کلید تلفیق فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش صلاحیت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات معلم، و تجربیات اوست، مهارت معلم در آموزش سبب تلفیق فناوری اطلاعات و ارتباطات با فرایند یاددهی ـ یادگیری می‌شود، بسیاری از نوآوری‌ها در آموزش به صلاحیت حرفه‌ای معلم وابسته‌اند. تلاش در جهت بهبود و اصلاح آموزش به وسیله فناوری اطلاعات و ارتباطات، نیازمند فهم و درک روشن از نقش معلم در آموزش است. در این راستا، بسیاری از کشورها گام‌های اساسی در زمینه دانش، مهارت، نگرش و بهبود و توسعه آموزش معلمان برداشته‌اند و در این رابطه، نظام آموزشی معلمان برداشته است که هم‌چنان ادامه دارد.
اطلاعات :تاریخ خبر: یکشنبه ۱۶اردیبهشت ۱۳۹۰ – ۴جمادی الثانی ۱۴۳۲ – ۸مه ۲۰۱۱ شماره ۲۵۰۲۵
ترجمه: زهره عابدی کرجی‌بان ـ دکترای برنامه‌ریزی درسی زهرا علی‌اکبری ـ دانشجوی دکترای آموزش زبان انگلیسی
صلاحیت‌های ارتباطی ـ اطلاعاتی
بخشی از راهبرد فناوری اطلاعات و ارتباطات و بعضی از چالش‌های به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند یاددهی ـ یادگیری، مستقیماً به مهارت معلم وابسته است. معلم باید در تعلیم و تربیت و محتوای درس، صلاحیت، شایستگی و مهارت حرفه‌ای داشته باشد. در واقع، معلم باید دارای آگاهی و دانش لازم درباره فرایند طراحی راهبرد تدریس، مواد آموزشی، و تکالیف گوناگون یادگیری در ارتباط با فعالیت فراگیرنده استفاده از مواد جدید و ابزارها و فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند یادگیری باشد.
«هوگنبیرک» اظهار داشته است: صلاحیت‌ها و شایستگی‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات معلمان در حمایت و پشتیبانی اهداف آموزشی عبارتاند از: انعطاف‌پذیری، یادگیری انفرادی، افزایش امکانات آموزشی پاره‌وقت، غنی ساختن محیط یادگیری، آموزش مفاهیم تازه، تعامل میان فراگیرنده و معلم، یادگیری مشارکتی، ایجاد انگیزه در فراگیر، آموزش مادام‌العمر، افزایش کارایی تدریس، کاهش هزینه، افزایش ارتباط میان کارشناس و فراگیرنده و توسعه مهارت فراگیرنده.
از نظر «کرشنر» و همکاران، صلاحیت‌ها و شایستگی‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات معلمان عبارتاند از:
* صلاحیت‌های شخصی فناوری اطلاعات و ارتباطات، به معنای داشتن مهارت پایه فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاربرد آن در ارتباطات است.
* فناوری اطلاعات و ارتباطات به مثابه ابزار تفکر، معلمان باید قادر به استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در پشتیبانی یادگیری معنادار و کار مشارکتی باشند.
* فناوری اطلاعات و ارتباطات به مانند ابزار تعلیم و تربیت، معلمان باید دانش، مهارت و تجربه خود را در به کارگیری یادگیری مبتنی بر منابع و مشارکت در محیط دیجیتالی افزایش دهند.
* فناوری به مثابه ابزار تدرس، معلمان باید نحوه دسترسی به منابع و امکانات آموزشی و غیرآموزشی فناوری اطلاعات و ارتباطات را بدانند.
* جنبه‌های اجتماعی فناوری، اطلاعات و ارتباطات، معلمان نه فقط باید از به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات، بلکه باید از جنبه‌های اجتماعی استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز آگاه باشند.
«ون ایک» و همکارانش صلاحیت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات معلم را چنین برشمرده‌اند:
* استفاده از سخت‌افزار
* استفاده از نرم‌افزار
* استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند یادگیری و مشارکت با فراگیرنده.
* استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند تدریس.
* استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در فعالیت فراگیرنده.
استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات
در سال‌های گذشته، استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در تدریس، تغییر جنبه‌های کلی، از جمله سازمان‌دهی، به سوی جنبه‌های آموزشی به ویژه تعلیم و تربیت مانند نقش مربی، بهینه‌سازی آموزش و محتوای تدریس و یادگیری بوده است. در این رویکرد، بخشی از تعلیم و تربیت، عملکرد معلمان در استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات است. عملکرد معلمان در استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات با سؤالات زیر نشان داده شده است:
۱. چه مطالبی را درس می‌دهید (اهداف کوتاه مدت)
۲. دلیل تدریس مطالب مورد نظر چیست (اهداف بلندمدت)
۳. چگونه آن مطالب را ارائه می‌دهید (طراحی برنامه درسی، مثال‌ها، تمرین‌ها، ابزارها، صورت مشارکت و آزمون)
۴. فراگیرندگان مورد نظر چه کسانی هستند؟ (دانش قبلی فراگیر، انگیزه)
۵. و (احتمالات) مدت زمان تدریس (در مواردی که زمان تدریس مستقل است).
تدریس، از یک‌سو جمع‌آوری اطلاعات، مشارکت با یکدیگر، (در داخل و خارج از کلاس درس)، گزارش نتایج فعالیت یادگیری فراگیرندگان، و مدیریت و ارتباط با خانواده فراگیرندگان است. از سوی دیگر، آگاهی از دانش قبلی فراگیرنده و آموزش جهانی است. در کل این فعالیت‌ها، استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند یادگیری مشخص می‌شود و معلم باید:
* دانش لازم را برای تشخیص این که کدام‌یک از ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات برای کدام یک از اهداف درس مناسب است، داشته باشد (آگاهی).
* باید مهارت استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات را در فرایند تدریس داشته باشد (آمادگی).
* و با ویژگی‌های آموزشی ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات آشنایی داشته باشد؛ برای نمونه، ابزارهای بسته. این ابزارها، مانند برنامه‌های تمرین و آموزش که ابزارهایی غیرتعاملی هستند و ابزارهای باز مانند Webquests، که ابزارهایی مبتنی بر ساختن‌گرایی محسوب می‌شوند.
یکی از مسائل مهم آن است که معلم از طراحی فرایند تدریس و انجام تکلیف با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات آگاهی داشته باشد. در طراحی تکلیف، از ترکیب کتاب درسی با پشتیبانی فناوری اطلاعات و ارتباطات استفاده می‌شود. در فرایند طراحی باید اهداف و محتوای درس، مرحله‌بندی محتوا و نحوه ارائه آن، نقش ابزارها، نقش معلم، نقش فراگیرنده، درجه کنترل مراحل یادگیری، گسترش توجه معلم، ابزارهای فرایند تدریس، و نتایج یادگیری مشخص شود. در واقع باید گفت، برنامه‌ریزی درسی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات، نیازمند کنترل فرایند تدریس توسط معلم است.
صلاحیت رسانه‌ای معلم
امروزه، نه فقط نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات، بلکه نقش رسانه در فرایند یادگیری و استفاده از آن، امری حساس و مهم به شمار می‌آید. از این‌رو در این‌جا لازم است علاوه بر صلاحیت فناوری اطلاعات و ارتباطات معلم، از صلاحیت رسانه‌ای او نیز صحبت به میان آوریم. البته استفاده از رسانه دیجیتالی مدرن فقط به معنای استفاده از نرم‌افزارهای آموزشی نیست و استفاده از سخت‌افزارهای جدید را نیز شامل می‌شود. در این‌جا اصطلاح رسانه به معنای پشتیبانی معلم در انجام تکلیف کلاس درس و پشتیبانی فرایند یادگیری فراگیرندگان به وسیله آنان یا معلم است. صلاحیت‌های رسانه‌ای معلم عبارتاند از:
۱. صلاحیت رسانه‌ای فردی: به معنای استفاده مفید از نرم‌افزار و سخت‌افزار در فرایند تدریس است که بر پایه به کارگیری ابزارهای نرم‌افزاری مانند استفاده از تخته‌های الکترونیکی و سیستم‌های رأی‌گیری بنا شده است.
۲. صلاحیت رسانه‌ای انتقادی: یعنی توانایی معلم در انتخاب رسانه مناسب برای فرایند یاددهی ـ یادگیری معلم باید قادر به انتخاب درست ابزارهای رسانه باشد. انتخاب درست نه فقط انتخاب نگاه آموزشی، بلکه انتخاب چشم‌انداز انسانی و اجتماعی را نیز شامل می‌شود.
۳. صلاحیت یادگیری مادام‌العمر: شامل توسعه رسانه قابل دسترسی
برای پشتیبانی فرایند یادگیری است. هم‌چنان که در ابتدای مقاله بیان شد، صلاحیت و شایستگی معلم همان صلاحیت یادگیری مادام‌العمر است. در این صورت، معلم مهارت به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات را داراست.
۴. صلاحیت معلم در فرایند تدریس و یادگیری: که سبب موفقیت فراگیرندگان می‌شود ارزشیابی کارفراگیرندگان به وسیله معلم بسیار سودمند است. اهداف تدریس نه فقط مربوط به درس حاضر یا هفته آینده، بلکه باید بر این اساس باشند که فراگیرنده کار را به خوبی انجام دهد. اگرچه موضوع درس گاهی درباره مفهوم یا مهارت خاصی، گاه مربوط به ارتباط میان مفاهیم و گاه مربوط به نگرش است، اما آن چه اهمیت دارد آماده‌سازی فراگیرنده برای آموزش آینده، شغل یا ایفای نقش موثر به عنوان عوی از جامعه است.
۵. صلاحیت طراحی ترتیب فرایند یاددهی ـ یادگیری : به معنای صلاحیت توانایی طراحی، توسعه مواد، و راه‌های کار با رسانه تازه است. این مهارت رجوع به دانش معلم با توجه به کاربرد مناسب نرم‌افزار و سخت‌افزار قابل دسترسی، نحوه کاربرد آنان، ترتیب و توالی آنها شامل می‌شود. البته، انتخاب درست نرم‌افزار و سخت‌افزار، استفاده از آنها در تمرین‌های درس، و حرفه‌ای بودن معلم نیز دارای اهمیت است.
۶. صلاحیت فنی رسانه: به معنای مهارت استفاده از رسانه است. مطالعات «والکنبرگ» نشان داد، گرایش دختران به رسانه از پسران کمتر است. زیرا آنان رسانه را نوعی وسیله بازی پسرانه تلقی می‌کنند. در صورتی که استفاده از رسانه توسط فراگیرنده به مهارت معلم مربوط است. معلم می‌تواند به فراگیرندگان در استفاده از رسانه کمک کند.
تعریف یونسکو از استاندارد صلاحیت فناوری اطلاعات و ارتباطات معلم، با توجه به سیاست ملی، برنامه‌ریزی درسی، ارزشیابی، تعلیم و تربیت، سازمان، مدیریت، توسعه حرفه‌ای معلم، و مهارت‌های مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات، عبارتاند از:
*معلمان باید مهارت پایه عملکرد نرم‌افزار و سخت‌افزار، همچنین نرم‌افزارهای کاربردی تولیدی، وب، نرم‌افزارهای ارتباطی، نرم‌افزارهای نمایشی و کاربردهای مدیریتی را بدانند.
*معلمان باید از ابزارهای ویژه موضوعی و کاربردی آگاه باشند و بتوانند از این ابزارها در یادگیری مبتنی بر حل مساله و مطالعات مبتنی بر پروژه استفاده کنند. معلمان باید توانایی کار و استفاده از منابع شبکه برای کمک به فراگیرندگان در کار مشارکتی، دسترسی به اطلاعات، ارتباط و تجزیه و تحلیل و انتخاب مسئله مورد مطالعه را داشته باشند. همچنین معلمان باید قادر به استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای خلق کردن، نظارت انفرادی، و گروهی فراگیرندگان در برنامه‌های مبتنی بر کار پروژه‌ای باشند.
*معلمان باید قادر به طراحی فناوری اطلاعات و ارتباطات مبتنی بر دانش ارتباطات، و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در پشتیبانی توسعه مهارت دانش فراگیرندگان، استمرار و تفکر یادگیری باشند.
