بروز بلوغ زودرس در نوجوانان، معمولاً با عواقب ناخوشایندی همراه است که بایستی مورد توجه قرار گیرند. محققان کشورمان این موضوع را از دید دخترانی که خود این اتفاق را تجربه کرده‌اند، مورد بررسی قرار داده و چالش‌های آن را برشمرده‌اند.
به گزارش ایسنا، بلوغ مرحله‌ای مهم در رشد و نمو انسان است که سن شروع آن به عوامل مختلفی ازجمله ژنتیک، محیط جغرافیایی، رژیم غذایی و ترکیب چربی بدن بستگی دارد. در دختران افزایش توده چربی بدن در ۶ سال و در پسران در ۹.۵ سال اتفاق می‌افتد.
بلوغ زودرس زمانی رخ می‌دهد که شروع علائم ثانویه در دختران قبل از ۸ سالگی و درپسران قبل از ۹ سالگی باشد و از آنجایی‌که سن بلوغ رو به کاهش است، این دوران در دختران و پسران با افزایش آسیب‌پذیری و تغییرات گسترده و متعدد همراه است. بلوغ زودرس ممکن است عواقب طولانی‌مدت ازجمله قد کوتاه در بزرگسالی و همچنین مشکلات روانی اجتماعی داشته باشد.
تحقیقات کیفی نشان می‌دهند دخترانی که با بلوغ زودرس مواجه می‌شوند نوسانات خلقی، سستی عاطفی و تحریک‌پذیری بیشتری را تجربه می‌کنند. تغییرات جسمی بلوغ ممکن است باعث احساس شرم، خجالت، ناامیدی یا عدم امنیت و همچنین ترس از اظهار نظر همسالان شود.
برخی دختران با بلوغ زودرس در خطر کوتاهی قد قرار می‌گیرند. همچنین دختران با بلوغ زودرس زمان کمتری برای به دست آوردن مهارت‌های لازم جهت مقابله با تغییرات دوران بلوغ، در مقایسه با دخترانی که به موقع بالغ می‌شوند، دارند. چنین دخترانی در بزرگسالی ازلحاظ رضایت از زندگی، کیفیت پایین‌تری را گزارش می‌کنند.
این موضوع باعث شده محققانی از دانشگاه یزد در یک مطالعه کیفی، بلوغ زودرس و تجربه زیسته دختران از آن را مورد بررسی و ارزیابی علمی قرار دهند. در این تحقیق، گروهی از دخترانی که بلوغ زودرس را تجربه کرده بودند، مشارکت داشتند و محققان، داده‌های مورد نیاز خود را با استفاده از مصاحبه‌های طراحی شده، از آن‌هاجمع‌آوری کردند. این داده‌ها سپس با کمک کامپیوتر و به روش‌های آماری مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت.
نتایج این مطالعه حاکی از آن است که بلوغ زودرس باعث ایجاد چالش‌های مضاعفی در زمینه‌های جسمی، روان‌شناختی و اجتماعی مانند فشار نقش، تعلیق، عزت‌نفس شکننده می‌شود و برهمین اساس می‌توان نتیجه گرفت که بلوغ زودرس در دختران با ایجاد چالش‌های جسمی و روانی همراه است.
بر این اساس، در مطالعه فوق نشان داده شد که مشکلات روانی مربوط به این موضوع می‌توانند از مشکلات جسمی پیشی گرفته و چالش‌های بیشتری را برای افراد ایجاد کنند و حتی در بزرگسالی نیز برای فرد حل‌نشده، باقی بمانند.
نجمه غلامی، پژوهشگر گروه روان‌شناسی دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه یزد و دو همکار دیگرش در این تحقیق، می‌گویند: «تجربه مشارکت‌کنندگان نشان داد که حتی خود کلمه بلوغ زودرس نیز دارای بار منفی است و در ایجاد بسیاری از چالش‌ها نقش داشته، یک نوع تعارض در روح و جسم فرد ایجاد می‌کند.
بلوغ زودرس ممکن است سبب بروز مشکلاتی جسمی شود، به‌طوری‌که استخوان‌ها بیشتر شبیه بزرگسالان می‌شود و رشد متوقف می‌شود».
آنها می‌افزایند: «یکی از اساسی‌ترین مشکلات این دوره، نقص در مهارت‌های اجتماعی و دوست‌یابی است که دلایل آن می‌تواند کمبود مهارت‌های اجتماعی و ترس از تحقیر شدن و مسخره شدن توسط دیگران باشد. به‌گونه‌ای که افراط و تفریط در زمینه‌هایی چون پذیرش، توجه و مراقبت و آزادی نقش مهمی در ایجاد مشکلات رفتاری اجتماعی نوجوان ایجاد می‌کند».
همچنین بر اساس نتایج پژوهش فوق، بیشتر کودکان دارای بلوغ زودرس، یک نوع نارضایتی از بدن خود را گزارش می‌کنند. در واقع نارضایتی بدن در بین نوجوانان، شیوع زیادی دارد.
طبق اظهار غلامی و همکارانش، «علاوه بر این‌ها، دختران از هنگام بروز نشانه‌های بلوغ، احساس شرم و خجالت می‌کنند.
ننگی که زنان از پنهان کردن قاعدگی از دیگران احساس می‌کنند، منجر به احساس بیش از حد شرمساری می‌شود. لذا تا زمانی که این عقیده را که قاعدگی، شرم‌آور است رد نکنیم، رفتار نفرت انگیزانه را نسبت به زنان از بین نخواهیم برد».
این یافته‌های علمی پژوهشی که می‌توانند در آگاه‌سازی والدین و اقشار گوناگون جامعه در خصوص موضوع مهم بلوغ دختران مؤثر باشند، در نشریه«اندیشه و رفتار در روان‌شناسی بالینی» منتشر شده‌اند. این نشریه توسط دانشگاه آزاد اسلامی و با همکاری انجمن علمی روان‌پزشکان ایران به‌صورتفصل‌نامه انتشار می‌یابد.
راهکاری برای افزایش عزت نفس دختران
عزت نفس از اساسی‌ترین نیازهای هر انسانی برای داشتن زندگی مؤثر و روابط صحیح با دیگران است. نتایج یک تحقیق انجام‌شده توسط پژوهشگران داخلی مؤید آن است که رفتار صحیح والدین با نوجوانان می‌تواند اثرات قابل‌توجهی بر عزت نفس آنان داشته باشد.
نوجوانی ازجمله مراحل رشد و تکامل است که آثارش در بلندمدت اهمیت خاصی دارد. روابط پدر و مادر با یکدیگر و فرزندان نقش تعیین‌کننده‌ای در سلامت روانی نوجوان بر جای می‌گذارد. اگر این روابط بر اساس درستی استوار باشد می‌تواند نوجوان را در گذار از این مرحله دشوار، یاری کند. برعکس نامناسب بودن روابط، زمینه را برای ایجاد مشکلات و انحرافات فراهم می‌کند. الگوهای رفتاری مهمی که می‌توانند در تمام طول عمر بر زندگی فرد اثرگذار باشند، در این دوره شکل می‌گیرند. به اعتقاد متخصصان، والدین نقش برجسته‌ای در شکل‌گیری رفتارهای سازنده و مخرب فرزندان دارند. در میان بحران هویت دوره نوجوانی نقش والدین و مهارت آنان در برقراری ارتباط مثبت و سازنده با فرزند نوجوانشان بسیار حساس و حیاتی است. گرچه در دوره نوجوانی به دلیل برخی ویژگی‌های تکاملی نوجوانان ازجمله ارتباطات بیشتر با گروه همسالان، استقلال‌خواهی و آرمان‌گرایی، ارتباط نوجوان با خانواده کمتر می‌شود، اما همین روند تکاملی نیز در سایه خانواده و بستری که خانواده برای پرورش و تکامل نوجوان از طریق ارتباط درست فراهم می‌کند، خواهد بود.
در همین خصوص و در رابطه با تأثیر مهارت‌های ارتباطی والدین بر میزان عزت‌نفس نوجوانان، تیمی پژوهشی از دانشگاه تربیت مدرس مطالعه‌ای را انجام داده است که نتایج آن اخیراً در فصل‌نامه «پایش» متعلق به پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی منتشر شده است.
در این پژوهش نیمه تجربی که بر روی ۷۷ نوجوان دختر یکی از دبیرستان‌های دولتی شهرستان دماوند و والدینشان انجام‌شده، محققان به کمک پرسشنامه اطلاعات مورد نیاز را گردآوری کرده‌اند.
قبل از این کار، آنها با توجه به نیازهای آموزشی والدین در خصوص بهبود مهارت‌های ارتباطی، ??جلسه آموزشی را طراحی کرده و در قالب آموزش گروهی در گروه‌های ۱۰ نفره برای آنها اجرا کردند.
نتایج این مطالعه نشان داد که اجرای چنین برنامه‌های آموزشی برای ارتقای مهارت‌های ارتباطی والدین به شکل قابل‌توجهی در افزایش عزت‌نفس دانش‌آموزان دختر نوجوان مؤثر است.
ربابه معماریان، محقق دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تربیت مدرس و همکارانش دراین‌باره می‌گویند: «شناخت تغییرات رفتاری دختران نوجوان و طراحی برنامه مهارت‌های ارتباطی والدین توانست کمک کند تا والدین ارتباط بهتری با نوجوان دختر خود برقرار کنند.
درواقع برخورد با نوجوانان باید به‌گونه‌ای باشد که به تشدید عصبانیت، عصیانگری و عناد منجرنشود». به گفته آنها، «یافته‌های پژوهش ما همچنین نشان داد که چنین آموزش‌هایی می‌توانند سبب افزایش مسئولیت‌پذیری و سازگاری با مدرسه در دانش‌آموزان شود».
عزت نفس جزء ویژگی‌هایی است که وابستگی چندانی به عوامل مادی ندارد، بلکه نحوه ارتباط والدین با نوجوان و نحوه برخورد آنها با نیازهای روانی خاص این سنین در ایجاد آن به شکل مطلوب نقش بسیار مهم‌تری دارد.
معماریان و همکارانش معتقدند: «بررسی مطالعات نشان می‌دهد که در بسیاری از موارد عدم آگاهی والدین از نحوه رفتار با نوجوانان، علت پایین بودن میزان عزت نفس در آنها است و برعکس شناخت والدین از توانایی‌های دانش‌آموز دختر نوجوان یکی از عوامل مهم در افزایش عزت نفس بوده است.
با شناخت نوجوان، والدین مسئولیت‌ها و تصمیم‌گیری‌های مربوط به نوجوان را به آنها واگذار می‌کنند و این عوامل می‌تواند در افزایش عزت نفس اثرگذار باشد».
در این برنامه آموزشی، مواردی چون عدم مقایسه نوجوان با دیگران و توجه به نقاط مثبت او، توجه به نحوه بیان جملات و استفاده از کلمات محبت‌آمیز، پرهیز از جملات دستوری درکنار رعایت احترام در برقراری ارتباط ازجمله مواردی بود که به والدین ارائه شد. مجریان این پژوهش با توجه به نتایج مثبت آن پیشنهاد داده‌اند که جهت ارتقای سلامت دختران نوجوان، توجه ویژه‌ای به آموزش والدین بر اساس نیاز و خصوصیات دوران نوجوانی شود.
