معلم و ارتباط بین فرهنگی

معلم و ارتباط بین فرهنگی در محیط آموزشی

فرهنگ،مفهوم وسیعی است که تمامی جنبه‏های زندگی بشر را،در برمی‏گیرد و شامل هرچیزی است که انسان‏ها آموخته‏اند یا در حال یادگیری آن هستند.زبان نیز،بخشی از فرهنگ است‏ و این دو مفهوم آن‏چنان به هم آمیخته‏اند،که جدا کردن‏شان- بدون از دست دادن بخشی از مفهوم فرهنگ یا زبان-ممکن‏ (به تصویر صفحه مراجعه شود)نیست.هنگامی می‏توانیم خود را عضوی از یک جامعه با فرهنگی‏ خاص،قلمداد کنیم که به زبان‏ آن‏ها سخن بگوییم.

در جوامع امروزی،نخستین‏ حضور جمعی کودکان در محیطهای آموزشی،تحقق‏ می‏پذیرد.بدین‏ترتیب،معلمان، نخستین افرادی هستند که پس از خانواده،باید به‏ دانش‏آموزان،چگونگی تشخیص و درک رفتارهای اجتماعی‏ و هم‏چنین مهارت‏های لازم برای حضور در جمعی خاص در موقعیت‏های گوناگون را،آموزش دهند.

زبان‏شناسی اجتماعی فرهنگی،علم میان رشته‏ای‏۱نسبتا جدیدی است که زبان را در بافت فرهنگی-اجتماعی آن،مورد مطالعه قرار می‏دهد؛اما یکی از جنبه‏های کاربردی این علم، هنگامی خودنمایی می‏کند که جامعه‏ای با فرهنگ‏ها و طبقات‏ اجتماعی مختلف،در یک محل گرد هم آیندیکی از مظاهر عینی‏ چنین موقعیتی،مدارس و مکان‏های آموزشی هستند که در بسیاری‏ از آن‏ها،جمعی از اعضای متعلق به گروه‏های مختلف فرهنگی،با ارزش‏های فکری،نظام‏های ارتباطی و زبان‏های گوناگون،گردهم‏ می‏آیند.یکی از مهم‏ترین رسالت‏های معلم در تمامی سطوح، آموزش زبان و مهارت‏های ارتباطی،به این اجتماع نسبتا ناهمگن، است.مطالعه‏ی زبان‏شناسی اجتماعی فرهنگی،می‏تواند به یافتن‏ ابزارهای علمی مناسب،جهت ارتقاء کیفیت تدریس زبان و هنر برقراری ارتباط،کمک نماید.

در تعریف یک زبان خاص می‏توانیم بگوییم؛زبان آن چیزی‏ است که اعضای یک جامعه‏ی خاص،با آن صحبت می‏کنند. ارتباط میان انسان‏ها،از طریق زبان،هنگامی محقق می‏شود که‏ این دانش زبانی،به صورت مشترک میان آن‏ها،وجود داشته باشد. مطمئنا،عوامل روان‏شناختی،جامعه‏شناختی و حتی ژنتیکی،در ایجاد این دانش دخیل هستند.

جامعه‏شناسی زبان،تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی را بر رفتار زبانی،مورد مطالعه قرار می‏دهد و این‏که چه‏طور،ساختار اجتماعی‏ می‏تواند از طریق مطالعه‏ی زبان،بهتر شناخته شود.

از جمله مهم‏ترین مفاهیمی که در این میان خودنمایی‏ می‏کنند،گویش‏ها و استانداردهای زبانی هستند.گویش در تعریف‏ زبان‏شناسان،به شیوه‏ی سخن گفتن به یک زبان،اطلاق می‏شود و به معنای شیوه‏ی نادرست سخن گفتن،نمی‏باشد؛ولی با وجود این‏که،تمامی گویش‏های یک زبان،مقبول هستند،برخی از آن‏ها، در جامعه از اعتبار بیش‏تری برخوردار می‏شوند؛علاوه بر تفاوت‏های‏ تلفظی،واژگانی و ساختاری میان گروه‏های فرهنگی،تفاوت‏هایی‏ در قوانین کلی ارتباط شفافی نیز،وجود دارد.معلمان و شاگردان‏ در اتباط خود،معمولا قوانین کلامی منسوب به فرهنگ خود را، به کار می‏گیرند؛از جمله‏ی این قوانین کلامی،می‏توان به موارد زیر اشاره نمود که بر جنبه‏هایی از ارتباط حکم می‏کنند:الف) چگونگی آغاز کردن یا پایان دادن به مکالمه،ب)نوبت‏گیری در صحبت کردن،ج)استفاده از سکوت به عنوان یک ابزار ارتباطی، د)دانستن موضوعات مناسب مکالمه،هـ)مزاح کردن در موقع‏ مناسب،و)استفاده از رفتارهای غیر زبانی،ز)خندیدن به عنوان‏ ابزار ارتباط،ح)حد مناسب صحبت از نظر زمانی و ط)ترتیب اجزاء در طول مکالمه.

با توجه به موارد قبل،ممکن است معلم به هنگام آموزش، با مشکل‏های زیادی،که ناشی از فرهنگ‏های ارتباطی گوناگون‏ است،مواجه شود و آن‏چه اهمیت دارد این است که،نباید هرگز به طور ناخودآگاه،شاگرد یا خانواده و فرهنگش را سرزنش نماید؛اگر به این مسائل،دقت کافی نشود،می‏توان منجر به بروز اختلالاتی‏ در جوّ کلاس و ایجاد تأثیر منفی بر دانش‏آموزان شده و حتی برخی‏ از آن‏ها را،دچار سرخوردگی نماید.

روش‏های مناسبی که در این زمینه،باید به کار گرفته شوند،به‏ عنوان دو مقوله کلی قرار می‏گیرند:

الف)کنار گذاشتن سخنانی که به نظر برسد خطاب به شاگردان‏ به خصوصی است.

ب)کاهش تنش‏های ناشی از قوانین فرهنگی در طول بحث‏ها و مکالمه‏ها.

در خصوص روش نخست،راه‏حل‏های زیر می‏تواند نتیجه‏بخش‏ باشد:

۱-مراقب کلمات،تصاویر یا موقعیت‏هایی که گروه خاصی از اعضا را تحت یک گروه نژادی خاص عنوان می‏کند،باشیم.

۲-مراقب بازتاب منفی احتمالی برخی از سمبل‏ها مثلا«رنگ‏ سیاه»باشیم.

۳-از سخنانی که برخی از اعضا را نسبت به بقیه برتر عنوان‏ کند بپرهیزیم.

۴-از قوانی مربوط به«توجه»در طول مکالمه،آگاه باشیم.

۵-از قوانین مربوط به فاصله‏ی بین دو طرف مکالمه،آگاه‏ باشیم.

۶-در فرهنگ‏های گوناگون،آن‏چه که بذله‏گویی یا الفاظ تحریم شده(تابو)تلقی می‏گردند،متفاوت است و اطلاع از این‏ موارد می‏تواند،جلوی بسیاری از سوء تفاهم‏ها را بگیرد.

۷-باید از قوانین متفاوت حاکم بر ورود به مکالمه‏ی دیگران‏ نیز،آگاه باشیم.

یکی از راه‏های بهبود سطح ارتباط میان خطوط فرهنگی‏ گوناگون،باز گشودن بابی تحت عنوان«ارتباط با یک‏دیگر»است. بدین‏طریق،می‏توانیم به شاگردان آموزش دهیم که چگونه با افرادی از فرهنگ‏ها و طبقات اجتماعی دیگر،ارتباط مؤثر داشته‏ باشند.تشریک‏مساعی با سایر معلمان نیز،می‏تواند در این زمینه‏ کمک فراوانی به معلمان تازه‏کار یا کسانی که به تازگی به محل‏ جدیدی اعزام شده‏اند،بنماید.برگزار کردن دوره‏های آموزشی‏ برای ایشان نیز،می‏تواند کمک مؤثری در ایجاد فعالیت‏های بین‏ فرهنگی در کلاس درس،داشته باشد.هم‏چنین مشورت با اولیا، برای شناخت مسائل فرهنگی هرگروه و طبقه،می‏تواند راه‏گشا باشد.بیش‏تر معلم‏ها بر این نکته اتفاق‏نظر دارند که رسالت مدرسه، ایجاد محیط آموزشی است که امکان یادگیری مؤثر را برای تمامی‏ دانش‏آموزان مهیا نماید.بسیاری نیز بر این عقیده‏اند که دانش‏آموزان‏ باید در مدرسه با هنجارهای زبانی،اجتماعی و رفتاری،آشنا شوند و هم‏چنین یاد بگیرند که فعالیت‏ها و زبان تحریم شده،کدامند بر پایه‏ی این نقش دوگانه‏ی آموزش است که وظیفه‏ی معلم و نظام‏ آموزشی،دشوارتر شده و در صورت عدم رعایت برخی از اصول‏ ذکر شده،مسائلی هم چون افت تحصیلی و ترک تحصیل حتی در سطوح بالای آموزشی مثل دانشگاه‏ها،رخ می‏دهد؛

در حالی که اکثر دانش‏آموزان،حتی آنان که به گروه اقلیت‏ها تعلق‏ دارند،قوانین مدرسه را یاد می‏گیرند،قبول می‏کنند و از آن تبعیت‏ می‏کنند؛با این حال تفاوت‏های فرهنگی،ممکن است نقش مهمی‏ در مشکلات انضباطی مدارس،بازی کنند؛البته این تفاوت‏ها، سوء رفتار همه‏ی دانش‏آموزان را توجیه نمی‏کند؛ولی ممکن است‏ برخی از این سوء رفتارها،ناشی از عدم آگاهی دانش‏آموزان یا عدم‏ پذیرفتن هنجارهای جدید باشد و باعث ایجاد ناهنجاری‏هایی شود که احتمالا در فرهنگ بومی دانش‏آموز،هنجار به حساب می‏آیند.

به هرحال مدارس مانند همه‏ی مؤسسه‏های دیگر،باید قوانین‏ منطقی داشته باشند که با توجه به پیش‏فرض‏های فرهنگی هر منطقه و ارزش‏ها و نظام‏های ارتباطی اکثریت اعضاء،تبیین شده‏ باشند؛اما انجام فعالیت‏های زیر هم،می‏تواند تا حدودی به کاهش‏ تنش‏ها،کمک کند:

۱)برنامه‏هایی برای آموزش همه‏ی دانش‏آموزان،نسبت به‏ رفتارهای ارتباطی و قوانین مدرسه،ترتیب داده شود.

۲)برنامه‏هایی برای آموزش جامعه‏شناسی زبان و تفاوت‏های‏ فرهنگی طبقاتی و هم‏چنین اصول برقراری ارتباط به معلمان و مربیان،تنظیم شود.

۳)باید در هرمنطقه،نسبت به تعیین هنجارهای فرهنگی و تضادهایی که ممکن است با هنجارهای محیط آموزشی صورت‏ گیرد،مطالعات لازم انجام شود و نتایج این مطالعات،در اختیار برنامه‏ریزان آموزشی و مسئولان و معلمان منطقه،قرار گیرد.

۴)مسئولان باید همیشه راه تبادل‏نظر با هم‏کاران و ایجاد هرگونه انعطاف را،در شرایط موجود،هموار نماید.

پی‏نوشت

(۱)-میان رشته‏ای interdisciplinary به علمی اطلاق می‏شود که از تلافی‏ حوزه‏های دو علم مانند؛جامعه‏شناسی و زبان‏شناسی،حاصل شود.

منابع

Bucholtz,M. Hall,K.(2005).Identity