نوجوانی

دیدگاه‏های روان‏شناسان رشد در مورد دوره‏ی نوجوانی

فروید دوره‏ی نوجوانی را بر تنش و توأم با شور و هیجان‏ توصیف می‏کند.او نوجوانان را اشخاصی می‏داند که رفتارهایشان‏ غیر قابل پیش‏بینی است و حالاتی زودگذر و نامتعادل دارند. آرنولد گزل نوجوانی را دوره‏ی کمال و انتقال شیرین می‏نامد که با اضطراب‏های خاصی همراه است.اریک اریکسون عقیده دارد که‏ نوجوان با یک انقلاب فیزیولوژیک روبه‏روست که تصویر ذهنی‏ او را از بدن و هویتش دگرگون می‏سازد.

تحولات رشد در نوجوانان

با شروع نوجوانی،تغییر و تحولات رشد در ابعاد متفاوت رخ‏ می‏دهد که مجموعه‏ی این تحولات ورود نوجوانان را به مرحله‏ی‏ بزرگسالی تسهیل می‏کند.تحولات اصلی رشد در نوجوانان عبارت‏ است از:تغییرات و تحولات جسمی،تغییرات و تحولات عاطفی و روانی-اجتماعی و تغییر و تحولات شناختی و اخلاقی.

۱.تحولات جسمانی

نوجوانی با بلوغ و فرآیند تغییرات جسمانی،رشد بدنی،هورمونی‏ و مغزی شروع می‏شود.

شروع رشد جسمانی،طول و تداوم آن در همه‏ی افراد یکسان‏ نیست و با توجه به اصل تفاوت‏های فردی،وضعیت فرهنگی‏ و اجتماعی،اقتصادی،جغرافیایی،وضعیت تغذیه و بهداشت و عوامل ژنتیک در افراد متفاوت است.تحولات رشد جسمانی در دختران زودتر از پسران یعنی حدود ۱۱ سالگی شروع می‏شود.

روان‏شناسان رشد بر این باورند که زودرسی بلوغ در پسران, موجب احساس بهتر و عزت‏نفس بیشتر می‏شود.پسرانی که بلوغ‏ زودرس دارند،غالبا آرام‏تر و باوقارترند و در گروه هم‏سالان خود محبوب‏تر هستند و قدرت رهبری زیادی دارند.علی رغم امتیازات‏ فراوانی که زودرسی بلوغ برای پسران به دنبال دارد.

تحولات شناختی

با ورود به دوره‏ی نوجوانی تحولی کیفی در تفکر پیدا می‏شود. تغییر رفتار و گفتگوها و استدلال‏ها و اظهارنظرها و دیدگاه‏های‏ انتقادی نوجوانان این باور را استحکام بخشیده است.به طور کلی‏ انتقال از کودکی به نوجوانی,مستلزم رشد کیفیت تازه‏ای از تفکر است.

بر اساس نظر پیاژه،نوجوانان به قدرت تفکر انتزاعی دست‏ پیدا می‏کنند و در مرحله‏ی چهارم از رشد شناختی،یعنی عملیات‏ صوری،قرار دارند.

(دانیل کیتینگ،با یکی از محققان،پنج ویژگی اساسی تفکر دوره‏ی نوجوانی را به این شرح مشخص کرده است:

تفکر درباره‏ی امکان‏پذیرها:بر خلاف کودکان‏ دبستانی،که استدلال‏های ساده‏ای از مشاهدات خود به عمل‏ می‏آورند،نوجوانان به امکان‏پذیرها و احتمالات دیگری،که به طور مستقیم در معرض نظرشان نیست،فکر می‏کنند.

تفکر آینده‏نگر:نوجوانی دوره‏ای است که فرد به‏ انجام‏دادن کارهایی در آینده و در بزرگسالی فکر می‏کند.

تفکر با کمک فرضیات:نوجوان بیشتر به آزمون‏ فرضیه‏ها می‏پردازد و غالبا به موقعیت‏هایی متفاوت از واقعیت‏های‏ ساده فکر می‏کند.

اندیشیدن به تفکر:در دوره‏ی نوجوانی،اندیشیدن‏ به فرایندهای فکر خود،یعنی تفکر فراشناختی پیچیدگی بسیار بیشتری می‏یابد.در این دوره نوجوان می‏تواند قوانینی را از مجموعه قوانین موجود استخراج و قوانین نظام‏های جداگانه

را با هم مقایسه کند و به طور نظام‏دار و عمیق,به طرز فکر و خواسته‏های دیگران بیندیشد.

تفکر در ورای حدود قراردادی:نوجوانان از توانایی‏های‏ شناختی جدید خود برای بررسی مجدد مسائل اساسی مربوط به‏ مناسبات اجتماعی،اخلاقیات,سیاست و مذهب استفاده می‏کنند. آنان می‏کوشند راه‏حلی برای تعارض میان خلاقیت‏های موجود در مسائل و عملکرد واقعی بزرگسالان پیدا کنند و راه صحیحی را برای خود برگزینند.

بر اساس نظریه‏ی پیاژه،یکی از ویژگی‏های مهم کودکان، دوره‏ی پیش عملیاتی تفکر خودمرکزبینی است که با افزایش سن‏ از رشد آن کاسته می‏شود.با این وصف,در بسیاری از نوجوانان‏ هنوز نوعی تفکر خودمرکزبینی مشاهده می‏شود.اما ماهیت آن در نوجوانان و کودکان تفاوت دارد.دیوید الکانید برخی از ویژگی‏های‏ روانی نوجوانان را،که به باور او حاکی از تفکر خودمرکزبینی‏ آنهاست،به این ترتیب بیان کرده است:

۱.انتقاد از افراد صاحب قدرت

نوجوانان می‏توانند دنیا را به صورتی بسیار آرمانی مجسم کنند. به همین دلیل,بسیاری از آنان ممکن است افراد صاحب قدرت‏ مثل معلمان و والدین را،که مورد تحسین بوده‏اند،مورد تردید قرار دهند و آنها را کامل و بی‏نقص ندانند.حتی ممکن است مسائل‏ اجتماعی و ساختار حکومت را نیز مورد سؤال قرار دهند.بنابراین، اگر والدین و معلمان این ویژگی نوجوانان را امری عادی و طبیعی‏ تلقی کنند و آن را نشانه‏ای از رشد شناختی بدانند،در مواجهه با آنان موفقیت بیشتری خواهند داشت.

۲.تمایل به مجادله

نوجوانان علاقه‏مندند که توانایی‏های ذهنی خود را در حل‏ مسائل جاری به کار گیرند.به این سبب,در بحث‏های مذهبی، فلسفی،اجتماعی،سیاسی و اقتصادی درگیر می‏شوند.اگر والدین‏ و معلمان برای بیان استدلال‏های آنان فرصت مناسبی فراهم‏ آورند,این اقدام موجب اعتماد به نفس بیشتر نوجوانان و گسترش‏ تفکر انتزاعی آنان می‏شود.

۳.توجه به خود

نوجوانان غالبا در مورد نحوه‏ی افکار و قضاوت دیگران درباره‏ی‏ خود حساس و نگران‏اند؛زیرا تصور می‏کنند دیگران رفتار آنها را زیر نظر دارند و اکثرا نمی‏توانند میان آنچه که تصور می‏کنند و برایشان اهمیت دارد و آنچه که دیگران درباره‏ی آنان بااهمیت می‏دانند،تفکیک قایل شوند.به همین دلیل تصور می‏کنند که‏ تفکر دیگران درباره‏ی آنان،شبیه تفکری است که درباره‏ی خود دارند.به همین سبب،به قیافه‏ی ظاهری،نوع پوشش،رفتار اجتماعی و حتی موفقیت‏ها و شکست‏های تحصیلی و اجتماعی، بیش از حد حساسیت نشان می‏دهند.

۴.خودمحوری

بسیاری از نوجوانان تجارب زندگی خود را منحصربه‏فرد تلقی می‏کنند و خود را موجوداتی خاص و متفاوت از دیگران‏ می‏دانند.تا حدی که خود را از قوانین حاکم بر طبیعت و جهان جدا می‏بینند.به این سبب،خطرپذیری زیادی‏ دارند مثلا تصور می‏کنند با مصرف مواد مخدر به صورت تفریحی،هرگز معتاد نخواهند شد یا هرگز به بیماری مبتلا نخواهند شد.اما به تدریج متوجه می‏شوند که ضمن تفاوت‏ داشتن با دیگران،از قوانین کلی حاکم بر جهان و کل طبیعت مستثنی نیستند.

۵.بی‏تصمیمی

بر خلاف کودکان،نوجوانان به‏ احتمالات دیگری که مشاهده نمی‏کنند نیز،فکر می‏کنند و این توانایی تفکر در مورد احتمالات،آنان را در برابر طیف وسیعی از انتخاب‏های متنوع‏ قرار می‏دهد و قدرت تصمیم‏گیری‏ را پایین می‏آورد.به این سبب، هنگام انتخاب و تصمیم‏گیری دچار سرگردانی و تعارض می‏شوند.

۶.دوگانگی در فکر و عمل

بسیاری از نوجوانان در تفکیک‏ واقعیت از خیال،با مشکل مواجه‏اند.به‏ همین سبب تناقض‏های زیاد در افکار و رفتار آنها به وجود می‏آید.مثلا از طرفی از عدالت‏خواهی و صلح صحبت می‏کنند و از طرف دیگر،به دلیل نداشتن ثبات رفتاری، پرخاشگری می‏کنند.اما اگر فرصت بحث و گفتگو با اطرافیان خود را داشته باشند،تعارضات‏ آنها زودتر حل می‏شود و بهتر به نتیجه می‏رسند.