شاید مهم‌ترین دغدغه و سؤال هر معلم این است که چگونه می‌توان یادگیری مطالب درسی را مؤثرتر ساخت. آموزش به مجموعه فعالیت‌هایی گفته می‌شود که معمولاً به یادگیری منجر می‌شود. این فعالیت‌ها توسط معلم و یادگیرنده تواماً انجام می‌شود. ولی در تجزیه و تحلیل نهایی، یادگیری که نتیجه آموزش است،به وسیله یادگیرنده صورت می‌پذیرد. در واقع معلم روش یادگیری را آموزش می‌دهد، نه صرفاً موضوع درسی را موفقیت در امر آموزش به عواملی چون معلم، وسایل آموزشی و یادگیرنده و تعامل آنها با یکدیگر مربوط است.
کریم عباسی اول ـ کارشناس ارشد روان‌شناسی تربیتی
آموزش و یادگیری ضمن ارتباط بسیار نزدیک با یکدیگر، دو فرایند مستقل هستند. آموزش می‌تواند به یادگیری منجر شود، ولی ضرورتاً یادگیری نتیجه آموزش نیست. به این ترتیب،معلم یادگیری را تسهیل می‌کند، ولی هر یادگیرنده‌ای مسئول یادگیری خود است. بنابراین می‌توان گفت: آموزش مجموعه‌ای از فعالیت‌هایی است که در پی تسهیل یادگیری هستند، ولی ممکن است به یادگیری منجر نشود. هر نوع تدریس، لزوماً به یادگیری منتهی نمی‌شود. آن‌چه در امر آموزش برای معلم اهمیت دارد، شناخت یادگیرنده و تسهیل یادگیری برای او است. بنابر آن‌چه گفته شد، این نتیجه حاصل می‌شود که آموزش را نمی‌توان به سلیقه شخص معلم واگذاشت. به همین خاطر،در این مقاله، برای بهبود فرایند یاددهی ـ یادگیری، پیشنهادهایی موثر برای موفقیت معلم در کلاس درس ارائه می‌شود:
۱. کلاس درس را با جدیت شروع کنید: برخی معلمان در نخستین جلسه تدریس سال تحصیلی،کلاس درس را جدی نمی‌گیرند و همین امر ممکن است بهانه‌ای باشد برای درس نخواندن بعضی دانش‌آموزان. لازم است معلم مطالبی را از قبل آماده کند و در صورتی که دانش‌آموزان منبع درسی نداشته باشند، برای آنها مطرح کند و بدین وسیله نخستین جلسه تدریس را رسمی و جدی بگیرد.
۲. انتظارات خود را بیان کنید: در آغاز سال تحصیلی، خواسته‌های خود را برای دانش‌آموزان مطرح کنید. بیان این انتظارات، چارچوب و قالبی برای دانش‌آموزان ایجاد می‌کند تا بر اساس آن عمل کنند.
۳. با تک‌‌تک دانش‌آموزان ارتباط برقرار کنید: برقراری رابطه با دانش‌آموز، نه فقط باعث ایجاد صمیمیت و همدلی می‌شود، بلکه رفع مشکلات آموزشی و اخلاقی و رعایت تفاوت‌های فردی را در پی دارد.
۴. از وضع جسمی و روحی دانش‌آموزان خود آگاه شوید: برخی دانش‌آموزان ممکن است ناراحتی جسمی یا روانی داشته باشند. لذا لازم است معلم از وجود اینگونه ناراحتی‌ها آگاهی یابد و در صورت لزوم آنها را به پزشک مربوط ارجاع دهد.
۵. برای خود طرح درس روزانه و سالانه داشته باشید: داشتن طرح درس نه فقط باعث تسلط معلم بر موضوع درسی می‌شود، بلکه بر احاطه معلم بر کلاس درس می‌افزاید.
۶. با روش‌های گوناگون تدریس آشنا شوید: استفاده از یک شیوه تدریس واحد مانند سخنرانی، دانش‌آموزان را به زودی کسل می‌کند. لذا معلم باید با شیوه‌های متفاوت تدریس آشنا شود و بر حسب مورد از هر یک استفاده کند.
۷. با قاطعیت برخورد کنید: برخی دانش‌آموزان بنا به دلایلی، رفتارهای ناشایست اخلاقی از خود نشان می‌دهند، مانند لگد زدن به دیگری، دشنام گفتن و غیره. در اینگونه موارد، نباید معلم بی‌تفاوت بماند، بلکه باید قاطعانه مورد را دقیقاً بررسی کند.
۸. خوش‌خلق و خوش‌رفتار باشید: نخستین برخورد با دانش‌آموزان بسیار مهم و مؤثر است. لذا لازم است معلمان در آغاز سال تحصیلی، خوش‌برخوردی نشان دهند تا ذهنیت مثبتی در دانش‌آموزان ایجاد کنند.
۹. انعطاف‌پذیر باشید: معلمان نباید برای همیشه خود را در چارچوب یک برنامه کاری یکسان قرار دهند. بنا به دلایلی مانند ایام تعطیلی مناسبت‌ها، برنامه‌های فرهنگی و غیره. لازم می‌آید مواقعی که کارها مطابق انتظارات پیش نمی‌رود، معلمان خود را از آن قالب مشخص بیرون آورند.
۱۰. سعی کنید به شیوه مستقیم یا غیرمستقیم از وضعیت خانواده (والدین) دانش‌آموزان اطلاعاتی حاصل کنید: در صورتی که معلم از میزان تحصیلات، میزان درآمد، شغل و تعداد فرزندان والدین دانش‌آموز آگاه باشد، از یک‌سو می‌تواند با دانش‌آموز هم‌نوا شود و از سوی دیگر این موضوع به پیشرفت تحصیلی او می انجامد.
۱۱. از آخرین اطلاعات و یافته‌ها در رشته تخصصی خود آگاهی یابید: تعهد و تخصص دو روی یک سکه‌اند. پیشرفت فناورانه علوم و فنون روز ایجاب می‌کند که معلمان از آخرین یافته‌ها در رشته تحصیلی خودآگاهی یابند. انتقال این اطلاعات به دانش‌آموزان موجب می‌شود که دانش‌آموزان، معلم را آگاه و باسواد شمارند و از کلاس درس لذت ببرند.
۱۲. پاسخ سئوالی را که نمی‌دانید، نگویید: گاهی برخی دانش‌آموزان سئوالات درسی یا حتی غیردرسی می‌پرسند. اگر معلم پاسخ سئوال موردنظر را نداند، در این صورت با صراحت جواب «نه یا نمی‌دانم» گفتن، بهتر از آن است که به دانش‌آموز اطلاعات نادرست انتقال داده شود. از سوی دیگر، این امر صداقت معلم را بیشتر نمایان می‌کند.
۱۳. با شیوه‌های مطالعه آشنا شوید: برخی دانش‌آموزان فقط از یک شیوه مطالعه استفاده می‌کنند و همین امر در درازمدت ممکن است موجب کاهش انگیزه دانش‌آموز شود. لذا لازم است دانش‌آموزان به وسیله معلمان خود، با روش‌های گوناگون مطالعه آشنا شوند. معلمان در این زمینه می‌توانند منابعی را برای دانش‌آموزان معرفی کنند.
۱۴. با علاقه وارد کلاس شوید: با لبخند و گشاده‌رویی وارد کلاس شوید نه با ترش‌رویی. این امر به ایجاد علاقه در دانش‌آموزان می‌انجامد و شور و شوق فراوانی برای شنیدن و مطالعه ایجاد می‌کند.
۱۵. توجه دانش‌آموزان را به خود جلب کنید: با گفتن کلماتی مثل دقت کنید، این مطلب مهم است، زیر این سطر خط بکشید، این مطلب در زندگی شما کاربرد بیشتری دارد و غیره می‌توان توجه دانش‌آموزان را به درس و کلاس بیشتر متمرکز کرد.
۱۶. شیوه کاری (تدریس) خود را ارزیابی کنید: هر معلمی لازم است از نقاط قوت و ضعف خود آگاهی یابد و روزانه شیوه تدریس خود را ارزیابی کند.
۱۷. به دانش‌آموزان اجاره انتقاد سالم و پیشنهاد مفید بدهید: هر گونه پیشرفت، در سایه انتقاد سالم و یا پیشنهاد مفید حاصل می‌شود. لذا لازم است معلمان به دانش‌آموزان خود بگویند و از آنها بخواهند هر انتقاد سالم یا پیشنهاد مفیدی دارند، مطرح کنند.
۱۸. در صورت لزوم، به دانش‌آموزان منابع جانبی را معرفی کنید: همان‌گونه که استفاده از وسایل کمک‌آموزشی به فهم بهتر مطالب درسی کمک مؤثری می‌کند، استفاده از منابع جانبی نیز در برخی اوقات به درک بیشتر مفاهیم درسی کمک می‌کند.
۱۹. رفتارهای متفاوت دانش‌آموزان را زیر نظر بگیرید: به گفته شهید رجایی، معلمی شغل نیست، عشق و هنر است لذا این عشق و هنر ایجاب می‌کند که هر معلمی برای نیل به هدف غایی، پاسخ مقتضی و مناسب به رفتارهای دانش‌آموزان بدهد.
۲۰. بر مشارکت گروهی دانش‌آموزان تأکید کنید: امروزه بیشتر از روش‌های فعال و نوین تدریس استفاده می‌شود. استفاده از این شیوه‌ها ایجاب می‌کند که تمامی دانش‌آموزان در فرایند یاددهی – یادگیری مشارکت همه‌جانبه داشته باشند.
نتیجه
عوامل بیست‌گانه موفقیت معلمان در کلاس درس، باعث جدیت، بیان انتظارات، ایجاد همدلی، انعطاف‌پذیری، هم‌نوایی، مشارکت گروهی، ایجاد علاقه و توجه بیشتر دانش‌آموزان می‌شود و در نتیجه فرایند یاددهی – یادگیری بهبود می‌یابد و مشکلات‌آموزشی کمتر می‌شود.
شاید همه شما به عنوان معلم از این روش‌ها استفاده و نتیجه مثبت یا منفی را در کارتان کسب کرده باشید، اگر هم در کلاس درس خود را در جایگاه مدیریت عمده ترین فرایند ذهن یعنی یادگیری قرار دهند، شاید این راهبردها به شما کمک کنند.
منبع: مجله رشد
