کاردانی، به توانایی تامین تجربیات و دستورکاری می گویند که بر نیازها، علایق و توانایی های کودکان منطبق باشد. این مقوله به مربی کمک خواهد کرد تا فعالیت ها و دستورکار خود را با ارزیابی ای که از موقعیت رشدی و نیازهای کودک دارد منطبق کند. اهم فعالیت هایی که در این بخش مطرح هستند عبارتند از:
۱-به کار بردن موادی از قبیل ماسه، گِل، آب، خمیر و مواد شکل نیافته: خاصیت بسیار مهم این گونه مواد آن است که کودک، برعکس بیشتر بازی ها و اسباب بازی ها (که چیزی خیلی مشخص از دنیای واقعی را تکرار می کنند) خود، آن شکل و معنایی را که می خواهد، به آنها می دهد و آن مواد را با خواسته های خود منطبق می کند. که این موقعیت می تواند درک بصری و توان تجسمی کودک را ارتقا بخشد و او را همچون هنرمندی کوچک صاحب قریحۀ هنری گرداند.
۲-رویارویی با موجودات زنده: کودکان، عمومامجذوب موجودات زندۀ دیگر می شوند. دوست دارند آنها را ببینند، لمس کنند و با آنها بازی و آزمایش کنند.
در یک کلام، حیوانات بهترین «اسباب بازی» زنده و پاسخده هستند. این فرصتی است تا در آن عجایب خلقت را به وی نشان داد و نیز مفاهیم اکولوژیکی و زیست محیطی از جمله سازش با حیوانات و عدم آزار آنها را به او آموزش دهیم.
۳-رویارویی با ادبیات کودکان(شعر و قصه): یکی از هدایای ارزنده ای که می توان به کودکان اهدا کرد، عشق به ادبیات است.
برای این کار باید درک عمیقی از ادبیات داشت و همواره خود را به وسیلۀ مطالعه، بروزآوری کرد. مربی یا معلم نمی تواند مدام دربارۀ اهمیت کتاب و مطالعه به کودکان تذکر دهد و در عجایبش سخن ها ساز کند لیکن خود چنین اعتقادی نداشته باشد و اثری از شیفتگی به آن در وی دیده نشود. اهمیت این امر در آن است که کودکانی که معمولاً در تماس با ادبیات کودکان قرار داشته اند، از جمله بندی زبانی پیچیده تری استفاده می کنند(چامسکی، ۱۹۷۲). رشد زبان کودکان بخش بسیار مهمی از رشد شناختی وی را تشکیل می دهد. بنابر این ارتقاء دانش زبانی کودکان می تواند پلی باشد به سوی رشد شناختی و عقلانی کودک.
۴-بازی های نمایشی: کودکان، روابط و اتفاقاتی را که برایشان مهم است، به طور خیالی به نمایش در می آورند.
وانمودکردن، یک کار جدی برای کودکان است. آنان دنیای خیالی خود را با هر ابزاری که در دست داشته باشند خلق می کنند و نقش های خودشان را به طور خیالی به اجرا در می آورند.
۵- فعالیت های جمعی نظیر بحث های گروهی، موسیقی(آواز و سرودهای دسته جمعی)، هنر و بازی های روی زمین: هر کدام از این فعالیت ها می تواند بر پایۀ مقولات رشدی، شامل انواع رشد جسمانی، حرکتی، اجتماعی، عاطفی، شناختی و عقلانی طراحی و اجرا شود.
به این مقوله همچنین می توان مهارت و کاردانی در استفاده از مواد دست ساز را نیز اضافه کرد. یعنی مربی با تولید این گونه وسایل و کاربرد آنها بتواند در راستای رشد جنبه های پیش گفتۀ کودکان گام بردارد.
حال اگر بخواهیم سراغ این فعالیت ها را در مهد کودک ها یا مراکز پیش دبستانی بگیریم، دریک نگاه کلی می توان میزان استقبال ازآنها را دریافت و به این نکته واقف شد که جایگاه واقعی آنها کجاست.
برای اثبات کاردانیِ مربی، باید قبل از این که نحوۀ برخورد وی با این فعالیت ها مورد ارزیابی قرار گیرد، به میزان جدی گرفتن این فعالیت ها در نظام آموزش و پرورش نظر افکند؛ زیرا به مصداق «از کوزه همان تراود که در اوست»، به همان اندازه که برنامه ریزان آموزش و پرورش در سطح ستادی و کلان به آن توجه نمایند، در سطح صف و خرد نیز می توان انتظار داشت که این فعالیت های کلیدی و مادر، جدی گرفته شوند.
بررسی دقیق این امر یعنی میزان گرایش مربیان پیش دبستانی به انجام داوطلبانه توام با علاقۀ این فعالیت ها، مستلزم انجام تحقیقات بسیار است اما شواهد بسیاری دال بر این است که این فعالیت ها به طور حرفه ای پیگیری نمی شود و روند پرورشی و آماده سازی کودکان از مسیر مطلوب فاصله چشمگیری دارد. به گفتۀ یک استاد دانشگاه، «روشی که هماکنون در دورههای پیش دبستانی به کار گرفته میشود، مسیر اشتباهی است و باید تغییر کند چون در دوره پیش دبستانی بیشتر به آموزش کودک پرداخته می شود نه به پرورش. هم اکنون دوره پیش دبستانی، صرف واحدهای کار میشود و روی مسالۀ آموزش تاکید دارد».۱۴
آنچه یک مربی در تعامل خاص با یک کودک انجام می دهد، به دو عامل بستگی دارد: ۱- خزانۀ ادراک وی از نظریات و تئوریهای تربیتی ۲-آمادگی ذهنی۱۵،مربی دربارۀ این که در یک موقعیت خاص چه کار باید بکند.
اینکه آیا این خزانۀ آموزشی را در کنش متقابل با کودکان به طور کامل مورد استفاده قرار دهد یا نه، بستگی دارد به فرضیات وی دربارۀ آنچه باید در موقعیت های آموزشی انجام دهد؛ به بیان دیگر به آمایۀ ذهنی او بستگی دارد.
بسیاری از معلمان فرض می کنند که آموزش شامل اجرای یک «برنامۀ درسی» است(زنجیره ای از اعمال و وظایف از قبل طرح ریزی شده که به یک سنجش ختم می شود). شکی نیست، درس هایی که خوب برنامه ریزی شده و اجرا شوند به یادگیری کودکان خدمات چشمگیری می کنند لیکن اگر کودکان برای یادگیری خودشان، به آنچه که به این شیوه ارائه شده است وابسته باشند، پیشرفت شناختی و عقلانی بسیار کمی خواهند داشت.
یک درس می تواند یک آموزش یا تحریک یک علاقه دربارۀ یک موضوع مشخص را متبلور کند اما بیشترین یادگیری کودکان در موقعیت های غیررسمی اتفاق می افتد. ۱۶
بر همین اساس و از آنجا که کودکان پیش دبستانی در یک موقعیت غیررسمی آموزشی و پرورشی قرار دارند، در مقایسه با کودکان دبستانی و مقاطع بالاتر، از شانس بیشتری برخوردارند تا بیشترین بهره مندی را از موقعیت موجود و مربیان خویش ببرند. زیرا همانند دانش آموزان کلاس های رسمی، در صدد جلب نظر و تایید معلم خویش نیستند تا هر آنچه که وی دیکته کند یا از او بخواهد به انجام رساند.
این کار از دو طرف مانع از سلب آزادی عمل می شود: اول، از کودک، و در ثانی از مربی. از این رو مربی، صاحب موقعیتی طلایی است که معلمان مجری تعلیم و تربیتِ رسمی از آن بی بهره اند. اما، این که در شرایط فعلی، مربیان می توانند به نحو مطلوب از این موقعیت ممتاز استفاده نمایند، پرسشی است که پاسخ آن مثبت به نظر نمی رسد .
ت-توانایی سازماندهی۱۷
مهارت سازماندهی در درجۀ اول به توانایی خلق یک برنامه و سپس به توانایی اجرای آن برای دستیابی به اهداف مشخص بستگی دارد. در تنظیم برنامه برای کودکان خردسال تصمیمات مختلفی باید اتخاذ شود، که از جمله می توان به موارد ذیل اشاره کرد :
۱- چه نوع برنامۀ زمانی باید ترتیب داده شود؟ کودکان در برنامه های قابل پیش بینی احساس امنیت می کنند. بسیاری از سرخوردگی های عاطفی می تواند مستقیماً به توقعات برآورد نشده نسبت داده شود. بعضی از کودکان، بیشتر از دیگران از بی نظمیها تاثیر می پذیرند. از این رو بهتر است نسبت به ایجاد الگوهای زمانی مناسب به هنگام فعالیت در کلاس کودکان اقدام کرد.
۲-چگونه باید از فضای موجود استفاده کرد؟ نکته ای که در این رابطه قابل توجه است این که از لحاظ ساختاری، در نظام آموزشی کشور، پیش دبستانی، خارج از فرایند رسمی تعلیم و تربیت (گروه ب سازمانی) قرار دارد. بدین معنا که در برنامه های توسعه وزارت آموزش و پرورش، تامین فضا و نیروی انسانی برای این دوره به طور جدی در دستورکار قرار ندارد مگر این که در شرایطی که با مازاد فضا و نیرو مواجه باشد.
در چنین شرایطی نمی توان با خیال راحت از فضا و امکانات سخنی به میان آورد اما می توان به این نکتۀ مهم توجه کرد که باید آشفتگی در استفاده از فضای موجود به حداقل برسد. فضایی که کودک از آن سیر نشود و همواره بتواند در آن به کودکی بپردازد و همواره لذت ببرد. به قول مونته سوری، محیط می باید یک مکان پرورنده و لذت بخش باشد و با توانایی های بالقوۀ کودک منطبق شود تا بتواند به تعاملی ثمربخش بیانجامد .
۳-چه وسایل و موادی باید انتخاب شوند و چگونه باید در فضای کلاس مرتب شوند؟ وسایل و مواد فراهم شده برای برنامه های دوران اولیۀ کودکی باید به گونه ای آماده شوند تا اجرای اهداف برنامه را تسهیل کنند .
۴-چه مقرراتی باید وضع نمود تا شرکت نوآموزان را هدایت کند؟ در این زمینه انتظار می رود کودکان در ساعات سازمان نیافته، فعالیت های خود را بدون معطلی و بر اساس مقررات از پیش تعیین شده انجام دهند. فعالیت هایی نظیر نظافت محیط کلاس یا کودکستان، حرکت در صف های یک نفره بدون فشار دادن یکدیگر، اجازه گرفتن از مربی هنگام خروج از کلاس و … در چنین مواقعی و در صورت بروز رفتار نامتعارف از سوی کودکان، غالباً توصیه می شود که کودک به صورت غیرمستقیم هدایت شود و رفتار نامطلوب وی مجدداً در کانال های سازنده تری جهت داده شود .
۵-چه نوع ارتباطی با والدین می باید برقرار گردد؟ رویکرد سنتی دربارۀ شرکت والدین در برنامه های مربوط به کودکان خردسال، آنان را به عنوان تماشاگر، مشاهده کننده و فراگیرنده می پندارد.
اما در نگاه جدید، الگوهایی برای درگیر کردن کاملاً مستقیم والدین در امر آموزش کودکان در نظر گرفته شده است. به عنوان مثال معلم می تواند ملاقات های خانگی منظم را انجام دهد و در حضور والدین یک نمونه از فعالیت آموزشی از آنچه که در مدرسه انجام می گیرد، اجرا کند و نیز به والدین نشان دهد که چگونه می توانند فرایندهای یادگیری را تسهیل کنند. به طور کلی می توان گفت که اولیا در خانه می توانند به مثابه معلمان خانگی، دستیار معلم و حتی سیاستگزار تربیتی، نقش فعالی در امر پرورش کودکانشان بر عهده بگیرند. مونته سوری با در نظر گرفتن اهمیت اساسی محیط زندگی کودک در خانه، مربی را به شناخت فرهنگ خانواده و ایجاد پیوند نزدیک با آن و هماهنگ کردن روش های تربیتی خانواده با تلاش هایی که در کودکستان ها در جهت ایجاد شخصیتی سالم، متعادل و جستجو گر انجام می گیرد تشویق می کند.۱۸
سخن آخر
هدف این نوشتار، بیش از آنکه به دنبال یافتن پاسخ برای سئوالات مطرح شده در آغاز مقاله بوده باشد، ترسیم شمایی کلی از وضعیت موجود و انطباق آن با وضعیت مطلوب که منبعث از آزمون و تجربه علمی است، می باشد.
بر اساس یافته های روانشناسی و علوم تربیتی، سال های پیش از دبستان در رشد و تربیت کودکان نقش اساسی و تعیین کننده ای دارد . در این دوران حساس و مهم، یادگیری کودکان عمیق تر، سریع تر و آسانتر انجام می شود و توانایی های آنان در جنبه های مختلف رشد، شکوفا می شود و پایه های اصلی شخصیت آنها شکل می گیرد.
هدف از دوره پیش از دبستان، رشد همه جانبه و متعادل کودکان در زمینه های جسمی، ذهنی ( شناختی )، عاطفی، روانی و اجتماعی و اخلاقی است. ۱۹
در نظام آموزشی کشور جای اولویت ها در توجه به پرورش انسان هایی متعادل و رشد یافته عوض شده است. بدین معنا که مبنای توجه از بالا به پایین است؛ یعنی بیشترین نرخ توجه و تمرکز بر روی تحصیلات عالی و متوسطه صورت گرفته و کمترین توجه بر دوره های پیش از دبستان و ابتدایی اعمال می شود.
این نقصان توجه به گونه ای است که نگرش مسئولین آموزشی را به آموزش ابتدایی و پیش از دبستان، تا سطحی «ابتدایی و دون پایه» تنزل می دهد.
بر اساس آنچه ذکر شد کارویژههای مربیان پیش دبستانی مطابق چهار عنصر اصلی بحث، ابتر و عقیم اند و از عناصر عقیم و نازا نمی توان انتظار زایش و پویایی داشت. دوره پیش دبستانی در نظام آموزشی کشور، خارج از حیطه برنامه ریزی کلان است؛ آنچه که امروز به چشم می خورد «تمایل» نیست بلکه شبه تمایل به کار کردن در این بخش است و تا این نگرش از بالا به طور انقلابی اصلاح نشود امید به رسیدن به وضع مطلوب، سرابی بیش نیست. در این نگرش، آموزش ابتدایی و پیش دبستانی به مثابه کاری ساده و پیش پا افتاده تلقی شده که هر کسی یارای ورود به ساحت آنرا خواهد داشت. اصلاح این نگرش می تواند مقدمتاً، راهگشایی باشد برای ترسیم یک برنامۀ استراتژیک در پیوند با آموزش و پرورشی نوین، پویا و خلاق؛ نظامی که توجه و تمرکز علمی و دقیق بر پیش دبستانی و آموزش ابتدایی، در صدر برنامه های آن قرار گیرد.
پی نویس:
۱۳- Resource fullness
۱۴-علوی، کامران/ باید روش تدریس در مراکز پیش دبستانی تغییر کند.(www.irna.com)
۱۵- mental set
۱۶-مارگارت زد، لی و جان ای، پیرا، همان، ص ۴۶۰.
۱۷- organizational ability
[۱۸-بازرگان، زهرا، همان.
۱۹-سرفصل های آموزشی رشته تحصیلی تربیت مربی پیش دبستانی/ جهاد دانشگاهی.
نوشته شده توسطahmad shabani | لینک ثابت | نظر بدهید.
* منبع : سایت هرمان
codex09x