بررسی تطبیقی برنامه تربیت معلم ایران و چند کشور جهان

بررسی تطبیقی برنامهء تربیت معلم ایران و چند کشور جهان

زهرا شعبانی*

چکیده

در سالهای اخیر برنامهء درسی تربیت معلم،به عنوان عامل‏ مؤثر در بازدهء آموزشی،مورد توجه بوده است و آموزش قبل‏ از خدمت و ضمن خدمت مرتبط و هماهنگ شده و به‏ صورت مداوم دنبال شده است.به رغم تصور سنتی دربارهء معلم و اینکه معلم را همواره با گچ و تخته یادآوری می‏کنند، نقشهای پیچیده و انتظارات حرفه‏ای فراوان برای معلمین در نظر گرفته شده است.در فرآیند تربیت معلم ایران،معلمان‏ پس از استخدام روانهء کلاس درس شده‏اند و کمتر به‏ صلاحیت‏های حرفه‏ای مورد نیاز معلمین توجه شده است و همچنین آموزش‏های کوتاه‏مدت،براساس تغییر بعضی از برنامه‏های درسی،اجرا شده است.بسیاری از معلمان‏ سالهاست که به شیوه‏های سنتی به تدریس مشغول‏اند و از آموزش‏های حین خدمت بی‏بهره مانده‏اند.از آنجا که تربیت‏ معلم کشور همواره با فرازونشیب‏های پی‏درپی روبه‏رو بوده و گاهی دچار پس‏روی‏ها و پیش‏روی‏های موضعی‏ *عضو هیئت علمی پژوهشکدهء تعلیم و تربیت

شده،در این مقاله با مقایسه عناصر برنامه‏های تربیت معلم ایران و چند کشور جهان‏ به دنبال چشم‏اندازهایی برای تربیت معلم ایران،به صورت الگویی منسجم و یکپارچه در آموزش پیش از خدمت و حین خدمت،ترسیم می‏کنیم.

برنامهء تربیت معلم کشورهای مورد مطالعه(آلمان،ژاپن،انگلستان و کانادا)براساس‏ ویژگی‏هایی از قبیل تربیت معلم به عنوان محور اصلاحات تعلیم و تربیت و آموزش‏ معلمان به صورت فرایند خودرهبری،خوداندیشی،خودارزیابی ایفای نقش کرده و آموزش پیش از خدمت و حین خدمت با الگوی منسجم و هماهنگ دنبال شده است.

در این بررسی شرایط جذب داوطلبان معلمی،آموزش حرفه‏ای معلمان،آموزش‏ عملی معلمان و سالهای تحصیل در تربیت معلم ایران و چند کشور جهان مقایسه‏ شده است.در بیشتر کشورهای منتخب برنامه‏ای برای فعالیت دانشجو-معلم‏ها پیش‏بینی شده تا بیاموزند که چگونه یاد بگیرند و چگونه یادگیری خود را سازماندهی‏ کنند.در برنامهء تربیت معلم کانادا دروس اختیاری و حضوری در سمینارها و گردهمایی‏ها و سخنرانی به صورت خودکارآموزی،خوداندیشی و خودارزیابی دنبال‏ شده،ولی در تربیت معلم ایران بیشتر در جهت حجیم کردن محتوای درسی دوره‏های‏ تربیت معلم کوشش شده است.در فرآیند ارزشیابی صلاحیت حرفه‏ای معلمان از آزمون‏های عملکردی گوناگون از قبیل ارائه مقالهء پژوهشی،آزمون شفاهی و کتبی از مجموعهء دروس تربیتی مبتنی بر قابلیت حرفه‏ای معلمان و…استفاده شده است.

بعضی از راهکارهای این مطالعه به شرح زیرا است:

برای پذیرش داوطلبان حرفهء معلمی قابلیت‏ها،انگیزه‏ها،ویژگی‏های شخصیتی، اشتیاق به معلمی،همکاری یا همکاران،به صورت مصاحبه،مشاهده و خودارزیابی، مورد توجه قرار گیرد.

برای جذب نخبگان به حرفهء معلمی با بازنرگی در شرایط داوطلبان حرفهء معلمی‏ مزایای مادی و معنوی ویژه پیش‏بینی شود.

روشهای آموزش در برنامهء تربیت معلم باید مبتنی بر مهارتهای خودآموزی، هم‏اندیشی و رویارویی با اندیشه‏های صاحب‏نظران گوناگون و حضور در سمینارها و میزگردهایی با بینش انتقادی پیش‏بینی شود.

بهبود تعلیم و تربیت هر کشور مبتنی بر بهبد کیفیت تربیت معلم آن کشور است، پس لازم است برنامه‏های تربیت معلم پیش از خدمت و ضمن خدمت براساس‏ فرآیند آموزش مداوم دنبال شود.

مقدمه

در جهان امروز،معلمی می‏تواند در عرصهء عمل به خوبی ایفای نقش کند که‏ بداند به چه‏کسی می‏آموزد،چه می‏آموزد و چگونه باید بیاموزد.اوست که باید با تلاش خود،راه و رسم چگونه آموختن،چگونه اندیشیدن و در نتیجه‏ تغییر کردن و متحول شدن را به یاد گیرنده بیاموزد.اکنون دیگر معلم در نقش ناقل‏ برنامه درسی از پیش تعیین شده کارایی کمتری دارد.

کیفیت تربیت معلم و کیفیت تدریس به میزان بسیار به منابع آموزشی،به‏ ویژه برنامهء درسی بستگی دارد.در سال‏های اخیر پژوهشگران آموزشی به‏ اهمیت برنامهء درسی در حکم متغیری موجود میان نظام‏های آموزشی کشورها و همچنین عامل بازده‏های آموزشی توجه کرده‏اند(روبیتال و دیگران ۱۹۹۳)و برای بازسازی و اصلاح نظام آموزشی کشورها بر اصلاح برنامه درسی و روشهای تدریس تأکید شده است.

در قرن بیست و یکم اصلاح برنامه‏های تربیت معلم و ایجادانگیزه برای‏ معلمان به صورت یک اولویت مورد توجه بسیاری از کشورها قرار گرفته است‏ (یونسکو ۱۹۹۶).این مسائل عمومی در همهء کشورها مطرح است که معلمان چه‏ صلاحیت‏ها را یاد می‏گیرند،چگونه یاد می‏گیرند و به یادگیری چه قابلیت‏هایی‏ نیاز دارند،و همچنین ورود نوآوری‏های آموزشی در حوزهء برنامهء درسی باعث‏ شده که معلم به یادگیری صلاحیت‏هایی فراخوانده شوند و از قبیل اینکه‏ چگونه باید برای بهره‏گیری صحیح از فناوری جدید و و رو به توسعه آماده‏ شوند.از سوی دیگر در طبقه‏بندی استاندارد بین‏المللی آموزش و پرورش‏۱ تصریح شده است که آموزش قبل از خدمت و ضمن خدمت باید باهم مرتبط و هماهنگ شود و آموزش معلمان به‏طور مداوم گسترش یابد تا صلاحیت‏های‏ (۱)- International Standard Classification for Education.(ISCED)

حرفهء معلمی تحقق یابد.حال مسئله این است که چگونه تداوم آموزش معلمان‏ در ایران تحقق خواهد یافت.

بیان مسئله

به رغم تصور سنتی دربارهء معلم و اینکه معلم را همواره با گچ و تخته یادآوری‏ می‏کنند،نقش‏های دیگری برای معلم وجود دارد که عبارت است از:

همیار یاد گیرنده‏۱،یاد گیرنده نمونه‏۲،تفسیرکننده‏۳،پرسشگر۴،فراهم کنندهء منابع اطلاعاتی‏۵،مشاور۶،مدیر پروژه‏۷،نمایش دهنده‏۸و مدرس‏۹.(لاولس ۲۰۰۱)

انتظارات حرفه‏ای از معلمان را بیشتر سیاستگذاران،صاحبنظران،مدیران، معلمان و والدین دانش‏آموزان مشخص کرده‏اند.بعضی از این انتظارات براساس‏ هنجارهای جامعهء معلمی است،اما بسیاری دیگر مبین اعتقادات،باورها، ترجیحات و نگرش‏های گوناگون به تعلیم و تربیت است.

گاهی انتظارات حرفه‏ای گوناگون و تعارض در نقش‏های متفاوت مشاهده‏ می‏شود و این انتظارات به صورت دستور عمل‏ها،شرح وظایف و راهنمای‏ معلم،یا در حکم مرام و فکر مشترک برای گروه معلمان ظاهر می‏شود.از سوی دیگر پیچیدگی نقش معلم و انتظارات متعدد از معلم در شرایط جدید جهانی به فعالیت‏هایی فراتر از گذشته مانند کارآموزی،بازآموزی و ارتقای‏ (۱)- Co-lcarncr

(۲)- model learner

(۳)- explicator

(۴)- questioner

(۵)- resource provider

(۶)- consultant

(۷)- project manager

(۸)- demonstrator

(۹)- instructor

دوره‏های آموزش نیاز دارد.آموزش مداوم این امکان را به وجود می‏آورد که‏ شکلهای حرفه‏ای یادگیری همراه با امکان تمرین و کارورزی کاملا گسترده‏تر و متنوع ایجاد شود و به آن‏ها عمق بیشتر می‏بخشد(یونسکو ۱۹۹۶).

در تاریخ آموزش و پرورش ایران،معلمان پس از استخدام،به رغم تمامی‏ کاستیهای نظام استخدام،روانهء کلاس درس شده‏اند و کمتر صلاحیت‏های آنان‏ از ابعاد حرفه‏ای و تخصصی و روابط انسانی سنجیده شده است و فقط آموزش‏های کوتاه‏مدت موردی براساس تغییر محتوای برخی کتب یا آموزش‏های درازمدت ضمن خدمت با محتوای حجیم آموزشی و معمولا فاقد کارایی و نامتناسب با نیازهای دانش‏آموزان،به آنان ارائه شده و براساس دانش‏ و آموخته‏ها و یادگیری‏های اولیه و ناکار آمد شده،همهء سال‏ها با روش‏ها و شیوه‏های تکراری به تدریس ادامه داده‏اند و می‏دهند(اهم برنامهء تفصیلی‏ آموزش و پرورش ۱۳۸۰).

از سوی دیگر فرهنگیان به شیوه‏های ارزشیابی معلمان در آموزش و پرورش‏ اعتراض و انتقاد کرده‏اند.جامعهء معلمان معتقد است که این ارزشیابی‏ها فاقد اعتبار علمی است و تقریبا تأثیری درانگیزش معلمان به رشد حرفه‏ای و توسعهء مهارت‏های شغلی و احساس تعلق به محیط کار و شغل ندارند و موجب‏ اتلاف سرمایه‏های مالی و انسانی شده است(اهم برنامهء تفصیلی آموزش و پرورش ۱۳۸۰).

نارسایی در انتخاب معلم

در سالهای اخیر با انتخاب نامناسب دانشجوی تربیت معلم و تربیت دبیر از طریق کنکور ورودی فقط با تست‏های چهار جوابی و با تأیید گزینش اخلاقی‏ جذب مراکز تربیت معلم شده‏اند.اکثر کسانی که جذب مراکز تربیت معلم‏ کشور شده‏اند اصولا صلاحیت و توانایی لازم را برای احراز شغل معلمی‏ ندارند.پذیرفته شدگان تربیت معلم در دوره متوسطه با معدل پایین بوده و یا

افرادی که با سال‏های بازنشستگی چنان فاصله‏ای ندارند و در دوره تربیت‏ دبیری و مراکز تربیت معلم وارد شده‏اند.

مشکلات معیشتی معلمان سبب شده است که آنها به شغل دوم و سوم روی‏ آورند و منزلت و توانایی حرفه‏ای آنان کاهش یابد.

کاهش سطح تخصصی و حرفه‏ای معلمان

تحقیق سنجش صلاحیت‏های پایه (ABC) نشان داده است که سطح سواد ۴۳/۴۶ درصد معلمان مورد بررسی پایین‏تر از فوق دیپلم بوده و بیشترین‏ تدریس آنان عموما بر محور کتاب‏های درسی متکی است و معلمان یاد سپردن‏ فرمول‏ها و روش‏ها را در یادگیر درس‏های ریاضی و علوم مؤثر دانسته‏اند (کیامنش ۱۳۷۹).

نارسایی آموزشی و برنامه‏های درسی مراکز تربیت معلم

دانشجو-معلمان در انتخاب درس‏های مرتبط با تعلیم و تربیت قدرت انتخاب‏ ندارند.۷۵ درصد از آموزش‏های تربیت معلم به اطلاعات عمومی و نظری‏ مربوط است و تنها ۲۵ درصد به چگونه یاد دادن اختصاص یافته و زمان کمتری‏ برای آموزش مهارت‏ها و توانایی‏های حرفه‏ای درنظر گرفته شده است.

نظام برنامهء درسی متمرکز و انعطاف‏ناپذیر و بی‏توجه به تفاوت‏های فردی و فرهنگی،مقاوم در برابر مشارکت معلمان در طراحی و اجرای برنامهء درسی و آموزش معلمان پیش از خدمت و ضمن خدمت مشاهده شده است.

آموزش‏های ضمن خدمت در راستای آموزش‏های تربیت دبیری نبوده است‏ و تنها ده درصد فارغ التحصیلان رشته‏های تربیت معلم و دبیری آموزش ضمن‏ خدمت دیده‏اند.

از آنجا که تربیت معلم کشور همواره بافرازونشیب‏های پی‏درپی روبه‏رو بوده و گاهی دچار پس‏روی‏های موضعی شده است،سعی کرده‏ ایم در این بررسی تربیت معلم ایران را با چند کشور جهان مقایسه و باتوجه

به مؤلّفه‏های تربیت معلم چشم‏اندازهایی برای تربیت معلم ایران مشخص کنیم‏ و راهکارهای عملی پیش روی برنامه‏ریزان تربیت معلم ایران قرار دهیم.

اهداف مطالعه

۱.مقایسهء شرایط جذب و انتخاب داوطلبان معلمی در ایران و چند کشور جهان

۲.توصیف برنامهء آموزش حرفه‏ای معلمان‏۱در تربیت معلم پیش از خدمت در ایران‏ و چند کشور جهان

۳.مقایسهء آموزش عملی معلمان‏۲در تربیت معلم پیش از خدمت در ایران و چند کشور جهان

۴.مقایسهء سال‏های تحصیل در تربیت معلم دورهء ابتدایی پیش از خدمت در ایران و چند کشور جهان

۵.ارائهء راهکارهای عملی برای تربیت معلم ایران

اساس انتخاب کشورها برای مقایسه

۱.برنامهء تربیت معلم در حکم محور اصلاحات تعلیم و تربیت

۲.موفقیت معلمان براساس مطالعه ویدئویی فرآیند یاددهی-یادگیری در عملکرد تحصیلی ریاضی در سال ۱۹۹۹.

۳.موفقیت در پروژهء تیمز و پرلز(توانایی خواندن و درک مطلب)در زمینهء نقش معلمان‏ در فرآیند یاددهی-یادگیری.

(۱)-تعاریف مفهومی:کلیهء تجارب و فرصت‏های یادگیری که تحت نظارت و با مسؤولیت نظام تربیت‏ معلم برای ایجاد تغییر مطلوب در دانش‏ها،مهارت‏ها و نگرش‏ها در حوزهء دروس عمومی،اختصاصی، تربیتی،اختیاری و دروس مربوط به تخصص در دوره‏های گوناگون در اختیار معلمان قرار می‏گیرد.

(۲)-کلیهء تجارب و فرصت‏های یادگیری در حوزهء مهارت‏های عملی نظام تربیت معلم از قبیل تمرین‏ دبیری،تدریس دانشجوی،تجربهء عملی(مربوط به رشته)و تجربهء ناشی از حضور در مدرسه و کارورزی

۴.آموزش معلم به صورت جریانی مداوم و حضور معلمان در حکم یادگیرندگان در فرایند خوداندیشی،خودرهبری و خودارزیابی.

۵.داشتن الگوی منسجم و یکپارچه در آموزش پیش از خدمت و ضمن خدمت.

۱.مقایسهء شرایط جذب و انتخاب داوطلبان حرفهء معلمی در ایران و چند کشور جهان

شرایط پذیرفته‏شدگان تربیت معلم کانادا

در اکثر دانشگاه‏های علوم تربیتی کانادا معیارهایی برای انتخاب داوطلبان حرفهء معلمی،برمبنای ترکیبی از عوامل تحصیلی و شخصیتی مانند علاقه به کودکان، اظهارات شخص داوطلب و مصاحبه،مطرح‏شده است.علت استفاده از مصاحبه برای انتخاب افراد این است که عوامل مانندانگیزه،مهارت‏های‏ ارتباطی،سرعت عمل،میزان مهارت‏های تعاملی و شخصیتی،خلاقیت،اراده، اشتیاق،بالندگی و قدرت رهبری داوطلبان را ارزیابی می‏کنند.دانشگاه اوتاوا برای گزینش داوطلبان،ارزیابی سه معلم را دربارهء اظهارات آنان ملاک قرار می‏دهد(دفتر همکاری ۱۳۷۸).

در دانشگاه مالاسپینای کانادا،داوطلبان تربیت معلم برای اخذ گواهینامهء تدریس در رشته‏های علوم پایه و علوم‏انسانی در دورهء کارشناسی باید شرایط زیر را داشته باشند:

۱.مهارت در زمینهء ارتباطات کلامی و نوشتاری،مهارت‏های میان فردی،محاسبات‏ و کاربرد رایانه.

۲.مجاز دانستن دانشکدهء تربیت معلم به تحقیق دربارهء عدم سوء پیشینه(سابقهء جنایی) آنان؛بعضی از دانشگاه‏های تربیت معلم گواهی‏نامهء عدم سوء پیشینه قبل از پذیرش‏ درخواست می‏کنند.

۳.در فرم اطلاعات شخصی،داوطلبان توضیح می‏دهند که چرا می‏خواهند معلم شوند و تجارب مرتبط با آن را ارائه می‏کنند.اگر دو نفر ارزیابان(از سه ارزیاب)به این

اطلاعات کمتر از ۶۰% امتیاز بدهند،فرد در دورهء تربیت معلم پذیرفته نخواهد شد، اطلاعات شخصی و نگرشی بخش مهم تقاضاست.این اطلاعات به میزان ۴۰ درصد در پذیرش افراد تأثیر می‏گذارد.

۴.شاخص‏های آمادگی حرفه‏ای معلمی

الف)دیدگاه و بینش دانش‏آموز محوری

معلم باید دیدگاه‏ها و توانایی‏های یادگیرندگان را درک کند و دانش و مهارت‏ و اعتماد به نفس لازم را برای تطبیق و توسعهء برنامه‏های آموزشی متناسب با نیازهای خاص یادگیرندگان داشته باشد.

ب)همکاری و روابط میان همکاران

هیئت علمی ارزش زیادی برای ارتباط همکاران و توسعهء همکاری میان اعضای‏ این هیئت،دانشجویان و کارمندان و مدرسان همکار قائل است.تأکید بر مسئولیت‏های حرفه‏ای،قانونی و اخلاقی معلم است.

ج)شیوهء کار متفکرانه

هیئت علمی عقیده دارد که معلمان باید فعالانه در کارهای متفکرانه شرکت کنند تا درک جدیدی از مهارت در تدریس به دست آورند.شیوهء کار متفکرانه همراه‏ با روش یادگیری خود راهبری و ارزیابی از خود اساس تداوم رشد در حرفهء معلمی است.

۵.تجربهء موفقیت‏آمیز در مدارس:

تدریس دانشجویان و بحث گفتگو در سمینارها و آموزش‏های ضمن خدمت از فعالیت‏های عمدهء کسب صلاحیت در حرفهء معلمی تلقی می‏شود.(تورنتو، ۲۰۰۱)

شرایط پذیرفته‏شدگان تربیت معلم ژاپن

شورای آموزش و پرورش سالی یک‏بار آزمون استخدام برگزار می‏کند که مواد آن شامل سؤالات کتبی دربارهء موضوع‏های عمومی و تخصصی است و مصاحبه‏ هم دارد.آزمون رشته‏های ورزش و هنر و کارهای عملی و فنی به صورت عملی‏ و کارگاهی هم انجام می‏شود و در انتخاب داوطلبان تجارب مربوط به انجمن‏ها و خدمات اجتماعی و کار عملی در زمینهء تدریس هم مورد توجه قرار می‏گیرد.

افزون بر امتحانات گوناگون،نمرات دانشگاهی داوطلب هم در استخدام وی‏ در حوزه‏های مختلف مؤثر است.

امتحان کتبی،تشریحی:شامل مواد درسی نظریه‏های آموزشی،روان‏شناسی‏ تربیتی،روش‏های تدریس و واحدهای درسی است که دانشجو پس از اتمام‏ تحصیلات به تدریس آن اشتغال خواهد ورزد.

آزمون تدریس عملی:در زمینهء دروس و موضوعاتی که معلم در آنها تخصص دارد ارزیابی ویژه انجام می‏شود.

آزمون در زمینهء موضوعهایی چون مدیریت آموزشگاهی،جامعه‏شناسی‏ آموزش و پرورش،قوانین و مقررات آموزشی،حقوق شهروندی و آموزش و پرورش.

دانشجویانی که از عهدهء این امتحانات برآیند گواهی‏نامهء معلمی کسب‏ می‏کنند و گواهی‏نامهء معلمی در حکم صلاحیت و اعتبار اشتغال به حرفهء معلمی‏ است.

استخدام معلمان:داوطلبان پس از سپری کردن دوره‏های دو سالهء کارآموزی‏ و گذراندن آزمون‏های تأیید صلاحیت و دریافت گواهی‏نامهء معلمی می‏توانند تقاضای استخدام خویش را به آموزش و پرورش ارسال دارند،دروهء آزمایشی‏ معلمان جدید از یک تا ۵ سال طول می‏کشد و در طی این مدت قابلیت‏های‏ شغلی و حرفه‏ای معلمان را،راهنمایان،مدیران مدارس و همکاران پر تجربه

بررسی می‏کنند و چنانچه از عهدهء انتظارات بر آمده باشند به استخدام دائمی‏ وزارت آموزش و پرورش در می‏آیند.(شوتا کاکورا،۱۹۹۸)

شرایط جذب و انتخاب داوطلبان برای اشتغال به حرفهء معلمی در انگلستان

۱.داوطلبان باید گواهینامهء معلمی دریافت کنند.

۲.نظام تربیت معلم نظام باز و آزادی است،یعنی فارغ التحصیلان دانشگاهی سایر رشته‏های تحصیلی درصورتی‏که بخواهند در حرفهء معلمی به کار اشتغال ورزند می‏توانند با گذراندن یک دورهء یکساله و فراگیری برخی از دروس نظری در زمینهء آموزش و پرورش و روشهای تدریس و مهارت‏یابی در امر تدریس،پس از گذراندن‏ امتحان،خود را برای اشتغال به کار معلمی آماده کنند(آقازاده ۱۳۸۰).

۳.طی سالهای اخیر دانشگاه‏ها و دانشکده‏های علوم تربیتی انگلستان وظیفهء تربیت معلم‏ را برای دوره‏های گوناگون تحصیلی به عهده گرفته‏اند.آموزش در این مؤسسات در سطح کارشناسی،کارشناسی ارشد و دکتری است.دانشگاه‏ها به فارغ التحصیلان‏ گروه‏های آموزش و پرورش گواهینامهء معلمی اعطا می‏کنند.

شرایط تربیت معلم در آلمان

معلمان در آلمان موقعیت اجتماعی و اقتصادی شایسته‏ای دارند و انتظارات‏ حرفه‏ای از آنان زیاد است.توجه به شأن اجتماعی بالای معلم در این کشور، حرفهء معلمی را در ردیف نخستین اولویت‏های حرفه‏ای قرار داده و جذب‏ نخبگان جامعه را برای این حرفه امکانپذیر ساخته است.

داوطلبان شغل معلمی پس از ۲۳ سال تحصیل که شامل ۱۳ سال تحصیلات‏ عمومی و متوسطه،۷ سال تحصیلات دانشگاهی و دو سال کارآموزی و حداقل‏ یک سال دورهء آزمایشی است به کار مشغول می‏شوند.پس دورهء تحصیل‏ در تربیت معلم آلمان ۱+۲+۷ سال است.

میزان حقوق و تسهیلات رفاهی معلمان آلمان بیش از سایر کشورهای‏ پیشرفته صنعتی از جمله فرانسه،انگلستان و ژاپن است.

آماده‏سازی معلمان با آموزش مهارت‏های گوناگون آغاز می‏شود.این‏ مهارت‏ها از راه‏های گوناگون از جمله برنامهء تربیت معلم و به طرق زیر به‏ معلمان آموخته می‏شود:

الف)تدریس درسهایی که در دورهء تربیت معلم در مؤسسات تربیت معلم‏ آموخته‏اند.

ب)مشاهدهء مهارت‏ها به صورت گروهی و فردی،تحت نظارت و به‏ سرپرستی مراکز تربیت معلم.

ج)حضور در سمینارها و نشست‏هایی دربارهء روش تدریس که در آنها تجربیات دانشجویان تحلیل و بازنگری می‏شود و به عبارتی اساس توجه به‏ ارزیابی و پالایش مهارت‏ها به صورت جمعی است و شرکت در فعالیت‏های‏ تحقیقی در زمینهء فعالیت‏های حرفهء معلمی تأکید شده است.

شرایط جذب داوطلبان حرفهء معلمی در ایران

در چند سال اخیر معیارهایی برای جذب جوانان با صلاحیت به شغل معلمی‏ درنظر گرفته شده است:

الف)ادغام آزمون ورودی مراکز تربیت معلم در آزمون ورودی دانشگاه‏ها و مؤسسات آموزش‏عالی

ب)اخذ تعهد دبیری برای خدمت

ج)دارا بودن صلاحیت اخلاقی برای ورود به شغل معلمی

تفاوت شرایط جذب داوطلبان حرفهء معلمی در ایران و کشورهای گوناگون:

۱.در جذب داوطلبان حرفهء معلمی در کانادا ویژگیهای شخصیتی داوطلبان از قبیل‏ ارتباط میان فردی،سرعت عمل،انگیزش،اشتیاق،خودشکوفایی و ویژگیهای‏ عاطفی داوطلبان در زمینهء حرفهء معلمی،به عنوان شاخص فعالیت‏های حرفهء معلمی‏ در پذیرش داوطلبان مورد توجه قرار می‏گیرد و در این زمینه شاخص‏های علاقه‏مندی‏ به کار معلمی،تفکر دانش‏آموز محوری،حس همکاری و روابط مناسب با همکاران

و شیوهء کار متفکرانه همراه با خود راهبری و خودارزیاب،مصاحبه و مشاهدهء تلاش‏ و فعالیت‏های علمی در سمینارها ملاک قرار می‏گیرد.این ویژگیها باعث ارتباط مؤثر با یادگیرندگان و اجرای روشهای فعال تدریس به نحو شایسته می‏شود.برای‏ شناسایی ویژگی‏های حرفهء معلمی از مصاحبه،مشاهده و خودارزیابی استفاده شده‏ است.

۲.در پذیرش داوطلبان به نحوهء انجام دادن فعالیت حرفه‏ای توجه شده است.برای مثال‏ در ژاپن برای سنجش صلاحیت حرفه‏ای از آزمون‏های عملکردی،کارگاهی‏ و موقعیت‏های شبیه‏سازی شده استفاده شده و تجارب خدمات اجتماعی و خدمات‏ مربوط به انجمن‏ها هم در حکم امتیازی برای داوطلبان درنظر گرفته شده است.

۳.در دورهء آزمایشی حرفهء معلمی در ژاپن،قابلیت مورد انتظار را گروه حرفه‏ای‏ ارزشیابی می‏کنند و پس از تأیید آنان فرد به استخدام دائمی آموزش و پرورش‏ در می‏آید.

۴.برای جذب داوطلبان حرفهء معلمی،امتیازات اجتماعی،اقتصادی و حرفه‏ای بسیاری، به ویژه در آلمان،درنظر گرفته شده تا افراد شایسته و نخبگان جذب حرفهء معلمی‏ شوند.میزان حقوق و تسهیلات رفاهی معلمان آلمان در مقایسه با سایر ممالک‏ پیشرفتهء صنعتی از جمله فرانسه،انگلستان و ژاپن بیشتر است و در کشورهای در حال توسعه از قبیل کشور مصر برای جذب دانش‏آموزان ممتازانگیزه‏های مادی‏ ایجاد کرده و به هرکدام از داوطلبان که ۷۰ درصد از نمرهء کل را کسب کنند معادل ۸۰ پوند اختصاص داده‏اند.همچنین برای تشویق ۳۰ نفر اول رشتهء علوم و ۱۰ نفر اول‏ رشتهء ادبیات برای انتخاب حرفهء معلمی،به شرط اخذ معدل خیلی خوب،سالانه‏ معادل ۱۲۰ پوند،به غیر از مقرری سالانه اختصاص داده‏اند.

۵.برای پذیرش داوطلبان حرفهء معلمی در بسیاری از کشورها(همچون آلمان،ژاپن)به‏ مسئلهء یاددهی-یادگیری صلاحیت حرفه‏ای معلمی به صورت فرایند توجه شده‏ ولی در ایران این مسئله به صورت اداری و با تصویب مقررات ویژه دنبال شده است.

برای مثال با اخذ مجوز از شورای گسترش دانشگاهها،مسئله ادغام آزمون ورودی‏ مراکز تربیت معلم در دانشگاه‏ها و مؤسسات آموزش‏عالی و غیره است.

۶.در کانادا و ایران به اخذ صلاحیت اخلاقی توجه شده است.در کانادا محور توجه، اخلاق حرفه‏ای و شاخص آمادگی برای حرفهء معلمی است که با ابزار مشاهده، مصاحبه و خودارزیابی سنجیده می‏شود.در ایران مبنای صلاحیت اخلاقی بیشتر ارزشهای اسلامی و رفتارهای دینی است.

شباهتهای شرایط جذب داوطلبان حرفهء معلمی در ایران و چند کشور جهان

۱.نظام تربیت معلم در ژاپن و انگلستان نظام باز و آزادی است،یعنی فارغ التحصیلان سایر رشته‏های دانشگاهی درصورتی‏که بخواهند حرفهء معلمی را انتخاب کنند،با طی یک‏ دورهء یکسالهء مهارت‏آموزی می‏توانند آمادهء معلمی شوند.

۲.مسؤولیت تربیت معلم در ژاپن و انگلستان بر عهدهء دانشگاه‏ها و مدارس عال است.

۳.اخذ تعهد خدمت دبیری هنگام پذیرش داوطلبان در ایران و ژاپن متداول است.

۴.به حکم قانون ۱۹۹۴،مسؤولیت تربیت معلم دورهء متوسطه در انگلستان به وزارت‏ آموزش و پرورش منتقل شده و در ایران تربیت معلم دوره‏های ابتدایی و راهنمایی بر عهدهء آموزش و پرورش است و در سال‏های اخیر آموزش و پرورش و آموزش‏عالی‏ همزمان برای تربیت معلم دورهء متوسطه کوشش می‏کنند.

۵.برای پذیرش داوطلبان حرفهء معلمی در ایران و چند کشور جهان به عوامل تحصیلی‏ توجه شده است.در ایران،ژاپن،انگلستان و کانادا داوطلبان حرفهء معلمی را از طریق‏ آزمون ورودی دانشگاه‏ها و مؤسسات آموزش‏عالی می‏پذیرند.در کشور ژاپن افزون‏ بر امتحانات گوناگون،نتایج نمرات دانشگاهی هم در استخدام در مؤثر است.

۲.مقایسه برنامهء آموزش حرفه‏ای پیش از خدمت معلمان در چند کشور جهان‏ برنامهء درسی تربیت معلم کانادا

برنامهء پیش از خدمت تربیت معلم در کانادا در دانشگاه تورنتو شامل سه‏ تخصص ابتدایی،اول متوسطه و دوم متوسطه است.

محتوای برنامهء درسی کسب صلاحیت معلمی دورهء لیسانس بدین قرار است:

الف)برنامه‏ریزی درسی و آموزشی

ب)سمینار آموزش معلمان(حداقل ۷۲ ساعت پیوسته)

ج)مبانی روان‏شناسی رشد و تربیتی(حداقل ۳۶ ساعت پیوسته)

د)مدرسه و اجتماعی(حداقل ۳۶ ساعت پیوسته)

ه)مطالعات وابسته(حداقل ۳۶ ساعت پیوسته)،که اختیاری است و داوطلبان‏ براساس علائق فردی دانش و مهارت‏های خود را افزایش خواهند داد.

و)کارورزی

ز)دورهء آزمایشی(انترنی)

(به تصویر صفحه مراجعه شود)

(به تصویر صفحه مراجعه شود) برای کسب صلاحیت معلمی در حوزه‏های مختلف در دوره‏های گوناگون‏ دروسی پیش‏بینی کرده‏اند که به صورت فهرست دروس اختیاری(جدول ۱) در برنامهء تربیت معلم آمده است.فهرست دروس اختیاری،هم مورد استفادهء دانشجویان تربیت معلم در دوره‏های پیش از خدمت قرار می‏گیرد و هم در راهنمای آموزش حین خدمت معلمان پیش‏بینی شده است.در این برنامه‏ها به‏ جنبه‏های گوناگون برنامه‏های درسی و براساس تأمین نیازهای محلی،منطقه‏ای، ملی و بین‏المللی توجه شده است.درسهای اختیاری به صورت ۵/۰ واحد یا ۲۵/۰ واحد ارائه می‏شود.

باتوجه به فهرست دروس اختیاری برنامه‏های تربیت معلم در نظام آموزشی‏ کانادا،به نظر می‏رسد که یکی از مؤلفه‏های عمدهء استاندارد جهانی در برنامه‏ریزی درسی«متغیرهای فرهنگی»است که در نظام تربیت معلم کانادا متجلی شده،توجه به متغیرهای فرهنگی در برنامه‏های تربیت معلم به افزایش‏ عملکرد نظام آموزش و پرورش منجر شده است(دونالد چاکر،ترجمه مرندی‏ ۱۳۷۷).

متغیرهای فرهنگی در برنامهء درسی تربیت معلم عبارت است از مطالعات‏ آموزش ضدنژاد پرستی،برابری جنسی در کلاسهای درسی و مدارس،حرفهء معلمی،کلاس درس،مشاغل و فرهنگها و تغییرات و آموزش و پرورش و جوامع فرهنگی مورد توجه قرار گیرد.

مؤلفهء اخلاق حرفه‏ای در برنامه‏های درسی تربیت معلم عبارت است از: اخلاق حرفه‏ای(۱)و(۲)،تعارض و کشمکش‏های کلاس و مدرسه و فناوری‏ در برنامه‏های درسی تربیت معلم عبارت است از مهارت‏های پرسش‏گری، طراحی و ارتباط در تکنولوژی و مهارت‏های رایانه‏ای آموزشی در پذیرش‏ داوطلبان حرفهء معلمی در کانادا توجه شده است.

برنامهء آموزش حرفه‏ای معلمان آلمان

دانشجویان تربیت معلم می‏توانند در دوگرایش تحصیلی با دو موضوع درسی‏ کسب تخصص کنند،برای مثال کسانی که قصد دارند در مقاطع ابتدایی و دوره‏ اول متوسطه تدریس کنند،در مجموع باید ۱۶۰ واحد درسی را بگذرانند.

۱.دروس عمومی تعلیم و تربیت،۲۰ واحد

۲.دروس اختصاصی در زمینهء روشهای تدریس،۲۰ واحد.

۳.دروس مربوط به تعلیمات ابتدایی یا تخصصی ویژه،۴۰ واحد.

افرادی که مایل به کسب تخصص در دو رشته یا دو موضوع هستند،باید ۸۰ واحد درسی را بگذرانند.

۴.دوره کارآموزی در کلیهء دوره‏های تربیت معلم دو سال طول می‏کشد که شامل‏ آموزش‏های عملی در مراکز وابسته به وزارت آموزش و پرورش و فرهنگ ایالتی‏ است.پس از آموختن دروس نظری،چهار روز در هفته صرف کارآموزی عملی در مدارس و ۸ ساعت هم شامل تدریس می‏شود و علاوه بر آن یک روز در هفته برای‏ شرکت در سمینارهای تخصصی اختصاص می‏یابد که مراکز تربیت معلم برای‏ کارآموزان برگزار می‏کند.

۵.شرکت در سمینارهای تخصصی که به قصد هم‏اندیشی در حوزهء مهارت‏های معلمی‏ برگزار می‏شود.