نیازهای فراغتی مردم و برنامه ریزی اوقات فراغت

مهدی یاراحمدی خراسانی
در بسیاری از کشورها برنامهریزی اوقات فراغت، از جمله برنامههای اولویت دار محسوب میشود و مختص فصل خاصی از سال نیست. این در حالیست که در کشور ما مسئولان معمولاً مدت کوتاهی به تابستان مانده به فکر اوقات فراغت و برنامهریزی برای آن میافتند در حالی که این امر به طور حتم بیفایده خواهد بود.توجه به دو واقعیت، ماهیت اوقات فراغت را بیش از پیش آشکار مى سازد؛
اول این که؛ طبق آمار رسمى درصد بالایی از جمعیت کشورمان در سنین نوجوانى و جوانى هستند.
و دوم؛ جوانان ما در مقایسه با بسیاری کشورها، از تعطیلات طولانى تری برخوردارند.
لذا پاسخ دادن به نیازهاى متنوع آن ها در زمینه اوقات فراغتشان، از جنبه اخلاقى و تربیتى اهمیت فراوان دارد.
رفع خستگی: یکی از کاکردهای مهم اوقات فراغت رفع خستگی و تأمین استراحت فرد است. مسلماً هدف از این اوقات بطالت نیست بلکه زمانی است که فرد به تمدد اعصاب میپردازد و حاصل آن افزایش بازده است.
تفریح: پس از انجام کار در زمانی طولانی انسان نیاز دارد تا زمانی را صرف تفریح کند.
شکوفایی استعدادها: استعدادهای انسان اگر در شرایط مساعدی قرار گیرد به فعل تبدیل میشوند. اوقات فراغت یکی از این موقعیت های مناسب است که فرد میتواند با استفاده از آن به شناسایی و تقویت استعدادهای خود بپردازد.
رشد اجتماعی و معنوی فرد: تقویت سرمایه اجتماعی، تقویت هویت دینی و ملی، کاهش آسیب های اجتماعی، کمک به توسعه اقتصادی و اجتماعی وکمک به رشد اجتماعی فرد از مهم ترین کارکردهای اجتماعی اوقات فراغت است.
ضرورت توجه به نیازهای فراغتی مردم در سنین مختلف
خدمات فراغتی در هر جامعه برمبنای نیازهای فراغتی مردم بنا شده است. این نیازها عمدتاً اجتماعی هستند و در طول زندگی تغییر پذیرند. زیرا علایق و فعالیتهای انسانها تغییر میکند. برخی از دلمشغولیها هرچند در تمام مدت زندگی ممکن است وجود داشته باشد، اما در یک مرحله خاص از زندگی برجسته و نمایان میشود. براین اساس نظام برنامه ریزی برای اوقات فراغت باید براساس گروه های سنی و به صورت تخصصی صورت پذیرد. مراحل اصلی زندگی را به شرح؛ کودکی و نوجوانی، جوانی، میانسالی و سالمندی(بازنشستگی) برشمردهاند که مسلماً نظام برنامه ای واجرایی متفاوتی را مطالبه می نماید.
فهرست نیازهای عمده ای را برای تعیین «نیازهای فراغت» مردم شناسایی شده اند که عبارتند از:
نیازهای؛ “تجربه های جدید(مثل مسافرت و ماجراجویی)، استراحت و تفریح، فعالیت جسمی و سلامتی، کسب هویت، امنیت، برتری(یعنی توان کنترل دیگران در محیط)، تعامل و ارتباط با دیگران، فعالیت ذهنی و خلاقیت، مفیدبودن”.
برای برنامه ریزی فراغت، میتوان به وسیله نیازسنجی ها از انگیزه های پنهان، علایق، عادت ها و دانش افراد آگاه شد.آگاهی از ویژگی های جمعیت شناختی، چگونگی استفاده از زمان، رفتار مردم در اوقات فراغت و نگرش آنها به موضوع فراغت، از راه های عملی این نیازسنجی است. شناسایی الگوهای فراغت افراد مستلزم ارزیابی های کمی و کیفی است.
عادت های ایرانیان در گذران اوقات فراغت
در ایران گذران اوقات فراغت از گذشته تا به حال تغییر یافته و گذران اوقات فراغت مردم از خارج خانه به درون خانه ها راه یافته است. آمارها نشان می دهد بیشتر وقت صرف تماشای تلویزیون و متأسفانه وقت کمتری صرف مطالعه می شود. البته سینما، پارک ها و تئاتر هنوز هم جز گذران اوقات فراغت محسوب می شود.
در گذشته مردم عموماً اوقات فراغت شان را به میان طبیعت و ییلاق های اطراف شهر می رفتند، البته کسانی که از توان مالی برخوردارباشند و وسیله نقلیه شخصی داشته باشند هنوز هم گاهی به این شیوه اوقات فراغت را سپری می کنند.شناساندن معنا و مفهوم صحیح فراغت به مردم خود از عوامل مهمّ استفاده بهینه از این اوقات است.
بسیارى از افراد و خانواده ها، تصوّرشان از اوقات فراغت بسیار سطحى است. بسیاری این فرصت ها را به معناى بیهوده گذرانى و سرگرمى هاى بى حاصل تلقّى کرده اند. در نتیجه در ایام فراغت فرزندانشان را به اختیار خود رها کرده اند. غافل از آنکه فرزندان در خانه و یا محیط هاى دیگر به امور بیهوده و گاه مبتذل مشغول مى شوند. توجه و به کارگیرى توصیه هاى زیرتوسط متولیان امور در تنظیم اوقات فراغت بسیار تعیین کننده است:
• برنامه ریزی اوقات فراغت نوجوانان و جوانان با مشورت خود آنان انجام پذیرد.
• برنامه اوقات فراغت، لازم است با توجه به علاقه و سنین افراد تنظیم شود.
• تنظیم اوقات فراغت، به گونه اى باشد که حداقل به یک نیاز روحى فرد پاسخ دهد.
• برنامه اوقات فراغت باید از جاذبه بالایى برخوردار باشد. رعایت تنوع روحى نوجوانان و جوانان از عوامل موفقیت برنامه است.
• معمولاً در اوقات فراغت، نرخ جرائم و بزهکارى ها افزایش مى یابد لذا مراقبت از حیات اجتماعى و معاشرت ها در ایام فراغت، یک ضرورت غیر قابل انکار است.
• تشویق نسل جوان به داشتن برنامه اى مفید و جامع که شامل؛ “ورزش، کتابخوانى، جبران عقب افتادگى هاى آموزشى، پرورش هنر و سلیقه هاى متنوع، آموزش مهارت هاى زندگى اجتماعى، تعلیم دوره هاى مختلف زبان و رایانه، تقویت مبانى دینى و اخلاقى، مطالعه زندگى نامه پیشوایان الهى و … ” باشد، آنان را در تحقق زندگى متعادل و سالم یارى می نماید.
سخن پایانی
اوقات فراغت از آن موضوع های کلیشه ای است که هر سال بارسیدن تعطیلات سوژه ی رسانه ها می شود. هرساله دستگاه های مسئول مثل؛ آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد، سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت ورزش و جوانان، بسیج و … با ارایه آمار و گزارش های مختلف از موفقیت نهاد خود در غنی سازی اوقات فراغت سخن به میان می آورند. حال آنکه که اکثر تلاش آن ها فقط در برگزاری کلاس های هنری، ورزشی و اردوها خلاصه شده و مهم تر اینکه این آمار و ارقامی که در استان های مختلف برای فعالیت های فراغتی از سوی سازمان های ذیربط انجام می گیرد بیشتر جنبه کمی قضیه را در برداشته و بعد کیفی توجه نمی شود.
هدف از فعالیت های اوقات فراغت کسب آرامش و لذت همراه با تدبیر و آموزش است. در این مسیر خانواده و نهادهای متولی غنی سازی اوقات فراغت می بایست در برنامه ریزی های خود نیازها و علایق جوانان و نوجوانان را مدنظر داشته باشند. عمر عزیز انسان گرانبهاتر از آن است که به غفلت و بطالت بگذرد.در فرهنگ اسلامى، فراغت به معناى بیکارى، بطالت و تنبلى وجود نداشته و انسان مسلمان نمى تواند وقت را به بیهودگى بگذراند.
سایت الف یکشنبه ۹ تیر ۱۳۹۲