درست‌نویسی کتابهای درسی چه نقشی در صحیح صحبت کردن و صحیح نوشتن دارد؟
درست‌نویسی کتابهای درسی چه نقشی در صحیح صحبت کردن و صحیح نوشتن دارد؟
سواد علمی، بی سوادی کلامی
روزنامه ابتکار، فاطمه امین‌الرعایا
اگر دانشجو، خواننده مقاله‌های علمی پژوهشی یا پای ثابت سخنرانی‌های مختلف باشید و کمی هم از ویراستاری اطلاع داشته باشید کلمات و جملات عجیبی را از قشر تحصیل‌کرده می‌شنوید، جمله‌ای مثل «مشکل را مرتفع کردیم» یا کلمات و افعالی مثل «می‌باشد»، «مطرح گردید»، «سعی نمودیم» و … اما این اشتباهات آن هم در میان قشر تحصیل‌کرده چه دلیلی دارد؟ در حالی که سرانه مطالعه در کشور ما بسیار پایین است و مطالعه تنها به خواندن مطالب درسی محدود است، ویرایش کتابهای درسی یا مقالات علمی در صحیح صحبت‌کردن و نوشتن موثر خواهد بود؟
چندسلیقگی در کتب درسی مدارس
کتابهای درسی چه در دوران مدرسه و چه در دانشگاه‌ها با اشکال‌های مختلفی در زمینه ویراستاری روبه‌رو هستند. اما این ایراد‌ها آن هم در فضای آموزشی از کجا ناشی می‌شوند؟ هومن عباسپور، نایب رئیس انجمن صنفی ویراستاران در این‌باره به «ابتکار» می‌گوید: بهتر است کتابهای درسی را به دو دسته تقسیم کنیم، کتابهای درسی مدرسه و دانشگاه. کتابهای درسی مدارس به لحاظ «صوری» و «زبانی» چند دست هستند. در این کتاب‌ها انواع و اقسام رسم‌الخط، نثر و شعرهای متنوعی دیده می‌شود که نشان می‌دهند آنها از یک سلیقه واحد ناشی نشده‌ا‌ند. اشکال دیگری که در کتابهای درسی وجود دارد این است که امانت رعایت نمی‌شود. به طور مثال متنی از محمد حجازی در کتاب درسی آورده می‌شود بدون آنکه نامی از نویسنده اصلی متن برده شود. در حقیقت وقتی یک متن بدون ذکر نام مولف، در کتاب درسی مدرسه آورده می‌شود، به آن دانش‌آموز ناخودآگاه می‌آموزد که می‌شود متن را نقل کرد بدون آنکه نام صاحب اثر را ذکر کرد و این بدآموزی دارد.
اعمال سلیقه شخصی در ویرایش کتابهای دانشگاهی
این ویراستار درباره ویرایش کتابهای دانشگاهی می‌‌افزاید: متاسفانه چون ناشر کتابهای دانشگاهی یک ناشر واحد نیست و ناشران متعددی این کتاب‌ها را چاپ می‌کنند، بلوشویی در نشر کتابهای دانشگاهی اتفاق می‌‌افتد که دانشجوها را هم سردرگم میکند. به عنوان مثال دانشجویان رشته ادبیات فارسی در دانشگاه واحدی دارند به نام رودکی، منوچهری یا … که در طول آن واحد درسی باید گزیده‌ای از شعرهای یک شاعر را در دو واحد بخوانند. در گذشته کتاب گزیده‌ای بود مثلا از رودکی که مرحوم شعار آن را گزیده کرده و شرح داده بود و همه استادان همان کتاب را برای آن واحد درسی تدریس می‌کردند. اما رفته رفته هر استاد ادبیات یک گزیده از رودکی، فرخی و دیگر شاعران که واحد درسی به آنها تعلق گرفته با شرح خودشان منتشر کردند. در نتیجه هر دانشجو شرح و گزیده همان استاد را می‌خواند. این چند دستی در روش‌شناختی باعث می‌شود دانشجوها با روش‌شناسی استاندارد آشنا نشوند. متاسفانه استادان ما از روش‌شناسی استاندارد جهانی ناآگاه‌اند و به روش و سلیقه خودشان کتاب‌ها را شرح می‌کنند و گزیده می‌کنند. عباسپور ادامه می‌دهد: زمانی نثر دوره قاجار، نثر رسمی ما
بود. اما از اوایل قرن چهاردهم یعنی حدود سال ۱۳۰۴، نثر تازه‌ای وارد فارسی شد که بنیان‌گذار آن سعید نفیسی و احمد بهمن‌یار بودند. این دو نفر نثر علمی و دانشگاهی امروز را پایه‌گذاری کردند که به طور کل با نثر دوره قاجار فرق میکند. اما نثر این دو نفر را با نثر کتابهای امروز دانشگاهی‌مان مقایسه کنید و ببینید نثر علمی ما به چه افتضاحی کشیده شده است و واقعا به کجا می‌رویم؟ نود و چند سال از آن روز گذشته و نثر ما به این روز افتاده است. بدتر از آن نثر مقاله‌های علمی پژوهشی است که کیلویی در مجله‌های علمی پژوهشی چاپ می‌شوند. نثرهایی سرد، بی‌رمق و کاملا گرته‌برداری شده از زبان‌های خارجی در حالی که مشخص است نویسنده با روش چسب و قیچی آن مقاله را تالیف کرده است. نثر این مقالات اصلا جان و کشش ندارد و از ابتدا تا انتهای مقاله در هیچ قسمت، اوجی احساس نمی‌کنید. نثر دانشگاهی ما از آن دوران خیلی بدتر شده است. این مدرس ویراستاری در پاسخ به این سوال که آیا نهادی برای سنجش ویراستاران وجود ندارد تا با این حجم از غلط‌های ویراستاری در کتاب‌ها و مقاله‌های دانشگاهی روبه‌رو نباشیم، می‌گوید: ما ویرستار داریم تا ویراستار، بین ویراستار بد یعنی ناویراستار با ویراستار خوب زمین تا آسمان فاصله است، بنابراین ویراستاران توانایی‌های یکسان ندارند و اختلاف بین ویراستاران زیاد است. اما اگر این مجله‌ها و این کتابهای درسی و ناشران آنها ویراستاران خوبی را به خدمت بگیرند، وضع بهتر
می‌شود . لزومی ندارد ناشر چند ویراستار ثابت استخدام کند، او می‌تواند با استفاده از روش برون‌سپاری کار ویرایش را به ویراستار خوب بسپارد.
ویراستار خوب، ویراستار بد
عباسپور در پایان خاطرنشان میکند: ویراستار خوب فقط به روش دستیاری تربیت می‌شود نه با کلاس‌های ویرایش. معتقدم مطلقا شرکت در کلاس‌های ویراستاری کسی را ویراستار نمی‌کند. هر فردی که می‌خواهد در زمینه ویراستاری فعالیت کند باید چندین سال در کنار یک ویراستار خوب آموزش ببیند تا به یک ویراستار خوب تبدیل شود. متاسفانه دیگر روحیه پژوهش وجود ندارد، دیر رسیده‌ایم و زود می‌خواهیم به نتیجه برسیم.
کتاب‌های‌مان هم تبدیل شده به «مدیر یک دقیقه‌ای» در حالی که برای مدیریت باید ۲۰ کتاب بخوانید تا تنها مقدمه مدیریت را بیاموزید، چگونه چنین چیزی امکان دارد؟ در مورد ویراستاری هم همین‌طور است. با این اوصاف علم و دانش به سمت سطحی شدن و کوچک شدن می‌رود. درست است که انتقال مفاهیم علمی امر بسیار مهمی است اما نباید از درست نوشتن غافل شد. دیدن کلمات و جملات صحیح به صورت کاملا ناخودآگاه در آموزش درست‌نویسی افراد نقش بسزایی دارد. کاش همانقدر که به مفاهیم علمی توجه داریم، به ظاهر این مفاهیم هم اهمیت بدهیم.
——————
↩️ کانال مقاله ها 👇
https://t.me/joinchat/AAAAAD5oqnmeI058AeE3WA
