به نظر می‌آید یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات، سیاست زدگی است؛ یعنی کسی فکر کند که مشکل، نظام سیاسی حاکم است. «رابین رانات تاگور» و «گاندی» دو رفیق بسیار صمیمی بودند؛ در جریان مبارزات استعمارزدایی هند، راهشان از هم جدا شد. گاندی رهبری سیاسی این نهضت را بر عهده گرفت، ولی تاگور شروع کرد به تأسیس مدارس برای تعلیم و تربیت –مدارس او هم‌اکنون نیز در هند هست؛ سیستم خاصّی را در تربیت و تعلیم القاء می‌کند، غیر ازآنچه در غرب متداول است… تاگور نامه‌ای به گاندی نوشته است که می‌گوید اشتباه شما این است که فکر می‌کنید تمام مشکلات مردم هند ناشی از این است که فرمانداران، استانداران و امپراتورشان انگلیسی است و ارتش و اقتصادشان به دست انگلیسی‌ها اداره می‌شود… و فکر می‌کنید اگر ما این‌ها را از کشورمان بیرون راندیم و بجای آنها از مردم اصلی هند بر سرکار آوردیم، مشکلمان حلّ می‌شود؛ این توهّم شماست. امّا من معتقدم یک سلسله امور هست که اگر در این مردم عوض شود و همین انگلیسی‌ها حاکم باشند، مردم سعادتمند خواهند بود و فرهنگ اقتصاد و… مطلوب خواهند داشت؛ امّا اگر آن سلسله امور عوض نشوند هیچ تغییری در رفع مشکلات ایجاد نمی‌شود. مردم ما مختصّات فرهنگی-روانی‌ای دارند که اگر این‌ها عوض نشود، هیچ تغییری در رفع مشکلات ایجاد نمی‌شود. مردم ما مختصّات فرهنگی-روانی‌ای دارند که اگر این‌ها عوض نشود، مشکلات، هست و فرقی هم بین حاکم انگلیسی و هندی نیست و اگر آنها از بین رفت، مشکلات رفع می‌شود، چه انگلیسی حاکم باشد و چه هندی. پس به‌جای اینکه به مردم بگوئید: «مردم! به‌پیش» بگوئید: «مردم! به خود آئید، عیب شما در خود شماست» تلقّی تاگور خلاف سیاست‌زدگی است، تا ما اینطور هستیم نظام حاکم بر ما اینطور زائیده می‌شود، ماهیّت نظام حاکم با تغییر اسم و رسم عوض نمی‌شود.| ملکیان
