برنامهء آموزش حرفهای معلمان انگلستان
برنامههای آموزش حرفهای معلمان در مراکز تربیت معلم انگلستان به شرح زیر است:
۱.دروس عمومی مؤسسات تربیت معلم:
شیوههای جدید آموزش،کاربرد رایانه در آموزش و پرورش،ادارهء امور مدرسه، روانشناسی کودک و نوجوان،تاریخ آموزش و پرورش،اصول و مبانی آموزش و پرورش،فلسفهء آموزش و پرورش،بهداشت در مدارس،روانشناسی تربیتی،جامعه شناسی آموزش و پرورش،زبان انگلیسی،ریاضیات پایه و آموزش مذهبی
۲.دروس اختصاصی مؤسسات تربیت معلم:
دانشجویان تربیت معلم دوگرایش یا موضوع را براساس علائق فردی خود انتخاب و خود را برای تدریس آنها در کلاسهای درس آماده میکنند.
۳.تمرین عملی تدریس:
رموز و فنون تدریس زیر نظر استادان مجرب آموزش داده میشود.استادان و مدرسان بهترین و جدیدترین روشهای تعلیم و تربیت را در آموزش عملی به کار میبرند. در سالهای اخیر سازمان مرکزی و مقامات محلی آموزش و پرورش هم برای تجهیز امکانات تربیت معلم کوشش کردهاند.
برنامهء آموزش حرفهای معلمان ژاپن
برنامههای درسی مناسب،براساس درجهء گواهینامهء معلمی ارائه شده است:
معلمانی که گواهینامهء درجهء ۱ دارند و قصد دارند گواهینامهء عالی دریافت کنند باید حداقل ۳ سال سابقهء خدمت داشته باشند و ۱۵ واحد درسی را در دانشگاه بگذرانند.معلمانی که گواهینامهء درجهء ۲ دارند و میخواهند گواهی درجهء ۱ دریافت کنند باید حداقل ۵ سال سابقهء خدمت داشته باشند و ۴۵ واحد درسی
را در دانشگاه بگذرانند.تعداد واحدهای درسی براساس سابقهء خدمت تغییر میکند،یعنی به ازای هر سال خدمت اضافی ۵ واحد کم میشود.
با ارائه دورههای فوق لیسانس،فرصت لازم برای معلمان شاغل فراهم شده که در سطوح عالی به تحقیق و مطالعه بپردازند.حداقل استاندارد واحد درسی در ژاپن ۱۳۴ واحد است.برای مثال واحدهای درسی گواهینامهء معلمی پیشرفته دورهء ابتدایی به شرح زیر است:
۱.تسلط به محتوای موضوع تدریس:معلم دورهء ابتدایی باید به برنامههای ارائه شده در این وره مسلطه باشد.درسهای دورهء ابتدایی عبارت است از زبان ژاپنی(خطاطی) مطالعات اجتماعی،حساب،علوم،مطالعات محیط زیست،هنر و کاردستی، خانهداری و تربیت بدنی.
پس ملاحظه شد که آموزش تربیت معلم دورهء ابتدایی هماهنگ با نظام آموزش دورهء ابتدایی ژاپن است.
۲.دروس تربیتی۱:واحدهای درسی عبارت است از:مبانی و اهداف آموزش و پرورش (۱۲ واحد)،دروس مربوط به روش تدریس(۲۲ واحد)،مشاوره و راهنمایی (۲ واحد)،کاروزی(۵ واحد).هر واحد تمرین دبیری معادل یک هفته تدریس در مدرسه است.سمینارها ۳۰ ساعت.کارورزی تحت نظارت یک معلم مجرب انجام میشود.یک واحد این درس برای راهنماییهایی پیش و پس از کارورزی است. کارورزی در مدارس وابسته به دانشگاهها و در صورت زیاد بودن متقاضیان کارورزی در یکی از مدارس محلی انجام میشد دانشجوی تربیت معلم میتواند در مدرسهای که از آن فارغ التحصیلان شده کارورزی کند.
(۱)- Profcssional Subjct
کارآموزی در دانشگاه در طول برنامهء آموزش مداوم تربیت معلم یا ضمن خدمت انجام میشود.یکی از هدفهای کارآموزی رسیدن به درجات بالاتر یا کسب صلاحیت بیشتر برای تربیت معلم است.(وزارت آموزش و پرورش ژاپن ۲۰۰۱)۱.
شیوههای کارآموزی در ژاپن متنوع است و در آموزشهای تربیت معلم به ترتیب زیر پیشبینی شده است:
۱.خودکار آموزی،کارآموزی مدرسه محور و کارآموزی از طریق سازمانهای گوناگون.
۲.کارآموزی به دستور مدیریتها در آموزش و پرورش شامل گردهماییها و سخنرانیها.
۳.کارآموزی در دانشگاهها.
۴.آموختن دروس اختیاری حداقل ۲۴ واحد که از گروه دروس تربیتی یا موضوع تدریس۲براساس نیاز و علاقهء دانشجوی تربیت معلم انتخاب شود.
برنامهء درسی صلاحیت معلمی در نظام آموزش و پرورش ایران
برنامهء کسب صلاحیت معلمان در ایران از سه دوره تشکیل شده است.
۱.دورهء کاردانی با حداقل ۶۷ و حد اکثر ۷۲ واحد
۲.دورهء کارشناسی ناپیوسته با حداقل ۶۵ و حد اکثر ۷۰ واحد
۳.دورهء کارشناسی پیوسته با حداقل ۱۳۰ واحد و حد اکثر ۱۳۵ واحد
دروس صلاحیت معلمی در دورههای مختلف عمدتا به شرح زیر است:
۱.دروس عمومی:دروس عمومی مشترک برای همهء گرایشها در دورهء کاردانی ۱۵ واحد و در دورهء کارشناسی ناپیوسته ۸ واحد است.
۲.دروس تخصصی:در دورهء کاردانی ۳۹ واحد و در دورهء کارشناسی ناپیوسته ۴۷ واحد است.
(۱)- Ministry of Education Science Sport(Culture 2000 p 84
(۲)- Teaching Subjct or Professional Subject
۳.آموزشهای تربیتی:درسهای مربوط به مهارتهای معلمی و کلاسداری و دروس تربیتی دورهء کاردانی ۱۷ واحد و دروس کارشناسی ناپیوسته ۹ واحد است.درس تربیتی شالم درسهای روانشناسی عمومی،روانشناسی تربیتی،کلیات روشها و فنون تدریس،طراحی،تولید و کاربرد مواد آموزشی،اندازهگیری و سنجش پیشرفت تحصیلی،کلیات راهنمایی و مشاوره،تمرین معلمی(۱)،تمرین معلمی(۲)،مقدمات روشهای مطالعهء متون تحقیقی در دوره کاردانی و در کارشناسی ناپیوسته شامل اصول و فلسفهء آموزش و پرورش،مبانی برنامهریزی درسی،سازمان و مدیریت در آموزش و پروش و روش تحقیق با تأکید بر علوم تربیتی است.
یافتههای تحقیق عابدی(۱۳۷۷)نشان داده که برنامهء درسی تربیت معلم عمدتا براساس دیدگاه سنتی و موضوع محور شکل گرفته و مجموعه تواناییهای بنیادی و لازم در عصر انفجار اطلاعات که باید آموزش داده شود، یعنی ایجاد تفکر علمی،کاوشگری،خلاقیت،استدلال و تردید منطقی،از نظر دور مانده است.
مرجعیت همراه بااقتدار معلم در برنامهء درسی تربیت معلم به وضوح مشاهده میشود.به توسعهء مهارتهای شناختی،تقویت قدرت تفکر،فهم نقادانهء پدیدهها و تحقق انسانی(قدرت انتخاب رشتههای مختلف در حوزهء برنامهء حرفه معلمی،…)توجه نشده است.
تعجیل و شتابزدگی در تهیه برنامهء درسی و تألیف کتابهای درسی سبب شده به اصول عملی برنامهریزی بیتوجهی شود و از رویکردهای متفاوت و متنوع در برنامهریزی تربیت معلم استفاده نشود.
تفاوت برنامهء درسی تربیت معلم ایران و چند کشور جهان
۱.برنامهء درسی تربیت معلم ایران به صورت خطی تنظیم شده و تقدم و تأخر درسها اهمیت ویژهای دارد.عمدتا اصالت با موضوع یا رشته تخصصی در برنامه تربیت معلم بوده است،به انتخاب رشتهها یا تخصصهای گوناگون در حرفه معلیم توسط
دانشجویان توجه نشده است.بهطور کلی در نظام تربیت معلم ایران رویکرد موضوع محوری حاکم است و عناصر به صورت منفک در کنار هم قرار گرفتهاند.
برنامهریزان تربیت دبیری بین دروس تربیتی و حوزهء تخصصی ارتباط و هماهنگی برقرار نکردهاند،برای مثال در برنامهریزی برای تربیت دبیر ریاضی،بین رشتههای تخصصی ریاضی و شیوههای آموزش بهطور هماهنگ ارتباط برقرار نشده است.
بهطور معمول دروس تخصصی ریاضی در دانشکدهء علوم تربیتی،بدون ارتباط با آموزش موضوع تخصصی تدریس و ارزشیابی،تدریس میشود.
ولی در کشورهای دیگر از قبیل کانادا،آلمان و انگلستان محور در برنامهء تربیت معلم «یاد گیرنده»یا دانشجو-ملم است و آموختن بیش از یک تخصص برای دانشجویان امکانپذیر است و قدرت انتخاب آنها در حوزهء تربیت معلم با ارائه دروس اختیاری مطالعات فرهنگی،زبان دوم و هنر(ادبیات،موسیقی)درنظر گرفته شده است.از میان دروس اختیاری ۳۶ واحد متنوع را دانشجو-معلمان این کشورها میتوانند انتخاب کنند،ولی در نظام تربیت معلم ایران به علاقهء یاد گیرنده و قدرت انتخاب در برنامهء درسی تربیت معلم خیلی کم توجه شده است.
۲.برنامهء درسی تربیت معلم ژاپن متناسب با برنامهء درسی آموزش عمومی و متوسطه ارائه شده ولی در برنامهریزی تربیت معلم ایران هماهنگی و تناسب با برنامهء درسی آموزش عمومی و متوسطه به ندرت مشاهده میشود(نظام آموزش و پرورش ژاپن ۱۹۹۸).
۳.برنامهء درسی دورهء یکساله و دو سالهء کسب مهارتهای معلمی در انگلستان،آلمان و ژاپن سالهاست که برای آموزش فارغ التحصیلان سایر رشتههای دانشگاهی اجرا شده است،ولی در ایران در سالهای اخیر طراحی شده است.
۴.برنامههای درسی تربیت معلم پیش از خدمت و ضمن خدمت در سایر کشورها مرتبط با یکدیگر و با مراکز دانشگاهی است،برای مثال تدریس عملی در ژاپن پیش از خدمت و ضمن خدمت به صورت مرتبط با مراکز دانشگاهی میشود،ولی
در برنامههای درسی تربیت دبیری ایران ارتباط بین آموزش پیش از خدمت و ضمن خدمت به ندرت مشاهده شده است.یافتهای تحقیق گویا(۱۳۷۹)نشان میدهد که ۹۰% از شرکتکنندگان در دورههای آموزشی ضمن خدمت فارغ التحصیلان رشتههای غیر تربیت دبیری بودهاند که با مبانی تربیتی و روشهای تدریس آشنایی نداشتهاند و عمدهترین برنامههای آموزش ضمن خدمت برنامههای آزمایشی بوده است.
۵.در چند کشور جهان تمرین مهارتهای عملی به شکل خودآموزی،اقدامپژوهی و تحقیق و تقویت صلاحیت حرفهء معلمی در طول خدمت دنبال شده است.در تربیت معلم ایران فقط به خود راهبری از طریق ارائهء درس روشهای مطالعه در تربیت معلم قبل از خدمت توجه شده است.
۶.برنامهریزان تربیت معلم ایران بیشتر مقید به حجیمتر کردن کتابهای درسی تربیت معلم بودهاند،بر همین اساس موجب شد بر مفاهیم بهطور سطحی تأکید شود و از مفهومی کردن مسائل تربیتی دور شوند.درحالیکه در کشورهایی از قبیل کانادا،ژاپن و آلمان رویکرد فعالیت محور در برنامههای تربیت معلم حاکم بوده و بههمین دلیل شرکت در جلسات رسمی و سمینارها،حضور فعال در رویارویی با اندیشهء صاحبنظران،تهیهء پروژهء تحقیق،بحثوگفتگو،نقادی فعالیتهای عملی معلمان و ارزیابی تدریس آنان به صورت گروهی و فردی درنظر گرفته شده است.
۷.در سایر کشورها حوزهء نظری و عملی تربیت معلم دریافت و زمینهء تخصصی حرفهء معلمی تلفیق شده،همچنین آموزش موضوع تخصصی همراه با آموزشهای تربیتی براساس علاقه و نیازهای متنوع یادگیرندگان طرحریزی شده است و از سوی دیگر علوم کاربردی در تعلیم و تربیت از قبیل هنر،ادبیات،نقاشی،موسیقی،جامعهشناسی، روانشناسی تربیتی و فرهنگهای محلی و ملی و جهانی مورد توجه برنامهریزان قرار گرفته و در دورههای مختلف تربیت معلم قبل از خدمت در برنامههای درسی تخصصی گنجانده و به صورت دروس اختیاری ارائه شده است.همچنین
آموزشهای پیش از خدمت و ضمن خدمت به صورت مرتبط درآمده و به تدریج آموزشهای حرفهای ضمن خدمت معلمان هم دنبال شده است.توجه خاص به قدرت انتخاب یاد گیرندگان سبب شده که نیازهای خود را در فهرست متنوّع دروس دورههای آموزش پیش از خدمت مشخص کنند و سپس در دورههای تربیت معلم ضمن خدمت با فراهم کردن فرصتهای آموزشی این نیازها را مرتفع کنند.
شباهتهای برنامهء آموزش حرفهای پیش از خدمت معلمان در ایران و چند کشور جهان
۱.در بیشتر کشورهای بررسی شده و برنامهای برای فعالیت دانشجو-معلمها پیشبینی شده که چگونه یاد بگیرند و چگونه یادگیری خود را سازماندهی کنند،برای مثال دروس اختیاری و سمینار آموزش معلمان در برنامهء تربیت معلم کانادا،حضور در گردهمایی و سخنرانی به صورت خودکارآموزی در ژاپن و شرکت در سمینارها به صورت هماندیشی در حوزهء مهارتهای معلمی در آلمان،یعنی برنامه آموزش حرفهای معلمان به صورت خودگردان سازماندهی شده ولی در ایران بیشتر حجیم کردن منابع اطلاعاتی برنامههای تربیت معلم مدنظر بوده است.
۲.در بیشتر کشورهای بررسی شده مبانی روانشناسی رشد و مبانی علوم تربیتی و کارورزی به صورت برنامههای تلفیقی و مجزا مشاهده میشود،اما در ایران هنوز برنامهء درسی تربیت معلم به صورت موضوع محور و جدا از یکدیگر است.
۳.برنامهء درسی کسب صلاحیت معلمی در ژاپن و انگلستان متناسب با ساختار نظام آموزشی برنامهریزی شده و مهارتهای مورد نیاز تربیت معلم براساس دورههای گوناگون تحصیلی سازماندهی شده است.
۴.در اغلب کشورها به ویژه در تربیت معلم ژاپن و کانادا،توسعهء مهارتها و کاربرد فناوری از طریق فعالیتهای گروهی و مهارت در مدیریت و تولید دانش،به صورت خودکارآموزی و کارآموزی در مراتب گوناگون آموزش و پرورش و دانشگاهها دنبال شده است.
۵.در بیشتر کشورها،به ویژه آلمان و کانادا،برنامهء انتخابی وجود دارد و دانشجویان طبق استعدادها و علاقهء خود نیازهای آیندهء تعلیم و تربیت دروس انتخابی را برمیگزینند.و همچنین در دوگرایش تخصصی براساس استعداد بالقوه و علاقهء خویش ادامهء تحصیل میدهند.
۳.مقایسه آموزش عملی حرفهء معلمی در ایران
آموزش عملی حرفهء معلیم در تربیت معلم کانادا
برنامهء تدریس عملی بخش اجباری برنامههای دورههای مختلف تربیت معلم کاناداست.در این برنامه فرصتی فراهم آمده که روش تدریس معلمان مجرب را دانشجو-معلمان براساس شرایط و انتخاب خود به صورت هفتگی مشاهده کنند.البته این برنامه شامل کارورزی و دورهء آزمایشی نیست،بلکه مقدم بر کارورزی است.بهطور کلی برنامهء عملی تربیت معلم در کانادا شامل سه بخش زیر است:
۱.مشاهدهء روش تدریس معلمان
۲.کارورزی حداقل ۳۶ ساعت پیوسته
۳.دورهء آزمایشی انترنی در دانشگاه تورنتو URS
کارورزی برای همه داوطلبان الزامی است،و محل آن در مدارس و مناطق مختلف پیشبینی و از طریق ادارهء کارورزی مشخص میشود.دانشجویان در انتخاب مکان کارورزی نقش چندانی ندارند(تورنتو ۱۹۹۹).دورهء آزمایشی برای همهء داوطلبان ضرورت دارد و از شش هفته تجربهء کاری تشکیل شده است که از اواخر آوریل تا اوایل ژوئن ادامه دارد (OISEUT 1999) .
آموزش عملی حرفهء معلمی در تربیت معلم آلمان
داوطلبان شغل معلمی در هر ایالت لازم است،قبل از ورود به دورهء کارآموزی عملی یا تمرین دبیری از عهدهء نخستین امتحان ایالتی برآیند.این آزمون را
«شورای امتحانات ایالتی»برگزار میکند و شامل مواد مشروح زیر است. (مهر محمدی ۱۳۷۵):
ارائهء مقالهء پژوهشی درباهء رشتهء تحصیلی یا موضوعهای درسی که داوطلب در آینده به تدریس آنها اشتغال خواهد داشت.
آزمون شفاهی و کتبی از مجموعه دروس مربوط به روشها و فنون تدریس آزمون از دروس علوم تربیتی
در رشتههای هنر،موسیقی،موضوعهای فنی و تربیت بدنی امتحانهای عملی جداگانه برگزار میشود.
در نظام آموزشی تربیت معلم آلمان پس از پایان دروس نظری در هر هفته چهار روز به کارآموزی عملی در مدارس و هشت ساعت به تدریس اختصاص یافته و افزون براین،یک روز در هفته به شکرت در سمینارهای تخصصی اختصاص مییابد که در مراکز تربیت معلم برگذار میکنند.
تأکید بر دورهء کارآموزی یا تدریس عملی در تربیت معلم آلمان بیش از کشورهای دیگر است و علاوه بر دورهء کوتاهمدت هشت هفتهای که در نظام تحصیل دانشگاهی معمول است،یک برنامهء دو ساله نیز برای آمادهسازی داوطلبان ورود به حرفهء معلمی درنظر گرفته شده است.در طی این دوره دانشجو-معلمان وقت خویش را به وط ر مساوی برای آموختن دوگرایش تخصصی تقسیم میکنند،یعنی یکسال به هر گرایش اختصاص میدهند.تمرین عملی در آلمان دو سال کار عملی شامل سمینار و تجارب تدریس است که مدرسان مهارتهای عملی،باید حداقل ۲۵ مورد تدریس دانشجو-معلمان را مشاهده و ارزشیابی کنند.برای سنجش قابلیتهای معلمان از نظرخواهی مدرسان تربیت معلم،و مدرسان مدرسه نیز استفاده شده است.بنابراین مهارت عملی تدریس را از چند طریق به دست میآورند:
۱.تدریس دروسی که طی دورهء تحصیل در کالج معلم آموختهاند،
۲.حضور در کلاس و مشاهدهء تدریس که تحت نظارت سرپرست و مربی یا به صورت فردی یا خودگردان دنبال شده است.
۳.شرکت در دورههای اضافی و اختیاری روش تدریس و مراکز آموزشی و کسب تجربیات کلاسی که فرصتی است تا دانشجویان مهارتهای عملی را تحلیل و بازنگری کنند.
آموزش عملی حرفهء معلمی در انگلستان
دورهء آزمایشی برای معلمان جدید یک سال است و طی این مدت شایستگیهای شغلی و دانش حرفهای آنان را راهنمایان تعلمیاتی،مدیران مدارس.همکاران و معلمان با تجربه بهطور منظم ارزیابی میکنند.
تمرین عملی معلمی میان هشت هفته تا دو ترم طول میکشد.در برنامههای تربیت معلم بهطور متوسط ۱۲ تا ۱۵ هفته تدریس عملی گنجانده شده است.در دورهء کارشناسی ارشد تمرینی یک ساله و پیوسته با ارائه نوآوری آموزشی دنبال شده است.
آموزش عملی حرفهء معلمی در ژاپن
کارورزی در نظام تربیت معلم ژاپن با نظارت یک معلم مجرب انجام میشود و یک واحد برای راهنمایی کارورزی پیشبینی شده است.بیشتر کارورزی در مدارس وابسته به دانشگاهها انجام و به اشکال متفاوت دنبال شده است (آموزش و پرورش ژاپن،ص ۸۸):
۱.کارورزی در مدرسه،دو روز در هفته یا تقریبا ۷۰ روز در سال
۲.کارورزی در مراکز آموزشی،یک روز در هفته تقریبا ۳۵ روز در سال
۳.کارورزی در مدرسه با راهنمایی معاون مدرسه و معلمان همان مدرسه
آموزش عملی معلمان در تربیت معلم ایران
تدریس عملی معلمان شامل تمرین دبیری،تدریس دانشجویی،تجربهء عملی و تجربهء حضور در مدرسه و کارورزی است.تمرین دبیری(۱)و تمرین دبیری(۲) به صورت ۶ واحد در دورهء کاردانی و کارشناسی ارائه شده است.
در سال ۱۲۹۰ هجری شمسی،دار الفنون تدریس عملی را در دار المعلمین اجرا کرده است.طرح آموزش عملی تدریس یا کارورزی از سال ۱۳۶۲،برای حصول اطمینان از آمادگی دانشجو-معلمان،در مراکز تربیت معلم اجرا شده است.این برنامه شامل سه فعالیت اساسی تمرین معلمی است:
۱.فعالیتهای مقدماتی(آشنایی با برنامهریزی آموزشی،اجرای برنامه آموزشی، ارزشیابی ورودی و آموزش نظری در مدارس ایران)
۲.فعالیتهای عملی و میدانی(آشنایی با مدرسه،مشاهده،مشارکت،تدریس آزمایشی، تدریس مستقل)
۳.فعالیتهای پایانی(تدریس نمایشی،بررسی عملکردها،ارزشیابی)
تحقیقات فراوان نشان داده است که نظام آموزشی ایران در جهت تربیت معلم مقلد،یکنواخت و مسلط در ادارهء کلاس،فعال بوده است و بیشتر بر حفظ کردن مطالب درسی تأکید شده و کمتر به دانشجو در زمینههای مورد علاقهاش فرصت پژوهش داده شده است و تجارب دانشجویان به دورهء کارورزی محدود و برای آموزش آنان از روشهای سنتی یکسویه استفاه شده است و از سمینارها،کارگاه آموزشی-پژوهشی،تدریس در گروههای کوچک و توجه به تفاوتهای فردی در فرآیند آموزش و یادگیری خود راهبری کمتر مشاهده شده است.(سلسبیلی،۱۳۷۱)
امروزه جامعه از معلمان انتظار ندارد که فقط معلومات علمی را در مغز دانشآموزان انبار کنند بلکه توقع دارد آنها را با مهارتهای تفکر و زندگی و کلاسها را با هدف درگیر کردن شاگردان به منظور پرورش تفکر منطقی،انتقادی
و خلاق سازماندهی کنند.چگونه درس را با طرح مسئله شروع و محیط کلاس را طوری آماده کنند که باعث کنش متقابل هرچه بیشتر دانشآموزان شود و شاگردان به ایفای نقشهای فعال در بحثوگفتگو و حل مسئله هدایت شوند. شاگردان مشتاقاند که ببینند مدرسان و معلمان تا چه حد به اظهارنظر یادگیرندگان توجه میکنند این مسئله باعث میشود که یادگیرندگان در بحث و گفتگو شرکت کنند،و دربارهء مسائل اظهارنظر و آنها را نقد کنند.ولی هنوز مراکز آموزشی تربیت معلم ایران در فرآیند آموزش در سطح انتقال اطلاعات است و همین جریان باعث شده که معلمان هنوز نقش انتقال اطلاعات را در مدارس بر عهده داشته باشند.همین مسئله در مورد آموزشهای تربیت معلم حین خدمت نیز صدق میکند.
تحقیقات نشان داده است که کارورزی،برای دانشجویان،درس سادهای است که به راحتی میتوان از عهدهء آن برآمد.این نکته نشان میدهد که راهنمایان این درس کمتر توانستهاند در مقام رهبر آموزشی در برنامهء تربیت معلم ایفای نقش کنند و در نتیجه اثر کمتری بر رفتار دانشجو معلمان داشتهاند (لیاقتدار،۱۳۸۰)
هیجده تحقیق تاکنون نشان داده است که تمرین دبیری با رویهء فعلی،اثر بخش نیست.گروهی از مسئولان آموزش و پرورش معتقدند که این درس جنبهء تشریفاتی پیدا کرده است(لیاقتدار ۱۳۸۰)،گذراندن کارورزی در طول ترم سوم و چهارم در دورهء کاردانی،که دانشجویان از نظر تسلط بر موضوعهای تخصصی و نیز کسب مهارتهای حرفهای بهطور کامل آماده نشدهاند،ضروت افزایش سالهای تحصیل را برای آموزشهای تربیتی در حوزهء نظری و عملی نشان میدهد.
تفاوتهای آموزش عملی در برنامهء تربیت معلم ایران و چند کشور جهان
۱.کارورزی در بسیاری از کشورها در مدارس تجربی وابسته به دانشگاهها انجام میشود و به صورتهای گوناگون از قبیل کارورزی در مدرسه،مراکز آموزشی دانشگاهها و مدارس ویژه وجود دارد و در ایران فقط کارورزی در مدرسه انجام میشود و بیشتر بر مشاهده تأکید شده است.
۲.آموزش عملی دربسیاری از کشورها در حدود دو ترم،با اختصاص ۱۲ تا ۱۵ هفته منحصرا به تدریس عملی،طول میکشد و دو دورهء کارشناسی ارشد باید دانشجو بهطور پیوسته یک سال در مدرسه حضور داشته باشد و براساس رویکرد مدرسه محوری توسعهء تخصصی ویژهای حاصل گردد،درحالیکه آموزش عملی در نظام تربیت معلم ایران در دورهء کاردانی و کارشناسی در دو ترم انجام میشود و بیشتر شامل فعالیتهای میدانی،مانند مشاهدهء کلاس درس و مدرسه است و تدریس مستقل به ۲ الی ۳ بار محدود شده و نظارت و راهنمایی دانشجو-معلمان به ندرت به صورت حرفهای انجام میشود.
۳.در بعضی از کشورها دورهء آزمایشی تمرین دبیری یک سال طول میکشد و راهنمایان تعلیماتی،مدیران مدارس و معلمان با تجربه بهطور منظم براین کار نظارت میکنند و از معلمان با تجربه بهطور متفاوت بهره میگیرند و کادر آموزشی مدارس در آموزش و ارزشیابی دانشجو-معلمان نقش ویژهای به عهده دارد.
در تربیت معلم ایران،اولیای مدارس کارورزی(مدیران و معلمان مدرسه)در آموزش و ارزشیابی دانشجو-معلمان نقش ویژهای ندارند و نظارت و راهنمایی بر عهدهء مدرسان ناظر است و تعداد زیاد دانشجو معلمان نسبت به مدرسان ناظر و عوامل دیگر سبب شده که راهنمایی و هدایت عملی به خوبی انجام نشود.
۴.در بعضی از کشورها رویکرد تدریس عملی در برنامهء تربیت معلم فعالیت مدار است و بر شرکت در سمینارهای آموزشی و تحقیقاتی،تأکید میکنند.دورهء آزمایشی و کارورزی در طول آموزشهای عملی به صورت تحقیقات فردی وگروهی و پروژهء
تحقیقاتی هست،برای مثال در آلمان و کانادا آشنایی با اندیشهء صاحبنظران در زمینههای گوناگون،در دورههای تابستانی و ترم زمستانی در شبانه به صورت تک جلسهای و سه جلسهای پیشبین شده است.
۵.در بعضی از کشورها تدریس عملی در برنامهء تربیت معلم پیش از خدمت و آموزش ضمن خدمت در یک مرکز انجام میشود و آموزهای عملی در دورههای گوناگون به صورت مطالعهء مستقل معلمان هم تداوم دارد.
۶.سالهای تحصیلی در مراکز تربیت معلم ایران و چند کشور جهان متفاوت است بهطور مثال سالهای تحصیل در مراکز تربیت معلم ابتدایی در آلمان چهار تا هفت سال آموزش نظری و دو سال آموزش عملی و در انگلستان سه سال تحصیل دانشگاهی و یک سال دورهء آمادهسازی معلمان،درگذشت یکسال به صورت تخصصی بوده و اخیرا ۴ تا ۵ سال افزایش یافته است(مرندی،۱۳۷۷)و همچنین در ایران آموزش ابتدایی کاردانی دو سال و کارشناسی ناپیوسته هم دو سال طول میکشد پس سالهای تحصیلی بین دو تا چهار سال میباشد و آمار و اطلاعات آموزش و پرورش ایارن(۱۳۸۰)نشان داده است که بیش از ۵۰ درصد معلمان با دیپلم در حال انجام وظیفه در دوره ابتدایی میباشند.
شباهتهای آموزش عملی حرفهء معلمی در ایران و چند کشور جهان
۱.معمولا،آموزش عملی به شکل مشاهدهء مهارتها و کسب آنها و ارزیابی با حضور معلمان مجرب،مدیران مدارس و استادان دانشگاهها و مراکز تربیت معلم آلمان، انگلستان،ژاپن انجام میشود.
۲.اغلب،به ویژه در کانادا و آلمان،آموزش عملی مهارتهای حرفهای در آموزش ضمن خدمت هم دنبال شده است.
۵.پیشنهاد راهکارهای عملی برای تربیت معلم ایران
شرایط داوطلبان حرفهء معلمی
۱.برای پذیرش داوطلبان حرفهء معلمی باید به ویژگی صلاحیت حرفهء معلمی به صورت پویا یا به صورت فرایندی در روند تربیت معلم توجه شود.در این راستا باید قابلیتها،انگیزهها،ویژگیهای شخصیتی،اراده و اشتیاق،همکاری با همکاران، به صورت خودارزیابی داوطلبان مصاحبه و مشاهده قابلیتهای معلمی در موقعیتهای مختلف تربیت معلم قبل از آموزش و بعد از آن سنجیده شود.
۲.پس از پایان آموزش تربیت معلم و پیش از خدمت،صلاحیتهای عملکردی حرفهء معملی به صورت ارزشیابی جامع سنجیده شود.
۳.برای جذب نخبگان به حرفهء معلمی بازنگری اساسی در نظام پرداخت حقوق و مزایا و تسهیلات رفاهی متناسب با مشاغل هم سطح معلمی انجام شود تا نخبگان برای اشتغال به حرفهء معلمیانگیزههای بیشتری داشته باشند.
برنامههای درسی تربیت معلم
۱.اصل در برنامهء تربیت معلم رشد و بالندگی دانشجو-معلمان باشد و در این راستا بیش از یک گرایش تخصصی در فرایند آموزش معلمان پیشبینی شود.
۲.برنامههای تربیت معلم متناسب با مؤلفهء مهارتهای مورد نیاز در دورههای گوناگون آموزشی از قبیل مهارتهای تفکر،فناوریهای نوین اطلاعات در فرایند آموزش تغییر برنامهء درسی مصوب باتوجه به فرهنگهای متفاوت در جامعهء ایرانی اصلاح و بازسازی شود.
۳.برای جذب فارغ التحصیلان شایستهء رشتههای گوناگون،دورههای مهارتهای معلمی کوتاهمدت یکساله همراه با آموزش ضمن خدمت مستمر پیشبینی شود.
۴.برنامههای تربیت معلم پیش از خدمت و ضمن خدمت مرتبط با یکدیگر در یک پیوستار با برنامهریزی آموزشی در دانشگاهها و مراکز تربیت دبیری آموزش و پرورش پیشبینی شود.
۵.روشهای آموزشی در برنامههای تربیت معلم مبتنی بر مهارتهای خودآموزی،اقدام پژوهی،هم اندیشی و آشنایی با اندیشهء صاحبنظران در برنامههای تربیت معلم پیشبینی شود.
۶.محتوای برنامههای تربیت معلم بیشتر براساس مفاهیم حرفهای معلمی با مهارتهای فراشناختی طرحریزی شود.
۷.تدوین برنامههای تربیت معلم در حوزههای گوناگون از قبیل هنر،نقاشی،موسیقی، جامعهشناسی فرهنگهای محلی و ملی و جهانی…پیشبینی شود و در اجرای فرایند قابلیتهای هنری و فرهنگهای بومی و ملی استفاده و برای تحقق این قابلیت باید برنامهء دروس اختیاری در حوزهء هنر و فرهنگ تدوین شود.
آموزش عملی در برنامههای تربیت معلم
۱.برای غنیسازی آموزش عملی در برنامههای تربیت معلم از مدارس تجربی یا اجرای فعالیتهای نوآورانهء آموزشی بهره گرفته شود.
۲.سطوح تحصیلی متناسب با دورههای گوناگون در نظام آموزشی و تدریس مستقل پیشبینی شود.
۳.به آموزش عملی در دورههای تکمیلی تربیت معلم براساس رویکرد مدرسه محوری و توسعه تخصصی با ارائه الگوهای جدید در دورههای گوناگون نظام آموزشی توجه شود.
۴.برای رهبری و هدایت کارورزان در برنامههای تربیت معلم یک تیم از متخصصان آموزش،معلمان مجرب،مدیران مدارس و راهنمایان تعلیماتی تشکیل شود.
۵.برای ارتقای قابلیت عملکردی معلمان فعالیتهایی از قبیل شرکت در سمینارهای آموزشی و آشنایی با اندیشهء صاحبنظران در رشتههای گوناگون در دورههای تابستانی و دوره زمستانی شبانه به صورت تک جلسهای یا چند جلسهای برای دانشجو-معلمان درنظر گرفته شود.
۶.بهبود تعلیم و تربیت هر کشور در گرو بهبود کیفیت تربیت معلم آن کشور است و برای ارتقای کیفیت آموزش در تربیت معلم لازم است سالهای تحصیلی به تدریج افزایش یابد و در این راستا برنامههای درسی پیش از خدمت و ضمن خدمت در مجموعهای منسجم و هماهنگ تدوین و در فرایند آموزش مداوم معلمان اجرا شود.
منابع
آژیر،محمد(۱۳۷۱).بررسی وضع موجود کارورزی در مراکز تربتی معلم آذربایجان شرقی،شورای تحقیقات آذربایجان شرقی.
آقازاده،احمد(۱۳۸۰).پژوهش تطبیقی و تحلیلی در باب ویژگیهای نظام آموزش و پرورش در انگلستان،پژوهشکده تعلیم و تربیت.
آمار معلمان دروه ابتدایی بر کسب مدرک تحصیلی(۱۳۸۰)،سالنامه آموزش و پرورش.
احمدی،غلامعلی(۱۳۷۶)کاربرد فرآیند حل مسأله در طراحی و تدوین برنامههای درس علوم،دانشگاه تربیت معلم،رساله دوره دکتری.
اولویتها و سیاستهای تعلیم و تریبت(۱۹۹۵)،واشنگتن،بانک جهان.
توصیهنامهء کنفرانس خاص بین دولتها دربارهء وضعیت معلمان،۱۹۹۶،یونسکو، پاریس،تک نگاشت شماره ۱۶،پژوهشکدهء تعلیم و تربیت،خرداد ۱۳۷۷
چهل و پنجمین اجلاس کنفرانس تعلیم و تربیت،تقویت نقش معلمان در جهان در حال تغییر ژنو،(۱۹۹۶)،تک نگاشت شماره ۱۶ پژوهشکده تعلیم و تربیت،۱۳۷۷
خلخالی،مرتضی(۱۳۸۱).آسیبشناسی نظام برنامهریزی درسی،تهران:انتشارات سوگند
درانی.کمال(۱۳۷۸)،تاریخ آموزش و پرورش،تهران،انتشارات سمت.
درانی،کمال،سنجش نگرشها و دیدگاههای آموزگاران موفق در زمینه اهداف نظام آموزش و پرورش مواد درسی،روش تدریس و دانشآموزان در مقایسه با معلمان ناموفق.(طرح پژوهشی ۱۳۷۷)،جهاد دانشگاهی واحد تهران،گروه روانشناسی و علوم تربیتی.
دفتر همکاریهای بینالمللی(۱۳۷۸)،نوآوریهای آموزشی و تربیت معلم در کشورهای مختلف
دونالدچاکر،آرتور و ریچارد هاینزه(۱۳۷۷).مدارس برتر جهان،ترجمهء مرجان مرندی،انتشارات دفتر همکاریهای علمی بینالمللی.
دهقانی،داریوش.(۱۳۷۶)تربیت معلم تعریفی نو برای آسیاس نوین.همایش مشارکت در پیشرفت معلم برای آسیای نو(۱۳۷۶).تک نگاشت شماره ۷، پژوهشکده تعلیم تربیت و چاپ سوم.
ژان و یال،گاستون میالاره،(۱۳۷۱)تاریخ جهانی آموزش و پرورش،جلد دوم،ترجمهء محمد رضا شجاع رضوی،انتشارات آستان قدس؛معاونت فرهنگی.
سلسبیلی،نادر(۱۳۷۰).بررسی دیدگاه مدرسان و دانشجو معلمان نسبت به نقش مراکز تربیت معلم در ایجاد توان خود راهبری و خودارزشیابی دانشجو-معلمان. دانشگاه تهران رسالهء کارشناسی ارشد.
سند بینالمللی توصیهنامهء جایگاه معلمان،(۱۳۷۸)دفتر همکاریهای علمی و بینالمللی وزارت آموزش و پرورش،بهمنماه.
طرح کلیات نظام آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران.(۱۳۶۷)وزارت آموزش و پرورش خردادماه.
عابدی،حسن علی(۱۳۷۷).توانایی عمومی تدریس،رسالهء دکتری دانشگاه تربیت مدرس.
علیرضا کیامنش(۱۳۷۹)،صلاحیتهای پایه،پژوهشکده تعلیم و تربیت
فقیهی،فاطمه(۱۳۷۴).آموزش و پرورش در انگلستان و ترکیه.دفتر پژوهش نظامهای آموزشی سازمان پژوهش.
قاسمی پویا،اقبال(۱۳۷۷).مدارس جدید در دورهء قاجاریه و پیشروان،تهران،مرکز نشر دانشگاهی.
قورچیان،نادر قلی(۱۳۷۴).سیمای روند تحولات برنامهء درسی تهران،انتشارات مؤسسهء پژوهش و برنامهریزی آموزشعالی،چاپ اول.
کاردان،علی(۱۳۷۶).بینش علمی در آموزش و پرورش،پژوهشکده تعلیم و تربیت گویا،زهرا،آموزش ریاضی،سال پانزدهم شماره ۶۲-مجله رشد آموزش ریاضی
لیاقتدار،محمد جواد.گزارش تحقیقی از وضعیت آموزش عملی معلمان در ایران، فصلنامهء پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت،شمارهء ۱۳ و ۱۴.تابستان و پاییز ۱۳۷۸،تاریخ انتشار ۱۳۸۰.
مای،چیانگ(۱۹۹۰)؛گزارش پایانی اجلاس منطقهای تربیت معلم در آسیا و اقیانوسیه،نوآوریهای تربیت معلم و آموزش ضمن خدمت(۱۳۷۷)،تک نگاشت شماره ۱۶،پژوهشکده تعلیم و تربیت.
مایرز،چت؛(۱۳۷۴).بررسی ویژگیهای رؤسای مراکز تربیت معلم کشور در سال تحصیلی ۷۴-۱۳۷۳ براساس ضوابط موجود و ضرورتهای شغلی وزارت آموزش و پرورش،معاونت برنامهریزی و نیروی انسانی.
ملتی در معرض خطر،کمیسیون ملی آمریکا برای اعتلای آموزش و پرورش(۱۹۸۱)، فصلنامهء تعلیم و تربیت،سال اول شماره ۲ و ۳(تابستان و پاییز ۱۳۶۴).
مهر محمدی،محمود(۱۳۷۵).بررسی تطبیقی برنامهریزی درسی در جمهوری اسلامی و آلمان فدرال،نشریهء شماره ۲،پژوهشکدهء تعلیم و تربیت.
مهر محمدی،محمود(۱۳۸۰).پنجمین کنفرانس بینالمللی یونسکو-اسید ACEID ، شمارهء ۱۱ و ۱۲،پژوهشکده تعلیم و تربیت.
میر لوحی،سید حسین(۱۳۸۰).کلیات علم تدریس،تهران،انتشارات شهید رجایی.
وزارت آموزش و پرورش(۱۳۸۱)،آییننامهها و مقررات مربوط به تربیت معلم، تهران.معاونت نیروی انسانی.
وزارت آموزش و پرورش(۱۳۸۰)،اهم تفصیل برنامههای آموزش و پرورش.
یونسکو.یادگیری گنج درون(۱۹۹۶)،تهران،انتشارات دفتر همکاریهای علمی و بینالمللی وزارت آموزش و پرورش،۱۳۷۶.
یونیسف.تربیت معلم به سوی الگویی تازه برای معلمان،(۱۳۷۷)ترجمهء فریبرز مجیدی،پژوهشکده تعلیم و تربیت،چاپ اول.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)
سلام سایت خوب پرمحتویی دارید سپاس از شما
سلام و درود
نیاز دارم با جنابعالی تعاملی در مورد بحث کارورزی داشته باشم.
اگر لطف کنید و جواب دهید.