایی/خبرنگار همشهری
«آنتوان سوریوگین» عکاس روسی در ابتدای دهه ۱۳۰۰شمسی برای نخستین بار عکس‌هایی از فلک کردن دانش‌آموزان در مکتبخانه‌ای در ایران را منتشر کرد. در یکی از این عکس‌ها، پاهای پسر بچه‌ای ۱۲-۱۰ساله در میان یک کلاس شلوغ به فلک بسته شده و دو طرف فلک را ۲دانش‌آموز دیگر به سمت بالا نگه‌داشته‌اند تا چوپ دقیق و بدون درصدی خطا بر کف پاها فرود آید. صورت دانش‌آموز فلک شده پشت به دوربین است اما می‌شود وحشت حاکم بر فضا را در چشم پسرکان دور‌تا‌دور کلاس که نگاهشان بین دوربین غریبه و کتاب در دستشان رد و بدل می‌شود، دید. این عکس جزو نخستین تصویرهای ثبت‌شده از تنبیه بدنی در مدارس ایران است.حالا اما به واسطه دسترسی آسان به تلفن‌های همراه و اتصال سریع به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، هفته‌ای نیست که در آن فیلمی از تنبیه بدنی و کلامی دانش‌آموزی توسط معلمش منتشر نشود؛ فیلم‌هایی از کلاس‌های درس از تهران گرفته تا زنجان، قزوین و بوشهر، کرمان، اصفهان، اراک و خراسان که در یکی از آنها معلم شاگردانش را روبه‌روی هم قرار می‌دهد و آنها را مجبور می‌کند به یکدیگر فحاشی کنند و در مدرسه دیگر معاون تربیتی موی بیرون مانده از مقنعه دختران ابتدایی را با قیچی کوتاه می‌کند. در کلاسی معلم سیلی به‌صورت دانش‌آموز می‌زند و در کلاسی دیگر دانش‌آموز را با خشونت کلامی مجبور به نشستن روی کف کثیف کلاس می‌کند. شکل همه داستان‌ها هم یک‌جور است؛ عکس یا فیلمی در یکی از شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود، عده‌ای آن را به اشتراک می‌گذارند، کاربران زیادی به معلم مورد‌نظر فحاشی و تعدادی هم او را نکوهش میکنند و در نهایت مدیران آموزش‌و‌پرورش در گفت‌وگو با خبرنگاران از توبیخ و برخورد شدید با معلم مذکور خبر می‌دهند و ماجرا در ظاهر به پایان می‌رسد اما ماه به پایان نرسیده، این اتفاق به شکلی متفاوت در نقطه‌ای دیگر از کشور تکرار می‌شود.اما چرا برخی معلمان با وجود ممنوعیت تنبیه بدنی دانش‌آموز در آیین‌نامه‌های رسمی وزارت آموزش‌و‌پرورش و آگاهی از تبعات آن، همچنان دست به این کار می‌زنند و این چرخه معیوب را تکرار میکنند؟
ریشه‌های خشونت در مدرسه از زبان یک معلم
حسین صمیمی، دبیر ریاضی اول متوسطه شهرستان کاشمر یکی از کسانی است که با تنبیه بدنی دانش‌آموزان مخالف است اما نسبت به انتشار مکرر این تصاویر در شبکه‌های اجتماعی و تلقین این موضوع که خشونت در معلمان افزایش یافته انتقاد دارد. او در‌این‌باره به همشهری گفت: «در اغلب فیلم‌هایی که منتشر می‌شود، واضح است که معلم توانایی اداره کلاس و برخورد مناسب با کودکان را ندارد، اما در برخی مانند این مورد آخر که معلم با تحکم از دانش‌آموز می‌خواست که روی زمین بنشیند و صدای خنده و تمسخر یکی دو تا از دانش‌آموزان در پس فیلم هست، نمی‌توان تشخیص داد که واقعه از ابتدا چه بوده و چرا معلم دست به این اقدام زده است؟ من مشکلم دقیقا همین‌جاست؛ قضاوت براساس یک فیلم ناقص که فقط چند ثانیه از ماجرا را نشان می‌دهد».صمیمی ادامه داد: « اگر ما واقعا دنبال حل ریشه‌ای خشونت در مدرسه هستیم باید عواملی را که باعث بروز آن است بشناسیم. باید ببینیم در داخل مدرسه چه اتفاقاتی افتاده که خشونت را تشدید و تکثیر می‌کند؟ به‌نظر من که سال‌هاست در مدارس دولتی کار می‌کنم، در سال‌های اخیر افزایش تعداد دانش‌آموزان در هر کلاس از ۲۵نفر به ۳۵تا ۴۰نفر یکی از عوامل بروز برخوردهای فیزیکی و کلامی است؛ کلاس‌هایی که به‌علت شلوغی بیش از حد دائم از کنترل معلم خارج می‌شود و در نهایت هم اصطکاک‌های متعددی ایجاد کرده و باعث خشونت می‌شود. نحوه استخدام معلمان هم در بروز این اتفاق مؤثر است؛ وقتی آموزش و پرورش درهای ورود به مدرسه را بر نیروی خرید خدمات و حق‌التدریسی باز گذاشته و این افراد یک‌شبه و بدون هیچ ارزیابی و حتی آموزشی معلم می‌شوند باید چنین برخوردهایی را هم پیش‌بینی کرد».
معلمان با روش‌های مدیریت کلاس آشنا نیستند
صمیمی گفت: « معلمان ما در تربیت معلم یا کلاس‌های ضمن خدمت، دوره‌ای را تحت عنوان «مدیریت کلاس» سپری نمی‌کنند و روش‌های تربیتی مواجهه با دانش‌آموزان را نمی‌دانند. این یک خلأ جدی است که باید مسئولان آموزش و پرورش تدبیری برای آن بیندیشند».این معلم ریاضی مدرسه پسرانه افزود: «در نهایت وقتی که معلم افسرده از وضعیت معیشتی سخت و حقوق‌های پایین و نامناسب وارد کلاس درس می‌شود، می‌توان به راحتی حدس زد که چه اتفاقاتی در کلاس درس رخ خواهد داد. به‌نظر من تازه تنبیه بدنی نوع آشکار عوارض مشکلات معلمان است و بسیاری از تبعات را نمی‌شود دید».
خشونت در مدارس بحرانی نیست
اما محسن فرمهینی، دکترای فلسفه تعلیم و تربیت و عضو هیأت‌علمی دانشگاه شاهد درباره تنبیه بدنی دانش‌آموزان در مدارس به همشهری گفت: «میزان خشونت در مدارس برعکس آن چیزی که نشان داده می‌شود اصلا زیاد نیست ولی چون فیلم‌ها و عکس‌های آن در فضای مجازی به دفعات زیاد منتشر می‌شود این نگاه در افکار عمومی جا افتاده که تنبیه بدنی دائم در مدارس رخ می‌دهد؛ درحالی‌که از بین یک میلیون معلم در نهایت شاید۱۰۰نفر چنین تخلفی را مرتکب شوند که عدد زیادی نیست؛ گرچه همین میزان هم آسیب‌زاست و باید به‌طور کامل بررسی و برای آن راه‌حلی پیدا شود».این استاد دانشگاه ادامه داد: « این موضوع البته یکطرفه نیست و ما شاهد خشونت و بداخلاقی دانش‌آموز به معلم هم هستیم و چنانچه در سال‌های اخیر اتفاق افتاده، یک معلم توسط دانش‌آموز خود با چاقو کشته شد. اما اینکه چرا این اتفاق رخ می‌دهد ریشه در عوامل متعددی همچون تربیت‌های خانوادگی، زمینه‌های اجتماعی، رسانه‌ها و فضای مجازی دارد و فقط معطوف به مدرسه نیست».
معلمان، روانشناسی کودک و نوجوان نمی‌دانند
فرمهینی با بیان اینکه معلمان قبل از ورود به مدرسه آموزش‌های لازم را در زمینه‌های تربیتی و مدیریتی نمی‌بینند، اظهار داشت: «متأسفانه معلمان ما در مراکز تربیت دبیری فقط به روش تدریس مجهز می‌شوند و اصلا در زمینه روانشناسی کودک و نوجوان و علوم تربیتی در سنین رشد، آموزشی نمی‌بینند و به همین جهت حین ورود به مدرسه دچار مشکلات عدیده‌ای در کلاس درس می‌شوند».فرمهینی به نحوه استخدام معلمان نیز اشاره کرد و توضیح داد: «متأسفانه در نحوه استخدام و جذب نیرو در آموزش‌و‌پرورش نکات کم‌اهمیت رصد می‌شود، اما به موضوعات مهمی همچون متغیرهای روحی و روانی مربی توجه نمی‌شود.» اگرچه آمار رسمی نشان می‌دهد تنبیه بدنی در مدارس کشور چندان بالا نیست و مسئولان آموزش‌و‌پرورش تأکید دارند که قوانین و آیین‌نامه‌ها در زمینه انضباطی و تربیتی کامل و واضح است و حقوق معلم بر دانش‌آموز و دانش‌آموز بر معلم در همان ابتدای سال تحصیلی به هر دو گروه گوشزد می‌شود، اما بسیاری از فعالان حقوق کودک و نوجوان معتقدند که تبعات و آسیب‌های همین موارد انگشت‌شمار در بین جامعه دانش‌آموزی بالاست و از همه بدتر باعث خدشه‌دار شدن چهره معلم در نظام اجتماعی می‌شود. عزت‌الله برزگر، جامعه‌شناس و فعال حقوق کودک در این‌باره می‌گوید: «خلاصه همه ارزیابی‌ها و بررسی‌های جامعه‌شناسی و علوم تربیتی در مدارس را محمد حسین نظیری نیشابوری در نیمه دوم قرن دهم هجری در یک بیت گفته است: «درس معلم گر بود زمزمه محبتی/ جمعه به مکتب آورد طفل گریز پای را».
