مدارس هوشمند از تئوری تا عمل
آموزش و پرورش نهادی فراگیر، پویا وتأثیر گذار بر رفتارها و هنجارهای آشکار و نهان همه جانبه اخلاقی ، سیاسی ، اقتصادی ، دینی ، حقوقی ، اجتماعی و فرهنگی آحاد جامعه است. ماهیت فعالیت و اهداف آن ارتقاء توان روحیه خلاقیت، شکوفایی و بروز استعداد، بالابردن سطح آگاهی های عمومی ، تخصصی و تعیین راهبرد در دستیابی به تعالی ، توسعه ، سعادت ، رشد می باشد.
بنابراین یکی ازارکان اساسی توسعه یک کشور، بخش آموزش آن است. این بخش از آن جهت دارای اهمیت فوق العاده ای است که هم ابزاری مهم برای توسعه بوده و هم یکی از اهداف توسعه محسوب می شود. نظام های آموزشی جهت آموزش منابع انسانی از راهبردهای مختلفی استفاده نموده اند، هم زمان با تحولات و تغییرات گسترده در ابعاد مختلف نظام ها ی آموزشی این راهبردها هم دچار تغییر شده اند.[۱]
ما درحال گذرازجامعه صنعت محور به جامعه اطلاعات محور، یا به عبارت دیگر گذر از دنیای فیزیکی به دنیای مجازی هستیم. ورود به عصر اطلاعات و زندگی اثر بخش در جامعه اطلاعات محور، مستلزم شناخت ویژگی های آن است. یکی از نهادهای اجتماعی که در این عصر دستخوش تغییرات وسیع خواهد شد، نهاد آموزش و یادگیری در سطح عمومی وعالی است. در گذر به جامعه ، اطلاعاتی، نقش عمده بر دوش دانش آموختگان جامعه است و آموزش و یادگیری می باید بر اساس رویکردهای جدید تنظیم شود. پیش نیاز وارد شدن به این پهنه ، گسترش سریع و وسیع آموزش الکترونیکی، از پایین ترین تا بالاترین سطح نظام آموزشی کشور است. [۱] ص۲ . کوهن (۱۹۷۰) معتقد است که مدل پیشرفت علم، تحول از یک پارادیم به پارادیم دیگر است و در هرحوزه فکری می توان پارادیمی را یافت. فناوری اطلاعات پارادیم جدیدی است که درهر حوزه ای کاربرد دارد و ضمن ایجاد پارادیم های دیگر، سبب تغییر چهره جهان ماشده و امکان آموزش متاسب با نیازهای عصر حاضر را فراهم کرده است. به عنوان مثال ،آموزش مجازی یا الکترونیکی پارادیم جدیدی درحوزه آموزش و یادگیری پدید آورده و امکان یادگیری را درهرزمینه، برای هر فرد، درهر زمان و در هر مکان به صورت مادام العمر فرام آورده است. بنابراین برای نخستین بار امکان جهش از موقعیت عقب ماندگی به موقعیت پیشرفته برای کشورها فراهم شده است. در این میان میزان توسعه و کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش، مهم ترین شاخص پیشرفت به شمار می رود و آموزش مجازی یا آموزش الکترونیکی، مهم ترین عامل جهش علمی وفرهنگی محسوب می شود. به عبارت دیگر آموزش مجازی کلید گذرنیروی انسانی به جامعه اطلاعاتی است و گذر به جامعه اطلاعاتی با نرخ سواد الکترونیکی به مفهوم توان خواندن ونوشتن ومیزان بهره وری از سامانه های اطلاعاتی و ارتباطی –رابطه مستقیم دارد(دانشگاه بین المللی ایران۲۰۰۲).[۱](ص۳)
تعاریف آموزش الکترونیکی:
دست اندر کاران سیستم های سیسکو (آموزش الکترونیکی،۱۳۸۲) معتقدند:آموزش الکترونیکی، یک یادگیری اینترنتی است که می تواند شامل رساندن مطلب درچندین شکل، مدیریت آموزش، و یک مجموعه شبکه شده ازدانش آموزان و تعدادی از توسعه دهندگان و کارشناسان خبره باشد .الیوت میسی (آموزش الکترونیکی،۱۳۸۲) می گوید:آموزش الکترونیکی، فناوری شبکه را برای طراحی، انتخاب ، اداره کردن و بسط دادن آموزش به کار می برد. [۱](ص۳)
ازجمله معضلات سیستم آموزشی ما مسائل برنامه ریزی درسی در نظام آموزش وپرورش وآموزش عالی کشوراست، که عملکرد فارغ التحصیلان در مقاطع ابتدایی، راهنمایی، متوسطه و دانشگاه موید این امراست.همچنین مسایل مطروحه ازطرف استادان، دانشجویان، کارفرمایان، کارشناسان، معلمان، دانش آموزان، مدیران و شهروندان حاکی از نارضایتی آنان از حجم کتابها، افزایش تعداد عناوین، روزآمد نبودن محتوا ومطالب، عدم انسجام عمودی وافقی وعدم توالی مفاهیم.مقاطع مختلف تحصیلی، عدم همخوانی محتوای کتاب های درسی با نیاز یادگیرندگان و جامعه، عدم توجه به ماهیت دانش و رشته تحصیلی مربوطه عدم رعایت استانداردهای بین المللی در طراحی و مهندسی برنامه درسی و ضعف نظام ارزشیابی پیشرفت تحصیلی و… وبالاخره نا کارآمدی روش تدریس موجود در نظام آموزشی ما است. [۱](ص۱۶)
در این راستا وقتی ما تئوری های برنامه درسی را بررسی می کنیم به دو دسته نظریات اساسی برمی خوریم یکی نظریات مربوط به طراحی برنامه درسی (تعیین عناصر تشکیل دهنده برنامه درسی با توجه به چگونگی تصمیمی گیری این عناصر یا تعیین نقشه ای جهت آموزش) و نظریات مربوط به برنامه ریزی درسی (تعیین مراحل اجرا وروش کار با عنایت به اقشار تصمیم گیرنده) موضوع ناکارآمدی روش های تدریس تدریس که به عنوان یکی از مشکلات فعلی نظام برنامه ریزی درسی کشور، ازآن یاد شد. در قلمرو اجرای برنامه درسی قرار می گیرد. در زمینه چگونگی اجرای برنامه درسی وشیوه های تدریس، محتوا، صاحب نظران، اندیشمندان و متخصصین نظرات متعددی را ارائه داده اند.
پیشرفت تکنولوژی و دست آوردهای عملی، برنامه ریزان درسی را وا می دارد تا به دنبال راهکارهایی باشد که بتوانند سرعت یادگیری یافته های جدیدی را باسرعت پیشرفت تکنولوژی همسو وهماهنگ کنند. باید به فکر راهبردهایی باشیم که ما راسریعتر و بهتر و با لحاظ داشتن ویژگی های فردی هر فراگیر به مقصمود برساند. باید کاری کنیم که هر کس در هر حال و در هر جا که هست بتواند یاد بگیرد وظیفه برنامه ریزان درسی تسهیل یادگیری از طریق ارائه روش های جدید یادگیری است. استفاده ازاین روش موجب صرفه جویی درزمان، هزینه ها ومنابع انسانی می گردد.[۱](ص۱۹)
راه اصلی رشد و پیشرفت جوامع بشری چیزی نیست جز آموزش، نظام های آموزشی و فعالیت های حاکم برآن با توجه به پیشرفت جوامع که همواره دستخوش تغییر و تحول بوده است و تحول آموزشی، خود معلول تحول اجتماعی و تحول علوم و فن آوری است. نظام های سنتی آموزش، روش های استاد شاگردی، کلاس های بی روح، محتوا های کم رمق، شیوه نامه ها و بخش نامه ها تکراری و فسیل شده، آزمون های حفظ و تکرار، نظام نمره سالار، تربیت گلخانه ای و گلدان پروری، اندیشه محدود و خلاصه شده در کتاب درسی، اداره کلاس ها با معلمان دو دهه وسه دهه قبل که آموزش جدید واطلاعات نوین و دوره های تکملی ندیده اند و صرفاً استفاده از روش مستمر سخنرانی و متکلم وحده بودن معلم وغیر ابرازی بودن آموزش و… دیگر پاسخگوی دنیای شتابان ونسل هوشیار وتیز مغز وتند اندیش وسخت کوش نیست.[۲](ص۱۱۸). حضرت علی(ع)می فرمایند: فرزندان خود را مانند خود بار نیاورید زیرا آنها برای آینده و زمانی غیر از زمان شما آفریده شده اند. نظام های آموزشی پیشرو در دنیای آموزش نظام هایی هستند که جرأت و جسارت تجربه، تغییر، اصلاح، تحول و طی کردن مسیر های جدید و مطالعه شده را داشته و دارند. در نظام های کار آمد ومدارس برتر در عرصه بین المللی ، دست اندر کاران منتظر اتفاقات، فاصله ها، تقلید های ناقص و ناشیانه و حیرت زدگی نمی شوند بلکه برسفینه تحول سوار می شوند وموج شکنی و رکودزدایی را تجربه می کنند و با لحاظ مولفه های جهانی اندیشی و بومی گرایی افق های تازه ای را بر مملکت و نظام آموزشی خویش می گشایند، در نظام های پیشرو همیشه افق های جدید گشوده می شود و به جای تماشاگری، فعالیت و بازیگردانی جریان دارد لذا با رقم زدن مدل ها و روش ها و ساختارهای جدید ومتناسب با تحولات روز و دگرگونی های عصر و نسلی علاوه بر اتفاق سازی، مبنای الگو برداری دیگران می شوند و اصطلاحاً ترازوی سنجش قرار می گیرند و دیگران فاصله های خود را با آنها تنظیم می کنند. [۲](ص۱۲۰)
منیز واولسن (۱۹۹۹) براساس تحقیقی که روی دانش آموزان ۴۶۲ مدرسه در ایالات متحده آمریکا انجام شده، بیشتر معلمان این مدارس، برای فراهم آوردن محیط های بادگیری واقعی که به حل مشکلات و مسائل موجود در دنیای واقعی دانش آموزان می پردازند از فناوری استفاده می کرده اند. دراین مدراس دانش آموزان در مقاطع زمانی گوناگون به اجرای پژوهش هایی که کار با آنها نیاز به آگاهی از چند موضوع درسی متفاوت داشت، می پرداختند. در این کلاس ها نظام ارزشیابی دانش آموزان نیز تا حدی تغییر کرده بود، به طوری که آنان را براساس فعالیتهایشان (که معمولاً در پرونده های دانش آموزی جمع آوری می شد) ارزیابی می کردند. استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات دانش آموزان را در جستجو، گردآوری و تحلیل اطلاعات و ارائه آنها به صورت کاری عملی توانا ساخت. این نتایج نقش اساسی استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات در حمایت از این شیوه ها آموزشی ایفا می کند. [۲](ص۱۵۹و۱۶۰)
مدرسه هوشمند سازمانی است آموزشی، با موجودیت فیزیکی و حقیقی (ونه مجازی) که در آن دانش آموزان به شکل نوینی آموزش خواهند دید مدرسه هوشمند به عنوان یکی از ارکان نظام ملی نوآوری آموزش، سازمانی است. در مدراس برتر معلمان ودنش آموزان محتوای درسی را بااستفاده از نرم افزارهایی مانند پاورپوینت وغیره به شکل گسترده ای تولید می کنند.[۲] (ص۱۶۵)
اهمیت هوشمند سازی در جهان:
کوزما (۲۰۰۲) براساس مطالعات انجام شده (از سال۱۹۹۲تا ۱۹۹۸) روی معلمان و دانش آموزان ۹و۱۰ساله ی ۲۳ کلاس درس در۱۶ کشور، نشان داده است از وقتی که دانش آموزان استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات را شروع کرده اند، به اعمال پیچیده، مانند تحلیل مشکلات، ارزشیابی اعمال خود و تدوین سئوالات مناسب می پردازند. از این گذشته ، محققان و معلمان گزارش کرده اند که دانش آموزان راهبردهای جدیدی را برای همکاری با همسالان و دوستان خود به کار می برند، یادگیری آنها توأم با انگیزه است ودر انجام دادن کارها از اعتماد به نفس بالایی بر خوردارند. جک، مارشال ، پن و وی (۲۰۰۳) در پژوهشی درارتباط با مدارس هوشمند به این نتیجه رسیده است که نکته بسیار مهم دراین مدارس، تغییر شیوه یادگیری از شیوه مبتنی بر حاافظه به شیوه مبتنی برتفکر وخلاقیت است. لاولس،(۲۰۰۳) در پژوهشی بهره گیری ازفناوری اطلاعات را عامل دسترسی معلمان به سهولت به منابع جدید آموزشی مورد نیاز خود می داند و معلمان اطلاعات و مواد آموزشی کلاس خود را آسان تر و سریع تر تهیه می کنند. همچنین، انتظار
می رود که فناوری اطلاعات بتواند مواد آموزشی از قبیل متون، تصاویر، اصوات و سایر موارد مشابه را با کیفیتی بالاتر از قبل در اختیار معلمان قرار دهد.انتظار دیگر، نقش تسهیل کننده فناوری اطلاعات است، یعنی بتوان با به کارگیری فناوری اطلاعات ، کیفیت یادگیری دانش آموزان افزایش داد. [۲](ص۱۶۶و۱۶۷)
سیلز(۱۹۹۱) درباره تاثیر امکانات مدرسه بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ، در یکی از ایالات آمریکا انجام داده اند که درآن پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در دو مدرسه مورد مقایسه قرار گرفته است. یکی از آن مدارس مدرن با وسایل و تجهیزات کافی و مدرسه دیگر با ساختمان قدیمی و منابع اندک بوده است. نمونه آماری شامل ۲۸۰ نفر از دانش آموزان کلاس های چهارم و ششم، معلمان این کلاس ها و نیز مدیران مدارس بودند. نتایج این پژوهش نشان داد که دانش آموزان مدرسه مدرن در خواندن، نوشتن ریاضی و علوم نمره های بسیار بالاتری نسبت به همکلاسی های خود در مدرسه قدیمی داشتند.[۲] (ص۱۷۵)
نگاهی به سیر تحول فناوری آموزشی نشان میدهد که این رشته از دانش دارای سه جنبه است جنبه اول برکاربرد رسانه ها (وسایل سمعی و بصری ) و استفاده از آن در امر آموزش و یادگیری تأکید دارد و می توان آن را بعد سخت افزاری نیز نامید. جنبه دوم، فراگردیا روش های طراحی نرم افزار یا مواد آموزشی است که به یادگیری بهتر منجر می شود. از این دیدگاه فناوری آموزشی، مجموعه روشها و فراگردهایی است که در طراحی، اجرا و ارزشیابی آموزشی به کار گرفته می شود و در واقع با یک نگرش سیستمی به تجزیه و تحلیل برنامه های آموزشی پرداخته و پس از یافتن مشکلات و علل آن ها برای رفع و موانع و حل معضلات راه حل ارائه می دهد . بعد سوم هر دو رویکرد اول و دوم را شامل می شود؛ زیرا با به کارگیری به جا و به موقع روش ها و وسایل، در مجموع و با هماهنگی می تواند حل مشکلات آموزشی را به دنبال داشته باشد. جمیز براون در توصیف رویکرد اخیر بیان می دارد که فناوری آموزشی عبارت است از روش منظم طراحی، اجرا و ارزیابی کل فرایند تدریس و یادگیری با استفاده از هدف های به خصوص و بهره گیری از یافته های پژوهش در روانشناسی و ارتباط انسانی (به کارگیری ترکیبی از منابع انسانی و غیرانسانی به منظور ایجاد یادگیری مؤثرتر، پایدارتر و عمیق تر. به نظر می آید که در این نکته اجماع نسبی وجود دارد که ورود فناوری های اطلاعات و ارتباطات و لوازم آن در تعلیم و تربیت،
مهارت های یادگیری بلند مدت و مستقل را تشویق می کند.[۳ ]
نتیجه گیری و پیشنهادات :
بدون آموزش و پرورش مناسب بدون آینده هستیم، و بی تردید آموزش و پرورش عامل توسعه و کلید رشد و ترقی هر کشوری محسوب می شود،هرملتی درازای سرمایه گذاری دراین مهم قادراست آینده بهتر و پرثمرتری برای خویش ترسیم کند، از این رو برنامه ریزان مدرسه ها و مربیان همواره در جست وجوی ویژگی ها یا شاخص های مدرسه برتر بوده اند. به سخن دیگر تاسیس و آماده سازی مدرسه های موفق و کارآمد دغدغه همیشگی همه نظام های آموزشی بوده است، تا کنون الگو ها و تلاش های گوناگونی برای نشان دادن این گونه مدارس عرضه شده است،و پژوهش های متعددی انجام انجام گرفته است. برای ایجاد این نوع مدارس،ابتدا باید برنامه ای دراز مدت را در نظر داشت. مدرسه ی برتر که امروزایجاد می شود، ممکن است مدت زیادی طول بکشد لذا می بایست در این راه صبر و تحمل داشت.چرا که تربیت صحیح نیاز به مدارس برتر دارد.
**مینا میراحمدی و زینب حیدری دانشجویان کارشناسی رشته علوم تربیتی ، دانشگاه امیرکبیرالبرز و محمود میدانی، دکترای مدیریت آموزشی ،عضوهیئت علمی دانشگاه امیرکبیر البرز
——————-
منابع:
[۱] جهانیان، رمضان ، رویکردهای نوین درآموزش، ناشر:سرافراز، نوبت چاپ:اول ، ۱۳۸٫
[۲] رضالو مهدی ، میدانی محمود ، محمد طاهری مریم، سازمان ومدیریت در آموزش وپرورش (با تاکید برشاخص های ایجاد مدرسه برتر) ، نشر:سواد کوره، انتشارات:ملرد.۱۳۹۱،نوبت چاپ:اول ۱۳۹۱ .
[۳] ثمری،عیسی ، آتشک ، محمد ، تأثیر میزان شناخت و کاربست فناوری آموزشی توسط معلمان و بهبود کیفیت فرایند یادگیری دانش آموزان، نشریه علمی پژوهشی فناوری آموزش، سال چهارم ، جلد ۴، شماره ۲، زمستان ۱۳۸۸٫