نکاتی از کتاب مکتب در فرآیند تکامل – سید حسین مدرسی طباطبایی – ترجمه هاشم ایزد پناه – انتشارات کویر
مطالبی را که مطالعه می فرمایید یادداشتهای من ازمطالعه کتاب می باشد. به عبارت دیگرمطالب به صورت فیش برداری است.لذا از اینکه مطالب به صورت پراکنده وغیر منسجم می باشد عذرخواهی می نمایم
سالهای ۳۲۹-۲۶۰ هجری در دورهی غیبت صغری بدون تردید سختترین و بحرانیترین دوره در تاریخ تشیع امامی بود. نتیجتا وقتی انقلاب عباسی در سال ۱۳۲ بساط یک قرن حکومت اموی را در هم نوردید، تشیع به صورت یک نظام کامل و مستقل سیاسی، فقهی و کلامی در صحنه جامعه اسلامی حضور غیرقابل انکار یافته بود. ص ۳۱
چنین به نظر میرسد که دستکم از اواخر قرن اول هجری انتظار و اعتقاد به ظهور یک منجی و رهایی بخش انقلابی از دودمان پیامبر(ص) که در آینده ظهور کرده و نظام فاسد ظلم و ستم را درهم ریخته و حکومت عدل و سقط را پیریزی خواهد نمود در همه قشرهای جامعهی اسلامی وجود داشتهاست. این منجی رهاییبخش را شیعیان با نام قائم میشناختند. ص ۳۴
امامان باقر و جعفر صادق علیرغم داشتن توانایی و قدرت هیچگاه مبادرت به قیام ننمودند و حتی امام جعفرصادق همکاری با گروهها و دسته های مسلح را حرام دانسته بود و مایل نبودند خود را امام بنامند.
از این جهت تعدادی از شیعیان به شاخه حسنی دودمان پیامبر که از نظر سیاسی فعالتر و بلندپروازتر بود روی آورد و به شورش نظامی محمدبن عبدالله نفس زکیّه روی آوردند. برای آن دسته که همچنان به امام صادق وفادار ماندند، امام ، دیگر رهبر مبارزه و منجی موعود که سالها در انتظارش بودند، نبود.
…تاکیدی که قبلا روی مقام سیاسی امام میشد اکنون به مقام مذهبی و علمی امام انتقال یافت. نظریه عصمت ائمه که در همین دوره به وسیله ی هشامبن حکم- متکلم بزرگ شیعه ارائه شد. ص ۳۹
در زمان امام موسی بن جعفر امام هفتم، حدیثی در میان مردم مطرح بود (شایعه) که آن حضرت همان امامی است که حکومت فسط و عدل اسلامی را برپا خواهد نمود.
در زمان امام هفتم نهاد وکالت بوجود آمد، که زنجیره ی ارتباطی گستردهای در سراسر جهان اسلام از وکلای ناحیه مقدسه تشکیل داد که همه با امام در ارتباط بوده و … ص ۴۱
دو امام نهم ودهم هر دو درحالی جانشین پدران خود شدند که درسنین خردسالی بودند. نخستین بار که پس از درگذشت امام رضا این موضوع روی داد بحثهای دامنهداری در جامعهی شیعه پیش آمد که آیا یک کودک هفت ساله از نظر شرعی جامع شرایط امامت و از نظر علمی واجد مقام لازم برای تصدی این مقام است؟ و پاسخ به این سوال عملا موجب تقویت و تایید نظریه ای شد که بر جنبه ی فوق طبیعی امام تاکید می گذارد…
تا زمان امام جواد امامان از مردم خمس نمی گرفتند. بعد از امامان فوق وجوه توسط وکلای ایشان در بلاد مختلف جمع آوری میشد. این وکلا فقط نماینده مالی بودند و وکالت دینی و شرعی نداشتند.
عثمان بن سعید عمری کارپرداز ، یا به عبارتی رییس دفتر امام هادی بود و نیز امام حسن عسگری . او پس از در گذشت امام عسگری همچنان رییس دفتر امام باقی ماند و به قرار سابق وجوه مالی جامعه شیعه را به عنوان نیابت از فرزند ایشان که تا کنون در پس پرده غیبت بود از شیعیان دریافت می نمود . پس از در گذشت وی فرزندش محمد و سپس دوتن دیگر این روش را ادامه دادند . و سر انجام پس از در گذشت فرد چهارم دفتر مراجعات و نهاد وکالت مالی به پایان رسید
در آیات زیادی در قرآن بیان شده است که تنها خداوند است که جهان را خلق کرده و تنها اوست که روزی میدهد بدون آنکه در این راه کسی بدو مددی کرده یا مساعدتی نموده باشد.
تفکر اینکه پیامبر موجودی فوق بشری بود بلافاصله بعد از وفات ایشان ظهور کرد که بیان داشته اند که پیامبر نمرده است و تنها از نظرها غایب شده است و نیز بعد از شکایت حضرت علی، عدهای بیان داشتند که امام نمرده و فقط غایب شده است و در مورد محمدبن حنفیه در سال ۸۱ هجری طرفدارانش می گفتند که وی نمرده است بلکه خود را از مردم پنهان نموده است و سرانجام در آخرالزمان ظهور خواهد کرد.
(این نظرات به نام غلو شناخته شده و هواداران آن به عنوان غلات خوانده میشدند.)
(غلات طیّاره) پس از شهادت امام علی عده ای ادعا کرده اند که او خدا بوده (غلات ملحد)
در دهههای سوم و چهارم قرن دوم هجری در دورهی امام صادق، کیسانیه دوباره ظهور کرد. کیسانیه معتقد بودند: ۱- ائمه موجوداتی فوق بشری ۲- علم نامحدود ۳- قدرت تصرف در کائنات ۴- تفویض قدرت از جانب خداوند به ائمه ۵- ائمه از مادهای متفاوت با سایر بشر آفریده شدهاند. ۶- امامان میتوانند حلال را حرام یا حرام را حلال نمایند. (امام خمینی در باب ولایت مطلقه فقیه همین نظر را دارد.) (تفویض. مفوّضه)
امام رضا میفرماید: الغلاه کفار و المفوضه مشرکون. (عیون الاخبار)
مذهب نُصَیری: یک فرقه غالی دیگر و بوسیلهی نُصَیر نمیری از دانشمندان بصره اواسط قرن سوم بنیانگذاری شد و حلول و تناسخ را افزودند. اکنون تعداد پیروان آن در مجموع سوریه و لبنان و ترکیه به چندین میلیون نفر بالغ میشود.
عدهای از شیعیان خود را از غلاه جدا کرده و معتقد بودند که امامان فقط دانشمندانی پرهیزکار (علماء ابرار) بودهاند و از آنها علم و حدیث و فتوا میگرفتهاند و میآموختهاند و امامان را واجبالاطاعه (مفترض الاطاعه) نمیدانستند بلکه به عنوان دانشمندانی از خاندان پیامبر.
در دهه نخستین قرن دوم مهمترین و محترم ترین شخصیت در این گرایش ابومحمد عبدالله بن ابی یعفورعبدی (مرگ ۱۳۱) بود که از نزدیکان و شاگردان درجه یک امام صادق بوده و امام صادق ایشان را خیلی تایید کردهبودند.
نقطه عطف در تاریخ فرقه مفوّضه با رحلت حضرت رضا (ع) در سال ۲۰۳ هجری فرا رسید. چون امام رضا پس از شهادت فرزند ۷سالهشان امام شد که این بحث را بین شیعیان زیاد کرد. که کودکی در این سن و سال آیا شرایط امامت را دارد.
تقسیم بندی نظرات شیعه پس از رحلت امام رضا (ع):
گروه اول: امامت حق ایشان و هنگامی که به سن بلوغ رسید آنگاه امام خواهد بود.
گروه دوم: خداوند میتواند علم شریعت را به طور کامل به هرکس بخواهد بدهد هرچند او کودک باشد. نظر دوم بیشتر در میان شیعیان مقبول افتاد.
تشتت و اختلاف داخلی در جامعه شیعه امامی تا روزگار غیبت صغری ادامه یافت و امامان معمولا پیروان غلو و غالیان او را محکوم میکردند.
برخی افکار مفوّضه ابداعات آنها در شیعه وارد شدهاست مانند: ۱- شهادت ثالثه در اذان ۲- علم امام ۳- شرایط امامت ذاتی است نه اکتسابی
به نقل برخی از بزرگان از کل ۱۶۱۹۹ حدیث، ۹۴۸۵ حدیث ضعیف و غیرمعتبر است. ص ۱۰۱-۱۰۲
هدف کلی (از اینکه احادیث و روایتهای ضعیف وارد کتب شیعه شود) این بود که اعتقاد مردم عادی به مقامات ائمه اطهار و مبانی مذهب هر چه بیشتر تقویت و تحکیم شود و از افتادان آنان به دام مذاهب دیگر جلوگیری کند.
افراد و گروههای تندرو در جامعه شیعه پیدا شدند که حتی تفسیر مفوّضه از جهان و نقش ائمه در خلق و رزق موجودات را نیز پذیرفتند. مولفانی مانند حافظ رجب برسی (۸۱۳) و گروه شیخیه (قرن ۱۳) از آن دستهاند. بسیاری از متصوفه و دراویش نیز چنان عقاید و گفتهها را با افکار باطنی گرایانه خود موافق یافته و از آن جانبداری میکردند.
بحران رهبری پس از درگذشت امام صادق در سال (۱۴۸) پدیدار شد.
قیام زیدبنعلی (۱۲۲)
شاخه حسنی –> عبداللهبنالحسن معروف به عبدالله المحض (۱۴۵) نواده امام حسن مجتبی
قیام محمدبن عبدالله نفس زکیه (فرزند عبدالله المحض) فوت (۱۴۵) (امام صادق تایید نکردند)
زیدیه
اسماعیلیه: هواداران اسماعلیه یک فرزند امام صادق که یکی دوسال پیش از رحلت پدر خود درگذشت. شایعه بود که امام صادق اسماعیل را جانشین خود قرار داده بودند.
خطّابّیه: طرفداران فرزند اسماعیل : محمدبن اسماعیل
اکثریت شیعه امامیه عبدالله را که در میان فرزندان بازمانده امام پسر ارشد بود به عنوان امام و جانشین حضرت پذیرفتند. عبدالله تنها ۷۰ روز پس از پدر زنده بود و بدون فرزند درگذشت و بعد بیشتر شیعیان به حضرت موسی بن جعفر(ع) رجوع کردند.
فطحیه: معتقد به سلسله امامت هستند، فقط در بین امامان نیز عبدالله پسر امام صادق را نیز قرارمی دهند.
واقفه: پس از درگذشت موسی بن جعفر، دیگر امامی را قائل نبودند و معتقد بودند امام نمرده و غایب شده (ممطوره). تا قرن شش بودهاند.
جعفر کذّاب: دعوی امامت برادر ناتنی امام عسگری
در اواخر دوره امامت حضرت هادی (ع) با فوت ذکور ارشد ایشان ابوجعفر محمد مجددا گفتگوهایی در جامعه شیعه پدید آمد. و ایشان سه سال پیش از درگذشت پدر وفات نمود و حضرت هادی (ع) حضرت عسکری (ع) را به جانشین خود منصوب فرمودند.
در زمان امام عسکری(ع) تعدادی از شیعیان امامت ایشان را زیر سوال و برده و نسبتهای ناروا به ایشان میزدند تا جایی که امام از دست اینا گله کردهاست. ص ۱۳۵-۱۳۶
البته باید توجه داشت که به ضرورت زمان برخی از روشهای حضرت عسکری (ع) از نظر شکل با سیره عملی اجداد طاهرینشان اختلافی داشتهاست.
حضور در مجالس عمومی و وزراء. اطرافیان و خزانهداران امام اموال خزانه را حتی میدزدیدند. نگرانی دیگر شیعیان این بود که امام حسن عسکری جز یک برادر (جعفر) نداشتند و شیعیان نمیدانستند که تکلیف امامت چه خواهد شد. اما تولد امام زمان این مشکل را برطرف کرد.
در پایان قرن سوم… شیعیان عراق به دو جامعه مخالف تقسیم شدهبودند. آنان که به فرزند حضرت عسکری(ع) اعتقاد داشتند و آنان که گرد فرزندان و فرزندانزادگان جعفر گرد آمده بودند. اما بعدها ازبین می رود. اما عدهای به هند و مصر مهاجرت کردند.
اما در مورد امام زمان طبق روایات امام باید در سی تا چهل سالگی ظهور میکرد. که نکرد و این باعث شبهه در بین شیعیان شد.
در نیمه اول قرن چهارم در ایران، آل بویه که شیعه بودند به بغداد و خلفای عباسی چیره یافتند و تمام مناصب حکومتی را در اختیار گرفتند، این قرن را قرن شیعه مینامند.
طبق روایات امام زمان به خاطر ترس از جان غایب شدند.
