مـقـدمـه :
عدم سازش و وجود اختلالات رفتار در جوامع انسانی بسیار مشهود و فراوان است . در هر طبقه و صنفی و در هر گروه و جمعی ، اشخاص نامتعادلی زندگی می کنند . بنابراین در مورد همه اعم از کارگر ، محصل ، پزشک و مهندس ، زارع ، استاد دانشگاه و غیره ، خطر ابتلاء به ناراحتیهای روانی وجود دارد ، بعبارت دیگر هیچ فرد انسانی در برابر امراض روانی مصونیت ندارد .
امروزه به دلایل مختلف بیماریهای روانی افزایش یافته ، پیشرفت تکنولوژی ، صنعت ، زندگی ماشینی ، ازدیاد و افزایش جمعیت ، بحران آموزش و بهداشت ، بیکاری ، فقر اقتصادی ، از بین رفتن سنن ، آداب و رسوم دیرینه ، سست شدن پایه های معنویت ، فضیلت ، انسانیت و نوع دوستی که انسان را تبدیل به یک ماشین کرد. که فقط جنبه اقتصادی دارد و دیگر مفهوم شعر سعدی : « رسد آدمی بجایی که به جز خدا نبیند » ، از بین رفته است . نکته مهم و قابل ذکر اینکه امروزه کار به جایی رسیده که بدون تکنولوژی نمی توان زندگی کرد و اصول تکنولوژی تنها راه عملی برای پیشرفتهای اجتماعی است . پس بهترین راه حل این است که بین علم و تکنولوژی از یک طرف و روان انسان از طرف دیگر سازش و آشتی برقرار کرد و تکنولوژی را در خدمت آزادی اندیشه و رعایت حال روحی و معنوی مردم به کار برد نه اینکه آنان را گرفتار کرد و به اصطلاح کاری کرد که قلب ، روح و عاطفه انسان دستخوش ناراحتی و ناسامانی نشود .
بطور خلاصه علل بیماریهای روانی را می توان به دو دسته تقسیم کرد :
مـقـدمـه :
عدم سازش و وجود اختلالات رفتار در جوامع انسانی بسیار مشهود و فراوان است . در هر طبقه و صنفی و در هر گروه و جمعی ، اشخاص نامتعادلی زندگی می کنند . بنابراین در مورد همه اعم از کارگر ، محصل ، پزشک و مهندس ، زارع ، استاد دانشگاه و غیره ، خطر ابتلاء به ناراحتیهای روانی وجود دارد ، بعبارت دیگر هیچ فرد انسانی در برابر امراض روانی مصونیت ندارد .
امروزه به دلایل مختلف بیماریهای روانی افزایش یافته ، پیشرفت تکنولوژی ، صنعت ، زندگی ماشینی ، ازدیاد و افزایش جمعیت ، بحران آموزش و بهداشت ، بیکاری ، فقر اقتصادی ، از بین رفتن سنن ، آداب و رسوم دیرینه ، سست شدن پایه های معنویت ، فضیلت ، انسانیت و نوع دوستی که انسان را تبدیل به یک ماشین کرد. که فقط جنبه اقتصادی دارد و دیگر مفهوم شعر سعدی : « رسد آدمی بجایی که به جز خدا نبیند » ، از بین رفته است . نکته مهم و قابل ذکر اینکه امروزه کار به جایی رسیده که بدون تکنولوژی نمی توان زندگی کرد و اصول تکنولوژی تنها راه عملی برای پیشرفتهای اجتماعی است . پس بهترین راه حل این است که بین علم و تکنولوژی از یک طرف و روان انسان از طرف دیگر سازش و آشتی برقرار کرد و تکنولوژی را در خدمت آزادی اندیشه و رعایت حال روحی و معنوی مردم به کار برد نه اینکه آنان را گرفتار کرد و به اصطلاح کاری کرد که قلب ، روح و عاطفه انسان دستخوش ناراحتی و ناسامانی نشود .
بطور خلاصه علل بیماریهای روانی را می توان به دو دسته تقسیم کرد :
۱- علل جسمانی ( شامل عوامل ارثی ، مادر زادی ، شرایط فیزیکی و فیزیولوژیکی بدن ) یا محیط داخل .
۲- علل محیطی ( شامل عوامل جغرافیایی ، اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی و … ) یا محیط خارج
سلامت روانی
مفهوم سلامتی روانی در واقع جنبه ای از مفهوم کلی سلامتی است . سازمان بهداشت جهانی سلامتی را چنین تعریف می کند : « حالت سلامتی کامل فیزیکی ، روانی و اجتماعی است نه فقط فقدان بیماری یا ناتوانی » . از تعریف مذکور چنین استنباط می شود که انسان و سلامت وی از جنبه های سه گانه جسم ، روان و روابط اجتماعی تامین یا تهدید می شود .
هدف هر جامعه این است که شرایطی را که سلامت اعضای جامعه را تضمین می کند آماده نماید و سلامت روان قسمتی از سلامت کلی است .
منظور از سلامت روان سلامت ابعاد خاصی از انسان مثل هوش ، ذهن ، حالت و فکر می باشد . به عبارت دیگر سلامت فکر و روان عبارت است از قابلیت ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران ، تغییر و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی بطور منطقی ، عادلانه و مناسب .
سلامت روان روی سلامت فیزیکی هم تاثیر دارد ، بسیاری پژوهشهای اخیر مشخص کرده اند که یک سری اختلال های فیزیکی و جسمی به شرایط خاص روانی مرتبط هستند .
انسان سالم به عقیده اسکیز ( B.F.Skinner ) فردی است که رفتارش منطبق با قوانین و ضوابط جامعه است و وقتی با مشکل روبرو شود با استفاده از شیوه اصلاح رفتار برای بهبود و به هنجار کردن رفتار خود و اطرافیانش اقدام می کند .
بهداشت روانی ، اهداف و اصول
وظیفه و هدف اصلی بهداشت روانی تامین سلامت فکر و روان افراد جامعه است ، ایجاد سلامت روان بوسیله پیشگیری از ابتلاء به بیماریهای روانی ، کنترل عوامل موثر در بروز بیماریهای روانی ، تشخیص زودرس بیماریهای روانی ، پیشگیری از عوارض ناشی از برگشت بیماری روانی و ایجاد محیط سالم برای برقراری روابط صحیح انسانی است .
هدف های بهداشت روانی را می توان به سه قسمت ذیل خلاصه نمود :
۱- پیشگیری
۲- درمان
۳- باز توانی یا توانبخشی
بهداشت روانی علمی است که برای بهزیستی و رفاه اجتماعی که تمام زوایای زندگی از محیط خانه گرفته تا مدرسه ، دانشگاه ، محیط کار و نظایر آن را در بر می گیرد ، در بهداشت روانی آنچه بیش از همه مورد نظر است احترام به شخصیت و حیثیت انسانی است و تا هنگام یکه حیثیت و احترام فرد برقرار نشود سلامت فکر و تعادل روان و بهبود روابط انسانی معنی و مفهومی نخواهد داشت .
اصول اساسی بهداشت روانی را می توان به ۵ گروه تقسیم نمود :
۱- احترام فرد به شخصیت خود و دیگران . یکی از شرایط اصولی بهداشت روانی احترام شخص به خود و اینکه خود را دوست بدارد و بعکس یکی از علائم بارز غیر عادی بودن ، تنفر از خویشتن ، نا امیدی و احساس یاس است .
۲- شناختن محدودیتها در خود و افراد دیگر . یکی از اصول بهداشت روانی این است که شخص با واقعیت زندگی روبرو شود . خود و شخصیت خود را همانطور که هست بشناسد و قبول کند . شخص سالم باید علاوه بر استفاده از خصوصیات مثبت و برجسته به محدودیت و نواقص خود آشنایی کامل داشته باشد .
۳- دانستن این حقیقت که رفتار انسان معلول عواملی است ، اگر کسی از تاریکی و تنهایی وحشت دارد بدون دلیل نیست رفتار انسان اعم از عادی و یا غیر عادی همیشه معلول علل بخصوصی است که ممکن است خود آگاه و یا خارج از اراده باشد .
۴- آشنایی به اینکه رفتار هر فرد تابع تمامیت وجود اوست . بدین معنی که روان و روح انسان تابع جسم است و هر انسانی بر اثر ارتباط بین جسم و روان موجود ، دست به عمل می زند ، مثلاً اگر قبل از خوردن غذا عصبانی باشید مسلماً آن لذتی را که از غذا در موارد مناسب تری می برید نخواهید برد .
۵- شناسائی احتیاجات و محرکهائی که سبب ایجاد رفتار و اعمال انسان می گردد . احتیاجات ضروری انسان زنده فقط اکسیژن ، آب و غذا نیست بلکه احتیاجات روانی مانند امنیت ، آرامش ، تعادل روانی ، احساس پیشرفت و برتری یکی از اصول سلامت روان است انسان از بدو تولد به علت این احتیاجات دائما در کشمکش و تلاش است .
۶- در زندگی با مشکلات واقع بینانه مقابله کنید و با وجود موانع دلسرد نشوید ، زندگی یعنی کشمکش با عوامل مختلف ، شخص انعطاف پذیر و سالم می داند که احتیاج فرد هیچ وقت مطابقت کامل با مقتضیات اجتماعی نمی کند لذا در برآوردن احتیاجات خود واقعیات را در نظر گرفته ، بیشتر از اندازه لازم توقع نداشته باشید .
منابع :
۱- بهداشت روانی ، تالیف دکتر سعید شاملو ، انتشارات رشد پائیز ۷۲
۲- بهداشت روانی ، دکتر بهروز میلانی فر ، نشر قومس ، ۷۲
۳- فصلنامه علمی – پژوهشی اصول بهداشت روانی – شماره سوم سال اول پائیز ۷۸