سرمایه اجتماعی یکی از مهمترین عوامل در رشد و توسعه یک کشور است، در یاداشت فرار مغزها؛ اهدای کمک بلاعوض ایران به غرب! به بی اهمیتی به این نیروی مهم در کشور اشاره شد. سرمایه انسانی مکمل سرمایه فیزیکی است که موجب می شود سرمایه های فیزیکی به صورت مناسب تری استفاده شود. این یاداشت نه در پی سیاه نمایی و ایجاد فضای ناامیده کننده است بلکه هشداری و توصیه کننده به لزوم توجه پتانسیل نیروی انسانی است. اگر زیر ساختهای رشد نیروی انسانی مانند فضای آموزشی خوب، امکانات آموزشی، اینترنت و … ارتقاء یابد مسلماً شاهد ارتقا وضعیت نیروی انسانی نیز می شویم.
پایگاه خبری الف
۲۱ اسفند ۱۳۹۱
طبق برآوردهای انجام شده، سرمایه انسانی، تحصیلات، آموزش های در حین کار و عمل و سایر آموزشها و بهداشت ۸۰ درصد سرمایه یا ثروت ایالات متحده و سایر کشورهای توسعه یافته را تشکیل می دهد. (۱) شولتز اقتصاد دان برجسته دهه هفتاد آمریکایی در یک پژوهش گسترده در باره اقتصاد آمریکا، به این نتیجه رسید که ۲۰ درصد از رشد سالانه اقتصاد این کشور ناشی از رشد در سرمایه انسانی می باشد.
اهمیت سرمایه انسانی را در رشد سریع کشورهای ژاپن، تایوان، هنگ کنگ، کره جنوبی و … که فاقد منابع طبیعی قابل توجه هستند را می توان مشاهده کرد. وضع سرمایه گذاری ما بر انسان رضایت بخش نیست. ثابت کننده این مدعا نیز آمارهای سازمان های مختلف می باشد. طبق گزارش سازمان ملل در ارزیابی شاخص توسعه انسانی، کشور ما با کسب نمره ۰/۷۰۷ در جایگاه ۸۹ از بین ۱۸۷ کشور جهان دارد. کشور ما در سالهای اخیر از لحاظ شاخص توسعه در یک بازه قرار گرفته است هر چند که در گزارش سازمان ملل کشور ما در جایگاه مناسب قرار دارد اما می بایست به فکر ارتقا بود. طبق گزارش این سازمان در سال ۲۰۱۱، جایگاه ایران با همین نمره ۸۸ بوده است. (۲)
شاخص توسعه انسانی (HDI ) بر اساس معیارهایی چون امید به زندگی، کیفیت نظام آموزشی، درآمد واقعی و درآمد سرانه ملی محاسبه می شود و رقمی از صفر تا یک را در بر می گیرد که هر چه این رقم بیشتر باشد دلالت بر وضعیت بهتر از نظر توسعه انسانی دارد.
بر اساس شاخص رفاه لگاتیوم، کشور ما در سال ۲۰۱۲ در رتبه ۱۰۲ قرار گرفته است. موسسه لگاتیوم از سال ۲۰۰۷، شاخصی برای اندازه گیری رفاه و کامیابی در کشورهای جهان فراهم کرده که در سنجش با شاخص های دیگر مانند شاخص توسعه انسانی فراگیر تر است. مولفه های شاخص لگاتیوم، زیر ساختهای اقتصادی، فضای کارافرینی و نوآوری، نهادهای مدنی، آموزش، سلامت، امنیت و اسایش، سرمایه ی انسانی و دولت هستند. هر بخش، همچون یک زیر شاخص است. جایگاه یک کشور در شاخص کلی، بر پایه میانگین وزنی با وزنهای برابر این بخشها بدست می آید. (۳)
می بایست به فکر اصلاح نظام آموزش عالی نیز باشیم. نرخ ثبت نام ناخالص آموزش عالی در ایران فقط یک درصد از متوسط آن در کشورهای با شاخص توسعه انسانی متوسط بیش تر بوده است. هم اکنون نرخ ناخالص ثبت نام در آموزش عالی، در ایران ۳۶.۵ است. (۴) نرخ ثبت نام ناخالص ترکیبی تمام سطوح آموزشی نیز نشان داده که ایران با میانگین کشورهای مورد بررسی ۸۳۳ درصد برای مردان و ۸۴ درصد برای زنان از این لحاظ نیز فاصله دارد (۵) و این گویای این واقعیت است که کمبود ظرفیت توسعه سرمایه انسانی از سطوح قبل از آموزش عالی آغاز می شود.
پایین بودن نرخ ثبت نام ناخالص آموزش عالی در ایران نشان می دهد که میزان سرمایه گذاری انجام شده و نرخ پوشش تحصیلی کنونی به هیچ وجه پاسخگوی جمعیت در حال رشد آن نیست. هنگامی که به مقاطع پایین تحصیلی توجهی نمی شود شاید صحبت از مقاطع بالا سخنی بیهوده باشد. اینکه بگوییم سهم دکترای تخصصی در ایران زیر یک است با توجه به سخنان هفته علی باقرزاده، معاون وزیر آموزش و پرورش چندان تعجب آور نیست.
معاون وزیر آموزش و پروش گفت : از ۴۰ میلیون باسواد غیرمحصل کشور، ۱۰ میلیون و ۶۰۰ هزار شهروند بزرگسال تحصیلات در حد ابتدایی و بیش از ۹ میلیون نفر تحصیلات راهنمایی دارند که با این حساب در مجموع ۲۰ میلیون تحصیلات کمتر از سوم راهنمایی دارند. مفهوم خبر بالا این است که ۲۰ میلیون از جمعیت بالای ۶ سال کشور یا بی سواد مطلقند یا به قول قدیمی ها کوره سوادی دارند و خیلی نزدیک به بی سوادند.
این آمارها را بگذاریم در کنار اتلاف سرانه آموزش در مدارس. اکنون به دلیل تعطیلی های مختلف این سرانه کمتر شده است، به عنوان مثال، ساعات درسی سالانه دوره ابتدایی ۸۵۰ ساعت است. اما تقویم آموزشی مدارس بسیار لاغرتر و نحیف تر است. در عمل بخشی از زمان درس روزانه مدارس به سود زنگ تفریح و مراسم آغازین و مناسبت های مختلف مدرسه، تلف می شود و هر دوساعت آموزشی که باید یک زنگ ۹۰ دقیقه یی باشد در عمل حدود ۷۰ تا ۷۵ دقیقه تقلیل می یابد. علاوه بر این، با در نظر گرفتن تعطیلی پنجشنبه ها و احتساب روزهای تعطیل رسمی و غیررسمی و بین التعطیلین و تعطیلات بین امتحانی و تعطیلات آلودگی هوا و پیشواز نوروز از جهارشنبه سوری و… عملابرنامه آموزشی سالانه مدارس از ۸۵۰ ساعت، به کمتر از ۶۰۰ ساعت تقلیل یافته است. (۶ )
شاخص کیفیت نظام آموزشی نیز نامطلوب است. علی عباسپور رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس هشتم در این باره گفته بود : به شدت نگران وضعیت و کیفیت نظام آموزشی کشور هستیم، بسیاری از تصمیمات گرفته شده از سوی مسئولان، با عجله و بدون نگاه منطقی اجرایی می شود و روند علمی و تحقیقاتی را طی نمی کند.
گزارش جهانی رقابت پذیری ۲۰۱۳-۲۰۱۲ این نگرانی عباسپور را تایید می کند. طبق این گزارش شاخص کیفیت نظام آموزشی ایران با ۳.۳ درصد در مقیاس ۱ تا ۷، دارای رتبه ۹۴ در جهان از ۱۴۴ کشور است. (۷) مجمع جهانی اقتصاد، ایران را از نظر شاخص دسترسی به اینترنت در مدارس در بین ۱۴۴ کشور جهان در رده ۱۱۷ قرار داد (۸) ایران با سرانه پهنای باند ۳.۵ کیلو بایت در رتبه ۱۱۵ از ۱۴۴ کشور قرار دارد.( ۹ ) مطابق آمار سایت معتبر net index در رده بندی سرعت دانلود کاربران خانگی، در میان ۱۸۲ کشور ایران در رتبه ۱۶۵ قرار دارد. این آمار وقتی جالب تر می شود که بدانیم در این رده بندی کشور عراق در رتبه ۱۳۳ و افغانستان در رتبه ۱۴۳ قرار دارند( ۱۰)
این موارد نشانگر عدم توجه و تمرکز بر سرمایه انسانی است. اگر دولت به جای اتکا به درآمدهای نفتی، حداقل هایی از امکانات را برای سرمایه انسانی فراهم می ساخت امروزه هزاران تحریم نیز بر اقتصاد و رشد ایران تأثیر گذار نبود. متأسفانه دولت در سال های اخیر و با درآمدهای عظیم به جای اینکه به فکر سرمایه انسانی باشد به فکر دعواهای سیاسی و انداختن تقصیرها گردان این و آن بود. گرچه تنها دولت مقصر نیست و سایر قوا نیز به سهم و به طبع آن قصوری انجام داده اند ولی سهم دولت در این ظهور این وضعیت بالاست. اما نکته امیدوار کننده پایانی عمر این دولت است که اگر اتفاق نمی افتاد حتی دانش آموزان نیز به فکر مهاجرت بودند.
منابع :
۱- گری بکر، مجله اقتصادی، آذر ۱۳۸۰، شماره ۲
۲- رتبه ایران در شاخص توسعه انسانی
http://hdrstats.undp.org/en/indicators/۱۰۳۱۰۶.html
۳- رتبه ایران در شاخص رفاه لگاتیوم در سال ۲۰۱۲
http://www.prosperity.com/Ranking.aspx
۴- نرخ ثبت نام ناخالص آموزش عالی در ایران
http://www.uis.unesco.org/Education/Pages/ged-۲۰۱۱.aspx
۵- چالش های تقاضای اجتماعی آموزش عالی در ایران
http://www.magiran.com/npview.asp?ID=۱۴۲۴۲۴۲
۶- آموزش و پرورش کم فروشی می کند
http://www.magiran.com/npview.asp?ID=۲۶۵۸۶۶۶
۷- شاخص کیفیت نظام آموزشی ایران
http://www۳.weforum.org/docs/WEF_GlobalCompetitivenessReport_۲۰۱۲-۱۳.pdf
۸- رتبه جهانی ایران از نظر دسترسی مدارس به اینترنت اعلام شد
http://isna.ir/fa/news/۹۱۰۶۲۷۱۵۵۹۴/%D۸%B۱%D۸%AA%D۸%A۸%D۹%۸۷-%D۸%AC%D۹%۸۷%D۸%A۷%D۹%۸۶%D۹%۸A-%D۸%A۷%D۹%۸A%D۸%B۱%D۸%A۷%D۹%۸۶-%D۸%A۷%D۸%B۲-%D۹%۸۶%D۸%B۸%D۸%B۱-%D۸%AF%D۸%B۳%D۸%AA%D۸%B۱%D۸%B۳%D۹%۸A-%D۹%۸۵%D۸%AF%D۸%A۷%D۸%B۱%D۸%B۳-%D۸%A۸%D۹%۸۷-%D۸%A۷%D۹%۸A%D۹%۸۶%D۸%AA%D۸%B۱%D۹%۸۶%D۸%AA
۹- رتبه های ایران در اینترنت پرسرعت و موبایل
http://www.tabnak.ir/fa/news/۲۸۰۶۴۷/%D۸%B۱%D۸%AA%D۸%A۸%D۹%۸۷%E۲%۸۰%۸C%D۹%۸۷%D۸%A۷%DB%۸C-%D۸%A۷%DB%۸C%D۸%B۱%D۸%A۷%D۹%۸۶-%D۸%AF%D۸%B۱-%D۸%A۷%DB%۸C%D۹%۸۶%D۸%AA%D۸%B۱%D۹%۸۶%D۸%AA-%D۹%BE%D۸%B۱%D۸%B۳%D۸%B۱%D۸%B۹%D۸%AA-%D۹%۸۸-%D۹%۸۵%D۹%۸۸%D۸%A۸%D۸%A۷%DB%۸C%D۹%۸۴
۱۰- کشورهایی که ایران اینترنتشان را تأمین می کند!
http://webzine.mehrnews.com/FullStory/News/?NewsId=۶۹۳
