تحلیلی بر ناسازگاری دانش آموزان در دوره ابتدایی

تحلیلی بر ناسازگاری دانش‏آموزان در دورهء ابتدایی

“غیر ممکن است که قضاوت صحیحی در مورد یک فرد بدست آورد اگر ساختار مسایلی‏ که زندگی در برابر او می‏گذارد و نقشی که این مسایل بر او تحمیل می‏کند شناخته نشوند.”

(آدلر،۱۹۵۴)

دکتر محمد یمنی‏دوزی سرخایی‏ استادیار گروه علوم تربیتی‏ دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی

معرفی مقاله

موفقیت تحصیلی کودکان در دوره آموزش ابتدایی از پیچیدگی‏ و پویای خاصی برخوردار است.”ناسازگاری‏”دانش‏آموزان باید در این پویایی خاص بررسی گردد.دیدگاههای متفاوتی دربارهء مفهوم‏ ناسازگاری تحصیلی دانش‏آموزان مطرح شده است بطوریکه می‏توان‏ یک نوع‏شناسی( Typologic )در مورد آن مطرح نمود.در مقاله‏ حاضر با تشخیص ناسازگاریهای منشی،نسبی و”طبیعی‏”از یکدیگر بر این فرض تأکید می‏گردد که سازماندهی موقعیت تحصیلی نیز می‏تواند از دو بعد نهادی و رفتاری منبع بروز ناسازگاریهای تحصیلی در نزد دانش‏آموزان باشد.

آقای دکتر محمد یمنی عضو هیأت علمی دانشکده علوم تربیتی‏ دانشگاه شهید بهشتی مقاله‏ای در این‏باره تهیه کرده و آنرا در اختیار فصلنامه قرار داده است که بدینوسیله از ایشان قدردانی می‏شود.

«فصلنامه»

مقدمه

ناسازگاری کودکان در مدرسه،بحثهای زیادی را به خود اختصاص داده است و اغلب‏ برپایهء ویژگیهای شخصیّتی کودک توضیح داده شده است:اگر دانش‏آموزی سازگار است، یا به دلیل ویژگیهای شخص او و یا به دلیل موقعیّت خانوادگی او می‏باشد.به‏ندرت خود مدرسه زیر سؤال برده شده است.در صورتیکه مدرسه هم می‏تواند منبع بروز ناسازگاری‏ دانش‏آموزان در محیط مدرسه و در خارج از آن باشد.

ناسازگاری چیست؟چه مفهومی را در چهارچوب محیط آموزشی پیدا می‏کند؟چه‏ انواعی از ناسازگاریهای دانش‏آموزان را در دورهء ابتدایی می‏توان تشخیص داد؟آیا مدرسه‏ می‏تواند عامل ناسازگاری کودکان در مدرسه گردد؟مکانیسم آن چیست؟چه عللی را برای‏ آن می‏توان تشخیص داد؟

پس از تعریف سازگاری و ناسازگاری از جنبه‏های زیستی،روانی و اجتماعی،به‏ بررسی مفهوم ناسازگاری دانش‏آموزان در محیط آموزش خواهیم پرداخت.با استفاده از نوع‏شناسی‏”لایف‏”،ناسازگاریهای منشی،نسبی و طبیعی را از هم تشخیص داده‏ ( Leif,1983:407415 )،سعی خواهیم کرد نشان بدهیم که اگر فردیت کودک و ویژگیهای‏ خانوادگی-اجتماعی او عوامل ناسازگاری او در مدرسه هستند،مدرسهء ابتدایی نیز می‏تواند نقشی در این ناسازگاری داشته باشد.در این کار به نمونه‏های موردی از دانش‏آموزان اشاره‏ خواهیم کرد که ناسازگاری آنها،از برخورد نامناسب اولیای مدرسه ناشی شده یا از طریق‏ آن تشدید شده است.

در لغت‏نامهء دهخدا،سازگاری‏”موافقت در کار،حسن سلوک…”و در مقابل آن‏ ناسازگاری‏”بدسلوکی،بدرفتاری،سازگاری نکردن…”معنی شده است.مترادف این واژه، در زبانهای فرانسه و انگلیسی کلمه Adaptation ،است که-در زبان فرانسه-اسم موصوف از فعل Adapter ،از ریشه لاتین Aptare-ad به معنی‏”سازگار کردن در جهت…”می‏باشد. بنابراین واژه دربردارندهء غاییتی می‏باشد:سازگاری در راستای هدفی صورت می‏گیرد.

پس از استفادهء زیست‏شناختی از آن-که نظریهء داروین نمونه آشنایی از آن است- مفهوم سازگاری به زمینه‏های روان‏شناختی و جامعه شناختی گسترش یافت؛به طوری که‏ امروزه از سازگاری سه گانهء زیستی،روانی و اجتماعی فرد صحبت می‏شود.از جنبهء زیست‏شناختی،سازگاری عبارت است از”مجموعهء همبستگیهای درونی و بیرونی(روابط موجود زنده با محیط)که سبب می‏شوند موجود زنده به صورتی خاص،در یک فضای‏ مشخص زندگی کرده،در آنجا به پایداری نوعی که به آن تعلق دارد کمک نماید” ( Ch.Bocquet,:239-242 ).

“پیاژه‏”سازگاری را به مانند تعادل بین یک دورهء جذب( Cycle d’assimilation ) و یک دورهء همانندسازی( Cycle d’accomodstior )دانسته و آنرا به عنوان مفهوم کلیدی

نظریه رشد کارکردهای شناختی خود مطرح می‏کند( J.piaget,1967 )

سازگاری اجتماعی نیز عبارت از مکانیسمهایی است که توسط آنها یک فرد توانایی‏ تعلّق به یک گروه را پیدا کند.بنابراین لازمهء سازگاری اجتماعی،بروز تغییراتی در فرد بوده و لازمهء آن یکپارچگی( Integration )-مکانیسهایی که توسط آنها،گروه یک عضو جدید را می‏پذیرد-فرد و گروهی می‏باشد.به نظر”ریموند بودون‏”برای اینکه سازگاری‏ اجتماعی فرد عملی باشد لازم است که:

۱-افکار و برخوردهای( Attitudes )گروه در تضاد با افکار و برخوردهای فرد که‏ مشخص‏کنندهء تعلق او به گروه دیگر است نباشد؛

۲-افکار و برخوردهای گروه در تضاد با برخوردهای عمقی فرد نباشد به طوری که‏ سیستم ارزشی مرتبط با شخصیّت او را دچار مشکل سازد.

( Raymond Boudon:245-246 )

مطالب فوق،راه را برای روشن شدن مفهوم ناسازگاری( Inadaptation )هموار می‏سازد: ناسازگاری در جهت عکس سازگاری قرار می‏گیرد و نسبت به آن‏”سنجیده‏”می‏شود،به‏ همان صورت که غیر طبیعی( Anormal )نسبت به طبیعی( Normal )و طبیعی بودن‏ ( Normalite )از طریق عمومیّت( Generalite? )سنجیده می‏شود.۱

سازگاری و ناسازگاری دانش‏آموزان در دورهء ابتدایی

سازگاری دانش‏آموزان و به دنبال آن،ناسازگاری آنها،بدون توجه به فرد،محیط اجتماعی،خانوادگی و مدرسه،معنی دقیقی نخواهد داشت.هرگونه توضیحی از ناسازگاری‏ دانش‏آموزان در مدرسه،بدون در نظر گرفتن کلیّت تعامل این عوامل،یک توضیح ناقص‏ خواهد بود.

سازگاری کودک در مدرسه را می‏توان به صورت زیر تعریف کرد:مجموعه‏ واکنشهایی که توسط آن،یک دانش‏آموز ساختار رفتار خود را برای پاسخی موزون به‏ شرایط محیط جدید(مدرسه)و به فعالیّتهایی که آن محیط از دانش‏آموزا خواهد خواست، تغییر دهد.بنابراین هر عامل یا عواملی که این پاسخگویی را در این محیط جدید دچار مشکل کند،زمینه‏ای برای ناسازگاری او در این محیط فراهم خواهد ساخت.بدین ترتیب‏ ضوابط سازگاری مدرسه‏ای دانش‏آموزباید در این محیط جدید و فعّالیتهای مطرح در آن‏ جستجو گردد.دانش‏آموزی که بتواند به این ضوابط(اجرای برنامه‏ای مشخص قبول قواعد انظباتی خاص،رعایت قاعده بندی مطرح در روابط انسانی درون مدرسه‏ای…)پاسخ مثبت‏ دهد.”طبیعی‏”و”سازگار”قلمداد خواهد شد.

سازگاری دانش‏آموز در مدرسه نسبت به عمومیّت رفتارها و قواعد مدرسه‏ای سنجیده

خواهد شد.تعریفی که‏”لافون‏”از ناسازگاری جوانان می‏دهد در مورد دانش‏آموزان دورهء ابتدایی نیز می‏تواند بیان گردد:”گاهی به جوانی ناسازگار گفته می‏شود که اختلالات، کاستیهای استعدادی،ضعف کارایی عمومی او،همچنین اشکالات منشی وی،سبب می‏شود که در حاشیه یا در ستیزهء مداوم با واقعیتها یا تقاضاهای پیرامونی متناسب با سن و ریشه‏ اجتماعی مربوطه قرار گیرد.گاهی نیز به جوانی اطلاق می‏شود که استعدادهاو کارایی او کافی بوده،منش او طبیعی ولی از محیطی رنج می‏برد که با نیازهای بدنی،عاطفی،فکری و معنوی( Spirituel )او مطابقت ندارد.و بالاخره گاهی هم به جوانی ناسازگار گفته می‏شود که‏ با داشتن نقص فردی،در یک محیط نامناسب زندگی کند( R.LAFON,1950 ).

بنابراین ناسازگاری دانش‏آموز می‏تواند مربوط به خود وی،مربوط به محیط اجتماعی،خانوادگی و مربوط به محیط مدرسه باشد.می‏توان به عنوان تفکر اوّلیه بیان نمود که ناسازگاری کودک در مدرسه در موارد زیر مشاهده خواهد شد:

-ناتوانی دانش‏آموز در موفقیّت تحصیلی در زمان قانونی،

-ناتوانی دانش‏آموز در عدم موفقیّت در یک یا همهء فعالیتهای یادگیری اولیه: خواندن،نوشتن و حساب کردن؛

-ناتوانی دانش‏آموز در پاسخگویی به انتظارات ارتباط یافته مدرسه-خانواده.

این ناسازگاریها می‏توانند منشی( Caracte?rielle )،نسبی( Relative )،و طبیعی( Normal ) باشند.

الف-ناسازگاری منشی-“دانیل لاگاش‏”به صورت زیر این ناسازگاری را تعریف می‏کند: به کودک یا نوجوانی ناسازگار گفته خواهد شد که ناکافی بودن استعدادهای او یا نقایص‏ منشی او،او را در ستیزهء مداوم با واقعیتها و تقاضاهای پیرامون متناسب با سن و محیط اجتماعی کودک یا نوجوان قرار دهد( in,leif:411 ).

براین مبنا،”بوتونیه‏”سه گروه از ناسازگاری منشی را تشخیص می‏دهد.

( JF.Boutonnier.in H.pieron,40:ch3 )

۱-کودکان مریض:در اینجا منظور بیماریهای متداول و زودگذر کودک نمی‏باشد بلکه بیماریهایی موردنظر است که به دلیل تداوم،وضعیت جدیدی را برای دانش‏آموز ایجاد می‏کند(مانند اختلالات تنفسی مزمن،ناراحتیهای قلبی و رماتیسمی)یا بیماریهایی که از طریق اختلالات منشی ایجاد شده و رفتارهای تربیتی خاصی را در مورد آنها لازم می‏دارد. (صرع،التهاب مخ،بیماریهای روانی-روان‏پریش و روان‏نژندی…)

۲-کودکان ناقص:در این گروه،دانش‏آموزانی موردنظرند که دارای نقایص جزئی‏ (ضعف بینایی،شنوایی)و نقصهای حسی(کوری-کری)یا حرکتی هستند.از نظر ذهنی نیز می‏توان کودکان باهوش بهر پائین(که نیازمند مدارس خاص هستند)و کودکان عقب‏ماندهء

ذهنی عمیق که آموزش‏پذیر نیستند را از هم تشخیص داد.

۳-دانش‏آموزانی که مسایل منشی دارند.فرقی که این گروه با دو گروه قبلی دارد اینست که در اینجا محرومیت نتیجه ناسازگاری است(به دلیل غیر قابل تحمل بودن،این‏ دانش‏آموزان در گروه بچه‏ها به خوبی پذیرفته نشده یا حتی طرد می‏شوند)در صورتیکه در دو گروه قبلی محرومیّت علت ناسازگاری می‏باشد(نقایص سبب ناسازگاری-دانش‏آموز می‏گردد).در هر صورت این تمایز نسبی بوده و ناسازگاری به یک صورت انجام می‏گیرد و امکان اینکه رفتارهای غیر اجتماعی(قطع رابطه دانش‏آموز با گروه)و ضد اجتماعی‏ (دانش‏آموز مبادرت به رفتارهای جبرانی نماید به طوری که او را از دیگران متمایز سازد) پدید آید وجود دارد.

با استفاده از مفهوم منش می‏توان اختلالات عاطفی(پرهیجانی،تحریک‏پذیری کم)، اختلالات مربوط به اراده(بی‏تفاوتی،بی‏ثباتی…)را تشخیص داد.”بوتینه‏”تصریح می‏کند که این اختلالات منشی رفتارهایی هستند که می‏توان آنها را با ارتباط به موقعیّتهایی که‏ دانش‏آموز در آن یافت می‏شود تعریف نمود:( P.910 ):عصیان بر هر نوع اقتدار یا حتی در برابر هر نوع نصیحت به شکل عصیان آشکار یا مقاومت منفعل،رد هر نوع تلاش‏ (مخالفت)،اقتدارگرایی ظالمانه برعلیه خانواده یا دوستان(رفتار استبدادی،رهبری‏ گروههای جوانان بزهکار)،یا برعکس ترس ناگهانی در برابر کوچکترین سرزنش،اطاعت‏ گسترده و نامحدود از افراد قویتر(وابستگی،تلقین‏پذیری)پنهان‏کاری در روابط اجتماعی‏ (خجالتی بودن،خاموش بودن).

البته باید اشاره کرد که دانش‏آموزان با ویژگیهای بالا در شرایط معمولی نمی‏توانند خود را با زندگی مدرسه‏ای سازگار سازند و باید اقدامات خاص و کلاسهای ویژه‏ای برای‏ آنها در نظر گرفت.برخی از این کلاسها می‏توانند حالت انتقالی برای ورود به مدارس عادی‏ باشند.۲اما قبلا لازم است که این قبیل کودکان قبل از ورود به دورهء ابتدایی یا در جریان‏ تحصیل تشخیص داده شوند.

ب-ناسازگاری نسبی-دانش‏آموزانی که در این رده قرار می‏گیرند که به دلیل ویژگیهای‏ خاص خود که می‏توانند ناشی از موقعیتهای اجتماعی،خانوادگی و آموزشی باشند،لازم‏ است که تحت نظر مربیان باشند.بدون اینکه کلاسهای ویژه‏ای برای آنها ترتیب داده شود. “موریس دبس‏”با در نظر گرفتن این نوع ناسازگاری به عنوان “درد تحصیلی‏”آنرا به صورت‏ زیر تعریف می‏کند.در این ناسازگاری کودک خود را”به دلیل برخورد با مشکلاتی،در موقعیّت دشواری پیدا می‏کند.این حالت به صورت یک رفتار انزوا طلبی یا رفتار اعتراضی‏ بروز کرده و اکثرا با کاهش و نامنظم بودن بازده تحصیلی توأم می‏باشد.”

( M.Debesse:1167 ).

دلایلی که سبب می‏شوند دانش‏آموز خود را در موقعیّت دشواری پیدا کند،خانوادگی،

فردی،اجتماعی و آموزشی هستند.

۱-دلایل خانوادگی-سطح فرهنگی،اقتصادی،اجتماعی خانوادهء کودک تأثیر زیادی‏ در شروع و تداوم‏”طبیعی‏”تحصیلات دانش‏آموز خواهد داشت:بی‏سوادی و عدم آگاهی‏ ناشی از آن،پرجمعیت بودن خانواده‏۳اعتیاد،بی‏ثباتی عاطفی در خانواده،طلاق…همه از جمله عوامل برهم زننده عبور طبیعی دانش‏آموز از خانه به مدرسه و تداوم موزون فعالّیتهای‏ تحصیلی او می‏باشد.پایین بودن وضعیت اقتصادی خانواده و فقر ناشی از آن نیز به صورتی‏ حادتر می‏توانند روند تحصیلی دانش‏آموز را با مشکل مواجه سازد:نیاز به درآمد ناشی از کار در سنین پایین و خستگی ناشی از آن در محیط مدرسه نهایتا ترک تحصیل دانش‏آموز را به بار می‏آورد۴.یک دانش‏آموز رنجور،مبتلا به سوء تغذیه،خسته،در انجام فعالّتهای‏ کلاسی ناتوان خواهد بود و چه بسا با یک نگرش یک بعدی از سوی اولیاء مدرسه،در زمرهء دانش‏آموز”تنبل‏”،”بی‏استعداد”قرار خواهد گرفت.در این موارد نگرش درمانی باید بر پایهء جستجوی علل ناسازگاری دانش‏آموزان باشد به عنوان مثال،بی‏دقّتی،همچون برخی‏ حالات مشکل‏ساز دانش‏آموز،پدیده‏ای بدون دلیل نیست.موقعیّت دانش‏آموز در بطن‏ خانواده نیز در روند مطلوب یا دشوار جریان تحصیلی او از اهمیّت خاصّی برخوردار است: کودک یتیم،فرزندخوانده،تک‏فرزند،وجود نامادری یا ناپدری،ترتیب و فاصله تولد بچه‏ها در یک خانواده…همه در نقشی که دانش‏آموز در محیط مدرسه ایفا خواهد کرد تأثیر خواهند داشت.

برخی از رفتارهای والدین که سبب مسأله‏دار شدن زندگی تحصیلی کودک می‏شوند عبارتند از:

-بی‏تفاوتی نسبت به فرزند

-اضطراب و پریشانی والدین که در ایجاد احساس عدم امنیت نزد کودک مؤثر می‏باشد.روانپزشکان کودک نشان داده‏اند که خیلی از اختلالات تحصیلی کودکان، به عنوان واکنشهای کودک به برخوردهای روانژندی( Nevrotiques )والدین قابل‏ فهم هستند( P.Luquet j,Rouart;chiland.c;,in Caglar:21 )

-حمایت و محبت بیش از حد نسبت به کودک،سبب عدم بلوغ عاطفی کودک می‏شود و سازگاری او را با محیطهای غیر از محیط اولیه مشکل می‏سازد۵.

-بی‏ثباتی روابط زن و شوهر که خود می‏تواند واکنش فرار از مدرسه را در جهت‏ اقدامی برای دفاع از گسستگی روابط خانوادگی،در نزد دانش‏آموز ایجاد کند.

-طرد عاطفی کودک که‏”سبب ایجاد اختلالات در دقت و اشتها،بی‏ثباتی،انزوا، غوطه‏ور شدن در تخیلات در نزد کودک می‏گردد”( H.Caglar,1983;20 ).

محیط خانوادگی با اثری که بر روی رشد روانی-عاطفی کودک و بر روی‏ انگیزشهای او به تحصیل می‏گذارد تأثیر تعیین‏کننده‏ای در سرنوشت تحصیلی او دارد.

برحسب تحقیقات انجام گرفته،محیط خانوادگی،عنصری است که به صورت تعیین‏کننده بر روی وضعیّت تحصیلی کودکان تأثیر می‏گذارد.( A.JAdoulle,1951;142-174 ).

-تقاضاهای افراطی پدر و مادر از کودکان در مورد آینده تحصیلی و شغلی آنها گاهی‏ اثرات مخرّبی بر عملکرد تحصیلی دانش‏آموزان دارد.برخی از پدر و مادران تمایل دارند که کودکان آنها موقعیّتی بالاتر از موقعیت خود بدست آورند،موقعیّتی که خود آنها نتوانسته‏اند بدست آورند.این نوع تقاضا،از طریق فشار بر روی کودکان در بالا بردن نتایج‏ خود انجام می‏گیرد به طوریکه جایی برای بروز تمایلات و قابلیتهای بلقوّه کودکان باقی‏ نمی‏گذارد:نتیجه اینکه دانش‏آموز از آنچه از او خواسته می‏شود تا دوست داشته باشد، وحشت پیدا می‏کند”قبل از اینکه در خانه،تحت نظر والدین،به مطالعهء اجباری بپردازد، کودک با بی‏دقتی در مدرسه،انتقام خود را می‏گیرد.نتیجتا عادات عدم صداقت و تزویر در نزد کودک رشد می‏کند”( Jadoulle:172 )کودک با انتخاب علامت‏”عدم توانایی‏ یادگیری‏”به صورتی نمادی به والدین خود اعتراض می‏کند و در عین حال از طریق کسب‏ نمرات پایین،به مأیوس کردن آنها می‏پردازد.مسألهء اساسی در اینجا،همانطوریکه‏ “جادول‏”اشاره می‏کند،این است که والدین می‏خواهند”کودکی‏”کودک خود را از بین ببرند و واکنشهای کودک مقاومت طبیعی در برابر ایچنین تجاوزی است( P.172 ).

مدرسه رسالتی که در این زمینه دارد،درک رفتارهای دانش‏آموز و اصلاح آنها از طریق ارتباط با والدین او می‏باشد.زیرا که در مدرسه است که این واکنشها ایجاد می‏شود.

۲-دلایل فردی-یک دانش‏آموز می‏تواند به جهت ویژگیهای خاص فیزیکی،روانی و اجتماعی خود،در سازگاری مدرسه‏ای خود با مشکل مواجه گردد.در این مورد در بخش‏ مربوط به ناسازگاری منشی صحبت شد.

۳-دلایل آموزشی-در هنگام ورود به دورهء ابتدایی،کودک باید به دو تقاضای‏ اساسی و جدید پاسخ دهد:

۱-تقاضای یادگیری

۲-تقاضا در مورد جدایی از محیط خانواده و جذب در گروه همسالان.

اتفاق می‏افتد که دانش‏آموز به این دو تقاضا نمی‏تواند پاسخی موزون بدهد.

۱-شروع بد مدرسه که می‏تواند از یک برخورد”اصلاحی ساده‏”اولیای مدرسه(برخورد دستوری،استفاده از الفاظ زشت…)ناشی شود،عدم توجه به تواناییها و شناختهای‏ اوّلیه و قبل از مدرسه‏ای کودک،محیط خشک و خالی از زمینه‏های نشاطآور لازم برای‏ کودک…از جمله مواردی هستند که سبب می‏شوند سازگاری تحصیلی کودک با مشکل‏ روبرو شود.

۲-جدایی از محیط خانواده و به دنبال آن جذب در گروه همسالان،نیازمند برنامه‏های‏ مشخص در این زمینه می‏باشد.هر کودکی تاریخ خاص خود را دارد و مدرسه بدون

شناخت آن نمی‏تواند زمینه‏های مساعدی برای تشکیل گروه همسال سالم،در محیط مدرسه ایجاد کند:توجه به درس تربیت بدنی و گروههای تعلیقی و ارجاعی کودکان،در ایجاد این زمینه‏ها مهم می‏باشند۶.

دوران تحصیلی ابتدایی،تنها در یادگیری خواندن،نوشتن،حساب کردن و کلا آماده سازی کودک برای زندگی در جامعه خلاصه نمی‏شود.این دوران-به مانند دیگر دوران تحصیلی-خود سازندهء اشکال بدیع زندگی اجتماعی هستند(ارتباطات کلاسی،گروههای‏ بازی،گروههای همسال در خارج از مدرسه هرکدام با کارکردهای متفاوت).محیط آموزشی با عدم توجه به جنبه‏های فردی و اجتماعی کودک اجتماعی-آموزشی می‏تواند منبع بروز ناهماهنگی زندگی تحصیلی دانش‏آموز باشد۷.

لازم به ذکر است که اختلالاتی که در اثر عوامل ذکر شده در نزد دانش‏آموز پدید می‏آیند،اغلب ناگهانی نیستند؛بلکه علایم تشخیص در مورد پیدایش آنها وجود دارد. به شرط اینکه نیروی انسانی آگاه برای شناسایی آنها وجود داشته باشد.

ج-ناسازگاری طبیعی-ورود به مدرسهء ابتدایی،برای کودک،یک حادثه است(محمد یمنی:۱۳۶۹).برای برخی از محقّقین،این ورود جزء مراحل‏”بحرانی‏”زندگی فرد می‏باشد۸.

برای گذر راحتتر از این مرحله،همیاری اولیای مدرسه الزامی است تا کودک را در این تلاش برای‏”بازجامعه پذیری‏”یاری دهند.

اگر این تلاش با موفقیت توأم نباشد،کودک با دشواریهایی در جریان تحصیل خود روبرو خواهد شد که‏”لایف‏”و”دلای‏”آنرا”ناسازگاری طبیعی‏”می‏نامند

( J.Leig.J.Delay,1983:414-415 )

ناسازگاری طبیعی چیست؟زمانی ناسازگاری کودک طبیعی گفته می‏شود که او در موقعیتی قرار گیرد که تقاضاهای جدیدی از او انتظار رود.پاسخگویی به آن تقاضاها به‏ تلاش نه چندان آسان دانش‏آموز نیاز دارد.

کودک با جدایی از خانواده تبدیل به‏”دانش‏آموز”می‏گردد.این تبدیل در مدرسه‏ صورت می‏گیرد.مدرسه با داشتن ضوابط و قواعد خاص و مطرح ساختن تقاضاهای خاص‏ به نوعی خود را بر کودک‏”تحمیل‏”می‏کند.هرچند که این تحمیل لازم است ولی پذیرش یا رد آن به چگونگی ارائهء آن وابسته است.این تحمیل از چند جنبه قابل بررسی است:

۱-فعّالیت کودک در مدرسه برنامه‏ای می‏گردد:او باید کارهای‏”مدرسه‏ای‏”خود را در زمان مشخصی انجام دهد:ساعت خاص ورود به مدرسه،بازی در ساعاتی خاص،خروج از مدرسه در زمان معین…این ویژگی مدرسه،آهنگ برنامه‏ای کودک را در خانواده، دستخوش تغییر می‏کند:ساعات خواب،غذا خوردن،بازی کردن…تغییر می‏یابد:کودک از یک موقعیّتی که برطبق برنامه‏های شخصی تنظیم می‏شود به موقعیتی وارد می‏شود که دارای

برنامه‏های سازماندهی شده است:ناسازگاری او در مدرسه‏”طبیعی‏”خواهد بود اگر نسبت به‏ خصوصیات قبلی او سنجیده شود.

۲-فعالیّتهای مدرسه‏ای سازماندهی شده‏اند:نظم و ترتیب در یادگیری دروس،رفتارهای‏ انظباتی در مدرسه،تکالیف شب و…برای دانش‏آموز جدید هستند،غالبا دانش‏آموز علنا توان مخالفت با آنها را ندارد ولی می‏تواند عملا اینکار را انجام دهد.”شلوغی‏”در کلاس، مزاحمت برای هم‏تختی،ترس از مدرسه،فرار از مدرسه…رفتارهایی هستند که می‏توانند نشانگر مخالفت عملی دانش‏آموز نسبت به فعالیّتهای مدرسه‏ای باشند.

۳-دانش‏آموز باید از جمع اطاعت کند؛اگرچه آنرا نپذیرد.برای اینکه نزد کودک‏ سازگاری با زندگی تحصیلی ایجاد شود،لازم است که ابتدا نزد او یک قدرت سازگاری جدید در روابط با اطرافیان بوجود آید.”لافون‏”نشان داده است که پذیرش یا عدم پذیرش بقیه افراد و یکپارچه شدن با آنها به چگونگی ساختارهای اجتماعی فرد مربوط است( Lafon:op.cit )

۴-دانش‏آموزان تحت طبقه بندی خاصی قرار می‏گیرند.این طبقه بندی شناختی(از طریق‏ نمره)و عاطفی(از طریق تمایزی که معلم بین دانش‏آموزان قایل می‏شود)است.کودک‏ نسبت به کودک دیگر سنجیده می‏شود و برپایه آن ارزشگذاری می‏شود.این حالت قبلا در خانواده وجود نداشته است(یا حد اقل به این صورت وجود نداشته است).

۵-در مدرسه زبان به عنوان یک وسیلهء ارتباطی،در اولویت قرار می‏گیرد.و آن دسته‏ از کودکانی از این وسیله به صورتی مطلوب بهره می‏برند که می‏توانند آنرا درک کنند.و اینجاست که تمایز بین جریان ارتباطی دانش‏آموز و جریان ارتباطی مدرسه سازگاری او را با محیط مدرسه دشوار می‏سازد.

۶-در فعالیتهای اساسی کودک گسستگی ایجاد می‏شود(بازی،حرکت،خواب…).نتیجهء این گسستگی ناهمخوانی بین زندگی قبل و بعد مدرسه‏ای آنها است.

مدرسه با چنین ویژگیها،محیطی‏”غیر طبیعی‏”برای کودک است که پس از ورود کودک به مدرسه و از طریق او،این ویژگیها،سبب تغییراتی برگشتی در رفتارهای خانواده‏ نسبت به کودک دانش‏آموز می‏شود:

۱-از این پس آنچه دانش‏آموز در خانه انجام خواهد داد،نسبت به هنجارهای مدرسه‏ای‏ ملاحظه خواهد شد.توجهات والدین بیشتر به فعّالیتهای درسی دانش‏آموزان معطوف خواهد شد.

۲-تمجید و تشویق والدین از کودک،باتوجه به عملکرد تحصیلی او صورت خواهد گرفت. کودک موفق دانش‏آموزی خواهد بود که نمرهء بالا بیاورد،و کسب نمرات پایین سببب‏ واکنشهایی از طرف والدین خواد شد۹که نهایتا به خرد کردن آنهایی که‏”موفق‏”نمی‏شوند منجر خواهد شد:دانش‏آموز”ناموفق‏”هم واکنشهای تنبیهی مدرسه را متحمل خواهد شد، هم انتقادات و برخوردهای تنبیهی والدین را.و این نوعی همخوانی و اتحاد مدرسه با خانواده در

برخورد با دانش‏آموز”ناموفق‏”است.

باتوجه به مطالب فوق می‏توان گفت که کودک پس از ورود به مدرسه در برابر دو موقعیت جدید قرار می‏گیرد.

۱-مدرسه به عنوان محیطی جدید

۲-تغییرات رفتاری خانواده نسبت به دانش‏آموز به عنوان یک موقعیت جدید.

که در مورد اول سازگاری دانش‏آموز در مدرسه نیازمند سازگاری دوگانه‏ای است:

-سازگاری با فعّالیتهای مدرسه

-سازگاری با گروه کلاسی-که نوعی سازگاری اجتماعی است.

برای اینکه دانش‏آموز،سازگار باشد.لازم است که این دو سازگاری توأما۱۰وجود داشته‏ باشد در غیر اینصورت فعّالیتهای تحصیلی دانش‏آموز با مشکل مواجه خواهد شد.