نگاهی به انواع مطالعه (پله پله تا ملاقات حقیقت)
دکتر محرم آقازاده aghazadeh@roshdmag.org
بررسی انواع مطالعه یا انتخاب نوع مـطالعه،از مـوضوعاتی اسـت که در قالب روش‌شناسی تحقیق طرح می‌شود.برای کسی که می‌خواهد روابط بین پدیده‌ها را مطالعه کند یا قصد دارد مـوقعیتی را تبیین کند،لازم است از انواع مطالعه آگاهی داشته باشد.عده‌ای، مطالعه را به سه دسته تقسیم کرده‌اند:
مطالعهء توصیفی
مطالعهء تحلیلی
مطالعهء تجربی.
مطالعهء توصیفی
مطالعهء تـوصیفی شامل گردآوری و عرضه نـظامدار داده ها به منظور ارائهء تصویری روشن از موقعیتی ویژه است.
مثال‌ها:
-شناخت پویایی گروهی دانش‌آموزی.
-پیمایش موقعیت معلمان در جامعه.
-تعیین میزان پرداخت حق بیمه به معلمان در طول دورهء خدمت.
در مطالعات توصیفی دو نوع پژوهش عمده قابل تمیز است؛ پژوهش کمی و پژوهش کیفی.
مطالعهء توصیفی پژوهش کمی\پژوهش کیفی
پژوهش کیفی
پژوهش کـیفی،کاوش دربارهء تعدادی متغیر است که به هم مرتبط هستند و غالبا ارتباط آنها دوسویه است و تصویری از ماهیت یا موقعیت مسأله عرضه می‌کنند.
مطالعاتی از این دست،ممکن است در ارتباط با عقاید شخصی، افکار و یا نگرش نسبت به یـک مـوضوع(برای مثال،بهره‌گیزی از روش‌های نوین تدریس)باشند.این نوع مطالعات به احتمال زیاد
تغییراتی را که در طول زمان رخ می‌دهند توصیف می‌کنند.(برای مثال،عادت‌های رفتاری مدیران مدرسه‌ها در طول سال تحصیلی).
یا ممکن است درصدد شناسایی عوامل مرتبط با مسأله ویژه‌ای باشند که کـم‌تر شـناخته شده‌اند.برای مثال،مطالعهء عوامل پیدایش شکاف میان طبقه فرهنگیان و سایر طبقات اجتماعی-دست‌کم از حیث درآمد.
توجه:
مطالعهء کیفی معمولا روی جمعیتی کوچک متمرکز می‌شود؛برای آن‌که انعطاف‌پذیری در عمل و در نظر گرفتن انواع متغیرها را امکان‌پذیر می‌سازد و زمینه توصیف ژرف را پدید آورد.
پژوهش کمی
پژوهش کمی به قـصد کـمی کردن توزیع متغیرهای معینی در میان جامعه مورد مطالعه به اجرا درمی‌آید.
مطالعهء کمی معمولا چیزهایی را دربر می‌گیرد که به آسانی قابل اندازه‌گیری هستند.این نوع مطالعات جامعه‌های آماری بزرگ را پوشش می‌دهند.البته توصیه مـی‌شود،در پژوهـش‌های کـمی نیز از تعدد متغیرها پرهیز شـود تـا خـللی در تجزیه و تحلیل پیش نیاید.
در مطالعات توصیفی می‌توان از پژوهش‌های کمی و کیفی به صورت توأمان استفاده کرد.
مطالعهء تحلیلی
مطالعهء تحلیلی،می‌کوشد علل یا عوامل سبب‌ساز یک مسأله را به صـورت دقـیق‌تر از آنـچه در مطالعه توصیفی انجام می‌شود،بررسی کند.این نوع مطالعه از طریق مـقایسه دو یـا چند گروه و براساس متغیرهای موردنظر صورت می‌گیرد.
دو نوع مطالعهء تحلیلی رایج است:
۱.مطالعهء«مورد-کنترل»۱،
۲.مطالعهء تعقیبی.
مطالعهء تحلیلی مطالعهء تعقیبی\مطالعهء مورد-کنترل
مطالعهء«مورد-کنترل»
در یک مطالعهء«مورد-کنترل»پژوهشگر گروهی مخاطب را که مسأله‌ای در میان آنـان شـایع اسـت،(برای مثال، بی‌انگیزگی به تحصیل در میان گروهی از دانش‌آموزان)با گروهی دیگر که چنین مـسأله‌ای ندارند،مقایسه می‌کند تا عوامل پدیدآورندهء مسأله را بیابد.
در این نوع مطالعه ممکن است،گروه شاهد و گروه مورد مطالعه از حیث بعضی متغیرهای مـوردنظر مـحدود شـوند.برای مثال،از نظر جنس یا سن.ولی از نظر تعیین میزان تأثیر متغیرهای دخیل در ایـجاد مسأله مـحدود نشوند.برای نمونه،وقتی پژوهشگر درصدد است علل بی‌انگیزگی به تحصیل را در میان دانش‌آموزان مطالعه کند،می‌تواند سن،جنس و پایه تحصیلی آنان را هـمسان انـتخاب کـند،ولی سایر عوامل نظیر:موقعیت اجتماعی؛اقتصادی و جغرافیایی و همچنین دوستان و امکانات محلی را کنترل نکند.
مطالعهء تعقیبی
در مطالعهء تعقیبی،گروهی از افراد کـه بـا خـطری مواجه شده‌اند یا گروهی دیگر که در معرض این خطر نیستند،مقایسه می‌شوند.پژوهشگر هردو گروه را در یک دورهء زمـانی مـعین زیرنظر مـی‌گیرد.برای مثال،معلم دو گروه دانش‌آموز را که یکی تجربهء استعمال مواد مخدر را دارد و یکی این تجربه را ندارد،از نظر افـت تـحصیلی در یک دوره معین مطالعه می‌کند.
در مطالعهء تعقیبی،گروه کنترل کننده باید زمانی که گروه‌های مورد مطالعه انـتخاب شـوند،مشخص شـوند.آنها باید هردو گروه را به یک نسبت تحت تعقیب قرار دهند.
در اینگونه مطالعات،می‌توان علل احتمالی بروز یـک مـشکل را بر پایهء یکی از دو روش مطالعهء مورد-کنترل و تعقیبی مورد بررسی قرار داد.
می‌توانید تجربهء استفاده از رایانهء گروهی از دانـش‌آموزان پایـهء پنـجم دبستان را که علاقه‌مند به بازی‌های رایانه‌ای هستند و گروهی از آنان را که به این بازی‌ها علاقه‌ای ندارند و به آنـ‌ها نـمی‌پردازند،از حیث تعداد دفعاتی که نمره پایینی می‌گیرند،با هم مقایسه کنید.در این مطالعه بـاید فـراوانی نمرات پایـین هردو گروه را ثبت کنید و در نهایت داده‌های به دست آمده را با هم مقایسه کنید(مقایسهء تعقیبی).
می‌توانید مطالعه‌ای از نـوع مـطالعه«مورد-کنترل»انجام دهـید.یعنی امکان دارد دانش‌آموزانی را که به دلیل مشکل خانوادگی به مرکز مشاوره مراجعه کرده‌اند،با دانش‌آموزانی کـه بـه خاطر مسائل دیگری،نظیر:افت تحصیلی،انتخاب رشته یا انتخاب دوست به مرکز مشاوره آمده‌اند را با هم مقایسه کنید.
