نوشته ی:نیک پاکارد/قیل ریس
ترجمه ی:رکسانا شهرام/مرتضی مجدفر
دستنامه ی برای معلمان»،ترجمهی» کتابی کاربردی است.نوشتهی«نیک پاکارد و فیل ریس»که مؤسسهی«گوگان پیچ»۱ در انگلستان،آن را با عنوان اصلی«۲۰۰۰ ۲ از سری۲» به چاپ رسانده است.در این مجموعهی خواندنی،۲۰۰۰ نکته کاربردی برای آموزش اثربخش و مدیریت مطلوب کلاس درس، برای مطالعهی معلمان در تمامی دورههای .تحصیلی فراهم شده است
مترجمان این مجموعه،ضمن اینکه تا حد امکان به متن اصلی وفادار ماندهاند، هرجا که لازم شده،تغییراتی متناسب با ویژگیهای فرهنگی ایران و الزامات،ساختار و قوانین آموزش و پرورش کشورمان را در متن اعمال کردهاند.کار ترجمه توسط خانم شهرام صورت پذیرفته و ویرایش علمی و مطالعات تطبیقی و اعمال تغییرات،را آقای مجدفر انجام دادهاند.«رشد معلم»امیدوار است طی دورهی مربوط به سال تحصیلی ۸۷-۸۶،بتواند قسمت اعظم این کتاب ارزشمند را به خوانندگان خود تقدیم کند.
فنون آموزش اثربخش و مدیریت مطلوب کلاس درس
۱-ورود به کلاس برای اولین بار: هیچگاه دوباره این فرصت را نخواهید داشت که بتوانید همانند روز اول،بر روی دانشآموزان تأثیری خوب بگذارید!در هر کاری که با مردم در ارتباط باشد،خاطرهی اولین برخورد بسیار تعیینکننده است و در هیچیک از مشاغل،تأثیر برخورد اول تا بدین حد اهمیت ندارد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)فراموش نکنید که خود را معرفی کنید و در صورت لزوم نام خود را روی تختهسیاه بنویسید.
معمولا دانشآموزان دورهی ابتدایی معلمان خود را به خوبی میشناسند و با او مرتبا در ارتباطند؛در راهنمایی و دبیرستان،این رابطه تغییر میکند و برای دانشآموزانی که وارد سال تحصیلی جدید و یا مدرسه جدید میشوند،بسیار استرسآور است که یکباره و در عرض یک هفته با ده-بیست معلم جدید روبهرو شوند.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)به وضوح انتظاراتی که از دانشآموزان خود دارید را اظهار نمایید و کارهای مجاز و غیر مجاز در کلاس را کاملا مشخص کنید.
برای طرز رفتار آنها در کلاس قوانینی وضع نموده و همیشه روی آنها پافشاری کنید.شاید از دانشآموزان دعوت کنید که پیشنهادی خود را به منظور طرح دستور العملهای تکمیلی ارائه کنند.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)اسامی دانشآموزان خود را به سرعت فراگیرید؛زیرا همیشه تعلیماتی که خطاب به یک شخص داده میشود،اثربخشتر است؛اگر هیچگاه فراموش نکنید که کلاس درستان از تعدادی افراد مستقل از هم تشکیل شده است و هریک از آنها را جداگانه و به خوبی بشناسید،نحوه کارتان بسیار کارآمدتر خواهد شد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)اگر دانشآموزان نام همدیگر را نمیدانند،به آنها کمک کنید تا یکدیگر را بشناسند.یک روش این است که دانشآموزان را دایرهوار کنار هم قرار داده و از هرکدام بخواهید خود را معرفی کند؛به عنوان مثال،نام من«علی»است و بعد،دوست کناردست خود و نفر بعد از خود را معرفی کند؛
(به تصویر صفحه مراجعه شود)به دانشآموزان کمک کنید تا روحیات یکدیگر را بشناسند.این امر به شما نیز کمک میکند که آنها را بشناسید؛به عنوان مثال،دانشآموزان را دور هم قرار داده و از آنها بخواهید که خود را معرفی کنند؛مثلا اسم من«سارا»است.دلخواهترین غذای من در دنیا پیتزا است و از عنکبوتها متنفرم.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)به دانشآموزان خود نشان دهید که با چه برنامههای مواجه خواهند شد.به دانشآموزان خود تصویری شفاف از آنچه طی هفتههای آتی انجام خواهند داد،نشان دهید و علت انجام آنها را نیز بیان کنید.به آنها کمک نمایید تا متوجه
شوند روش کاری شما چگونه با برنامههای آموزشی و پرورشی،رئوس مطالب درسی و غیره همخوانی خواهد داشت.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)اطمینان پیدا کنید که دانشآموزان متوجه شدهاند که چگونه ارزیابی خواهند شد.چه بخشهایی از کارها در ارزیابی از اهمیت بیشتری برخوردار خواهند بود؟چه قسمتهایی،مرور مواردی هستند که قبلا تدریس شدهاند؟به آنها تأکید کنید که همیشه باید مراقب انجام تکالیف خود بوده و نسبت به پیشرفت خود احساس مسئولیت کنند،به خصوص زمانی که از آنها ارزیابیهای مداوم به عمل میآید.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)از دروس اول به این منظور بهره بگیرید که دریابید دانشآموزان تا چه اندازه روی موضوع آگاهی دارند تا بر این اساس جهت تدریس خود طرحریزی کنید.میتوانید این کار را با برگزاری امتحان انجام دهید یا میتوانید از آنها بخواهید تا موضوعی که از نظرشان شخصی است را روی کاغذ بیاورید.این کار به شما کمک میکند شناخت بیشتری از آنها پیدا کنید.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)برای دانشآموزان توضیح دهید که چه منابعی برای استفاده در دسترسشان است؛به کدامیک از آنها خودشان دسترسی دارند و کدامیک را میتوانند از طریق معلم، کتابخانه و مراکز نگهداری اینگونه منابع تأمین کنند.دانشآموزان را تشویق کنید که جهت حفظ و نگهداری منابع موجود در کلاس بکوشند و احساس مسئولیت کنند؛
(به تصویر صفحه مراجعه شود)در صورت تخطی از قوانین رفتاری وضعشده به شدت واکنش نشان دهید.این امر به خصوص در هفتههای اول شروع کار از اهمیت بالایی برخوردار است.به افراد حاضر در کلاس نشان دهید که شما به هرجریانی که در کلاس رخ میدهد،توجه داشته و هیچ مطلبی را نادیده نمیگیرید.
۲-جلبتوجه و سروسامان دادن به کلاس
اگر همهی دانشآموزان ساکت بنشینند، آماده فراگیری باشند و تمام مدت به درس توجه کنند،همه چیز عالی خواهد بود،ولی طبیعت جوانان با این حالت وفق ندارد!در اینجا نکاتی اشاره شده است که با استفاده از آنها میتوان به طبیعت رفتاری دانشآموزان غلبه کرد،اما به خاطر داشته باشید در برخورد با افراد مختلف،روشهای متفاوتی مؤثر است؛لذا سعی کنید روش کاری خاص خودتان را بیابید.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)سعی کنید اول هیچ کاری انجام ندهید.همان جایی که هستید،بسیار آرام و کاملا ساکت بایستید.دانشآموزانی که در ردیفهای جلوتر هستند،به شما توجه خواهند کرد و کمکم صدای صحبت در کلاس پخش خواهد شد.قبل از احساس نیاز به تصمیمگیری برای به کار بردن تاکتیکی دیگر،یک یا دو لحظه تأمل کنید!
(به تصویر صفحه مراجعه شود)هرگز در کلاس فریاد نزنید!اگر همهی دانشآموزان ساکت نیستند،جدا از اینکه به طور آنی تحریک شده و با بلندترین صدای خود فریاد بزنید«ساکت»،بپرهیزید. شروع به صحبت با دو یا سه دانشآموزی کنید که به نظر میرسد آمادهی گوش فرادادن به صحبتهای شما هستند.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)از حس کنجکاوی افراد استفاده کنید.گاهی اوقات دانشآموزان کلاس به پچپچهای دیگران توجه میکنند.طبیعت بشر بهگونهای است که تمایل دارداز هرچیزی سر در بیاورد،به همین جهت با آنهایی که به شما نزدیکتر هستند،آهسته پچپچ کنید، این کار باعث میشود بقیهی افراد کلاس به صحبتهایشان خاتمه داده و به سخنان شما گوش دهند.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)یکی از افراد بیتوجه را وارد بحث کنید!از یکی از دانشآموزانی که به دقت به مطالب گوش میدهند،سئوالی بپرسید؛اما در ادامه،از دانشآموزی سئوالی بپرسید؛اما در ادامه،از دانشآموزی سئوال کنید که میدانید به درس توجه نداشته است. وقتی دانشآموزی در کلاس به مطلب گوش ندهد،نتیجهاش این است که همکلاسیها به این مطلب پی برده و همهی نگاهها به او معطوف خواهد شد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)روشهایی را پیش گیرید که دانشآموزان مجبور شوند به مطالب گوش دهند،درس را با مطالبی آغاز کنید که باید به آنها به دقت گوش داد؛به عنوان مثال استفاده از نوار ویدئو یا نوار ضبطصوت (کاست)با صدایی آهسته.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)مردم عاشق تعریف و تمجید هستند.از آنهایی که به مطالب توجه دارند تمجید کنید؛بهویژه کسانی که معمولا به درس توجهی ندارند؛این روش مؤثرتر از غرولند کردن به دانشآموزانی است که اصلا به مطلب دقت نمیکنند.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)با ارائهی یک تکلیف،کار را شروع کنید.تدریس هربخش را با ارائهی تکلیفی به دانشآموزان آغاز کنید.برای تکرار مطالب قدیمی،از جزوههای چاپ شده استفاده کنید یا آنها را از قبل روی تخته سیاه بنویسید.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)اهداف خاصی را برگزینید.تعدادی از دانشآموزان فعال کلاس را به عنوان راهنمای گروهی از دانشآموزان انتخاب کرده و در آغاز درس،تکالیف مشخصی را به آنها محول کنید.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)بینظمی موجود در کلاس را توهین به خود تلقی نکنید.بینظمی ابتدایی کلاس را بیحرمتی نسبت به خود ندانید؛آن را به عنوان یکی از خصوصیات طبیعی انسان در نظر بگیرید که بدیهی است تا زمانی که موضوع جالب توجهی پیش نیامده،ادامه خواهد داشت.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)هیچکس نمیخواهد که وارد یک شوخی سرگرمکننده نشود،اگر قادرید این کار را انجام دهید(ما معلمان معمولا در این کار تبحر نداریم!).برای دانشآموزانی که رفتار خود را کنترل کرده و به درس گوش میدهند،مطلب جالب توجهی را به آرامی بیان نموده و درس را اینگونه آغاز کنید. بقیهی شاگردان نیز مشتاق خواهند شد که وارد بحث شوند.
پینوشت:
(۱)- Kogan Page
(۲)-۲۰۰۰ هزار نکته برای معلمان.
The Times Educational -(3) Supplement (ضمیمه آموزشی تایمز).