معلم در مـقام تصمیم‌گیرنده
آمنه احمدی
تحقیقات نـشان داده است زمانی که مـعلمان در جـریان تدریسی پویا قرار می‌گیرند و از طریق بازتاب دائم برتدریس خود، به طور مداوم نظریه‌پردازی می‌کنند و در مورد تجربه‌ی تدریس و تعمیم آن،تصمیم می‌گیرند،قادرند مهارت‌های حرفه‌ای خویش را توسعه دهند.
مهارت تصمیم‌گیری
معلمان هرروز با تصمیم‌گیری‌های پیچیده‌ای،که آینده‌ی فراگیرندگان را تـحت تأثیر قرار می‌دهد،مواجه هستند.آنها برای اتخاذ تصمیمات صحیح،باید از راه‌های گوناگون یادگیری، تفاوت‌های فردی،علایق و روشهای یادگیری و نیز تأثیر زبان و فرهنگ بر یادگیری دانش‌آموزان آگاه باشند و در مورد ایجاد فرصت‌های یادگیری،که موفقیت آنها را تـضمین مـی‌کند، احساس تعهد کنند.
«شاولسون»۱تصمیم‌گیری را اساسی‌ترین مهارت تدریس می‌داند و در همین زمینه،هانتر۲تدریس را جریان دائمی تصمیمات حرفه‌ای می‌داند که معلم قبل،در حین و پس از تعامل با دانش‌آموزان می‌گیرد و اجرا می‌کند،از نظر او این تصمیمات شامل بـرنامه‌ریزی،انتخاب مـحتوا و سازمان‌دهی تجربیات یادگیری،مدیریت کلاس درس و سنجش نتایج یادگیری است. شاولسون در مروری بر پژوهش‌های انجام شده در این زمینه، اظهار می‌دارد که معلمان هرساعت حدود ۱۰ تصمیم مؤثر می‌گیرند؛اما هنگام بررسی نتایج عـملکرد خـود،کمتر به بررسی انتقال تصمیمات از خود تمایل نشان می‌دهند.
برای روشن شدن مطلب،تصور کنید که شما معلم یک مدرسه‌ی متوسطه‌ی مطالعات اجتماعی هستید و قصد دارید مفهوم عوارض حمایتی۳را به دانش‌آموزان خـود آمـوزش دهـید. تصمیم‌های شما قبل از شروع آمـوزش چیست؟
۱.ابـتدا بـاید به دقت در مورد آنچه دانش‌آموزان باید در مورد عوارض حمایتی بدانند،تصمیم بگیرید.احتمالا آنها باید تفاوت عوارض حمایتی را با عوارض بر درآمد،این‌که چـرا کـشورها عـوارض حمایتی دارند،واکنش سایر کشورها را در مورد استفاده از این روش و ایـن‌که چـه کسانی از اعمال این عوارض سود می‌برند یا زبان می‌کنند،بدانند.
۲.باید تصمیم بگیرید که اگرچه رفتاری از سوی دانش‌آموزان نشان داده شود،اطمینان خـواهید یـافت کـه آنها مفهوم عوارض و سایر مفاهیم مرتبط با آن را فهمیده‌اند.آیا آنها بـاید تعریفی را از حفظ تکرار کنند؟مثال بزنند؟یا موقعیتی فرضی را تجزیه و تحلیل و معایب و مزایای اعمال عوارضی حمایتی را توصیف کنند؟
۳.از چه راهبردهایی بـرای کـسب نـتیجه‌ی مطلوب یادگیری استفاده می‌کنید؟آیا دانش‌آموزان را به روخوانی متن وادار می‌کنید؟سخنرانی می‌کنید؟به آنـها ابـزارهای دیداری-شنیداری می‌دهید؟چند مثال به آنها ارائه می‌دهید؟چه تمهیداتی برای دانش‌آموزانی تدارک می‌بینید که به دشواری مطلب را درک مـی‌کنند یـا دانـش‌آموزانی که تجربه یا توانمندی بیشتری در درک مطلب دارند؟برای این فعالیت یادگیری چه مـقدار زمـان صـرف خواهید کرد؟
۴.چگونه در فرایند آموزش بر اساس واکنش دانش‌آموزان درباره‌ی تعدیل بخش‌هایی از راهکارهایتان تصمیم مـی‌گیرید؟ آیـا دانـش‌آموزان به راهبردهای انتخاب شده از سوی شما برای آموزش به خوبی پاسخ می‌دهند؟آیا پیشرفت‌های غـیر قـابل پیش‌بینی وجود دارند که شما را وادار به تغییر سیاست یا اتخاذ تصمیمات جدید بکند؟
۵.شـما نـیازمند ارزشـیابی نتایج یادگیری دانش‌آموزان و تعیین میزان تأثیر عملکرد خود هستید.آیا دانش‌آموزان توانستند به
صورت رضایت‌بخشی تـوانایی خـود را در درک مفهوم عوارض حمایتی نشان دهند؟اگرنه چه نقصی در درک آنها در مورد مطلب ارائه شده وجـود دارد؟چـه راهـکاری برای حل مشکل اتخاذ خواهید کرد؟راهکارهای به کار گرفته شده در تدریس این مفهوم،تا چه مـیزان مـؤثر بوده‌اند؟
همان‌گونه که ذکر شد،در فرآیند آموزش،معلمان با فرصت‌های متفاوتی برای اتخاذ راهـکارهای آمـوزشی مـواجه‌اند. این انتخاب‌ها شامل تصمیمات آگاهانه(نشستن دانش‌آموزان در ردیف‌های الفبایی،گروه‌بندی دانش‌آموزان بر اساس علایق خاص برای انـجام دادنـ یـک فعالیت یادگیری،شروع درس با بررسی پاسخ‌های دادهشده به تکالیف یادگیری و استفاده از کتاب درسـی در حـکم یکی از منابع یادگیری)و ناآگاهانه (تکرار برخی کلمات یا عبارات،لغزاندن گچ در دست و بلند کردن صدا برای کـنترل شـلوغی کلاس)از سوی ملعمان است.
به نظر سیلورمن۴معلمان در طول یک روز کاری،صدها پاسخ واکنشی یـا انـتخاب آنی از خود نشان می‌دهند؛اما نباید اتخاذ ایـن نـوع تـصمیمات را امری بدیهی بدانند.زیرا که این امر آنـها را بـه سوی«نشانگان بی‌فکری»۵،که در اواخر دهه‌ی ۶۰ یا اواخر دهه‌ی ۷۰ در بسیاری از کلاس‌های درس مشاهده می‌شد،سوق خواهد داد.بـاید دانـست که برخوردهای سطحی و غیر آگـاهانه در بـلندمدت،بر یادگیری دانـش‌آموزان تـأثیر مـنفی برجای می‌گذارد و امکان دستیابی به یـادگیری مـعنادار را از سوی آنها کاهش می‌دهد.معلمان باید از عواقب تصمیم‌ها و نیز سبک تدریس خود آگـاه بـاشند و از برخوردهای سطحی و ناآگاهانه نسبت به مـوقعیت‌های یادگیری پرهیز کنند.
انواع تصمیم
مجموعه‌ی تـصمیم‌های مـعلمان را می‌توان در سه دسته‌ی تصمیمات بـرنامه‌ریزی،تصمیمات تـعاملی و تصمیمات ارزشیابی طبقه‌بندی کرد.
تصمیمات برنامه‌ریزی
تصمیم‌های برنامه‌ریزی شده تصمیماتی است که پیش از آموزش گرفته مـی‌شوند و فـرآیند آموزش را هدفمند می‌کنند. در این مـرحله،معلم بـر اسـاس یافته‌های پژوهشی و نـظریه‌های یـادگیری دست به تصمیم‌گیری مـی‌زند و بـرای پرسش‌هایی از این دست،پاسخ‌های مناسبی ارائه می‌دهد.
آیا آنچه دانش‌آموزان در حال حاضر مشغول انجام دادن آن هستند،ارزشمندترین فعالیت آمـوزشی اسـت که آنها می‌توانند انجام دهند؟
آیا دانـش‌آموزان دانـش و مهارت لازم را بـرای انـجام دادن فـعالیت پیش‌بینی شده دارند؟
آیا فـعالیت‌های آموزشی ارائه شده با اهداف یادگیری برنامه درسی مرتبط است؟
سئوالات کلیدی،که موجب برانگیختن تفکر دانش‌آموزان در جـهت اهـداف یادگیری مورد نظر می‌شود،کدام است؟
چه نـوع مـداخلاتی از سـوی مـعلم،یادگیری دانـش‌آموزان را به نحو مـؤثری تـحت تأثیر قرار می‌دهد؟
تصمیم‌های تعاملی(تدریس)
معلمان به طور متوسط در هردو تا شش دقیقه یک تصمیم تعاملی می‌گیرند.باید دانست کـه مـوفقیت مـعلمان در امر آموزش، آشکارا به کیفیت این دسـته از تـصمیماتت بـستگی دارد.از آنـ‌جا کـه تـصمیمات تعاملی،به دلیل محدودیت زمانی،باید به سرعت اتخاذ شوند،لازم است که معلمان قبل از روبه‌رو شدن با موقعیت‌های پیش‌بینی نشده،در مورد واکنش‌های مناسب بیندیشند و برای رویارویی با وضعیت‌های غـیر منتظره،آمادگی لازم را کسب کنند.تصور کنید که گروهی از دانش‌آموزان که قبلا تجربه‌ی کار گروهی را نداشته‌اند،مشغول انجام دادن یک فعالیت گروهی شده‌اند.معلم در مرحله‌ی برنامه‌ریزی،پیش‌بینی‌های لازم را انجام داده است.اما موقعیت کلاسی تصمیمات دیگری را طلب می‌کند.تصمیمات احتمالی مـعلم در چـنین وضعیتی شامل موارد زیر است:
با صداقت به دانش‌آموزان نشان دهد که انجام دادن کار به صورت گروهی نیازمند صرف زمان بیشتری است.
کمی مکث کند و به راحتی وضعیت ایجاد شده را بـرای یـک تصمیم‌گیری مؤثر بررسی کند.
مشکل را با خود دانش‌آموزان در میان بگذارد و با کمک آنان،تصمیم مناسبی اتخاذ کنند.
اگر معلمان قبل از قرار گرفتن در موقعیت‌های کلاسی، در مورد وضـعیت‌های فـرضی نیندیشیده باشند،گاه دچار تصمیم‌گیری‌های شـتاب‌زده مـی‌شوند که ممکن است نتایج جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد.
تصمیم‌های ارزشیابی
این دسته از تصمیمات قابلیت برنامه‌ی درسی،روشهای آموزشی به کار گرفته شده در فرآیند آموزش،منابع و امکانات و میزان مـوفقیت دانـش‌آموزان را در دستیابی به اهداف تـعیین مـی‌کند.برای اتخاذ تصمیمات صحیح بر اساس نتایج ارزشیابی، معلم باید قبل از ارزشیابی،معیارها را به دقت تعیین کرده و آنها را به صراحت برای دانش‌آموزان تبیین کند.هرچه معیارها روشن‌تر بیان شوند،تصمیم‌گیری در مورد نتایج ارزشیابی دقـیق‌تر و سـاده‌تر خواهد بود و تصمیمات اتخاذ شده اعتبار بیشتری خواهد داشت.
زیرنویس
(۱). Shavelson
(۲). Hunter
(۳). protective tariff
(۴). Silverman
(۵). mindlessness syndrome
