اهداف برنامههای درسی مدارس
برنامههای درسی دورهء آموزش عمومی(دوره ۱۰ساله)براساس رهنمودهای موجود در چارچوب برنامههای درسی ملی و برای ایجاد تواناییهای زیر در فراگیران ارائه می‌شود:
۱-تواناییهای زبان و مهارتهای ارتباطی موردنیاز برای زندگی اجتماعی و یادگیری بیشتر.
۲-صلاحیتهایی در انجام عملیات ساده ریاضی که کاربرد آنها در زندگی روزانه از ضروریات است.
۳-آگاهی،طرز تفکر و عادات ضروری برای حفظ بهداشت،سلامت و قدرت جسمانی.
۴-ارزشهای اخلاقی و شخصیتی مانند امانتداری،شرافت،قابلیت اعتماد،ادب، شجاعت،ترحم و غیره.
۵-مهارتهای اولیهء فنی حرفهای،تمایل به سختکوشی و ارزش دادن به کارهای دستی.
۶-توانایی تحسین و کشف زیباییها در موقعیتهای مختلف زندگی و تلفیق آن در زندگی شخصی.
۷-شناخت محیط زیست و منابع محدودکن آن و ضرورت حفظ منابع طبیعی و انرژی.
۸-شناخت نظرات و مشکلات خانوادههای پرجمعیت و ضرورت کنترل رشد جمعیت.
۹-شناخت میراثفرهنگهای مختلف و ضرورت ایجاد توازن بین تکنولوژیهای جدید و ارزشهای فرهنگی کشور.
۱۰-آگاهی از ویژگیهای ملی و شاخصهای حفظ هویت و وحدت ملی
۱۱-آگاهی از تساوی حقوق انسانها و نیاز به تفاهم جهانی با تعهدی قوی نسبت به شناخت ارزشهای انسانی و عدالت اجتماعی.
۱۲-داشتن روحیهء علمی،بهویژه کنجکاوی،شهامت پرسش،واقعبینی در برخورد با نظرات مخالف.
۱۳-قدردانی از ایثار مبارزان راه آزادی و کارگران جامعه در تلاشهای استقلالطلبانه.
۱۴-آمادگی برای اجرای اهداف ملی،اجتماعی،دموکراسی و صلحطلبی در زندگی عادی.
۱۵-داشتن تفکر آزاد و مستقل و توانایی کشف روابط جدید مناسب با دیگران.
۱۶-داشتن صلاحیتها و ویژگیهای لازم برای خودآموزی و گام برداشتن بهسوی ایجاد یک جامعه درحال یادگیری.
مواد درسی دوره ابتدایی(۵ سال)درصد زمان تخصیص یافته
۱-زبان ملی(مراوده)۳۰%
۲-ریاضیات ۱۵%
۳-محیط زیست برای کلاسهای اولیه ابتدایی و علوم اجتماعی ۱۵% (تاریخ،جغرافیا و تعلیمات مدنی)و علوم برای کلاسهای بالاتر ابتدایی
۴-تجربهء عملی ۲۰%
۵-آموزش هنر ۱۰%
۶-بهداشت و تربیتبدنی ۱۰%
هیچگونه امتحان نهایی در خارج از محدودهء کلاس در این مرحله توصیه نمیشود.
مواد درسی دوره بعد از دبستان(۳ سال)درصد زمان تخصیص یافته
۱-آموزش سه زبان زبان مادری زبان هندی زبان انگلیسی ۳۲%
۲-ریاضیات ۱۲%
۳-علوم ۱۲%
۴-علوم اجتماعی ۱۲%
۵-تجربه عملی ۱۲%
۶-آموزش هنر ۱۰%
۷-بهداشت و تربیتبدنی ۱۰%
۱۰۰%
مواد درسی دوره دبیرستان(۲ سال)درصد زمان تخصیص یافته
۱-سه زبان مادری زبان هندی زبان انگلیسی ۳۰%
۲-ریاضیات ۱۳%
۳-علوم ۱۳%
۴-علوم اجتماعی ۱۳%
۵-تجربه عملی(کاری)۱۳%
۶-آموزش هنر ۹%
۷-بهداشت و تربیتبدنی ۹%
۱۰۰%
نمودار شماره ۲ درصد زمان اختصاصدادهشده به هر ماده درسی را در هر دوره تحصیلی بهخوبی نشان میدهد.
تألیف،چاپ و توزیع کتابهای درسی
براساس برنامههای درسی مصوب در مؤسسه ملی تعلیم و تربیت،کتابهای درسی دورههای مختلف تحصیلی،به دو زبان هندی و انگلیسی توسط مؤلفان حاذق و باتجربه در رشته یا درس مربوط،تألیف گردیده و در تیراژ مشخصی همهساله چاپ و منتشر می‌شود.
هر ایالت کتابهای چاپشده در مرکز را به زبان رسمی ایالتی ترجمه کرده و به تعداد موردنیاز مدارس ایالت خود،چاپ و منتشر میکند.
در هند سعی بر آن است که کتابهای درسی با قیمت ارزان در اختیار همه دانشآموزان قرار گیرد و کتاب به اندازه لازم و با استفاده از امکانات هر ایالت انتشار مییابد.و معمولا دانشآموزان پسر و دختر و شهر و روستا از برنامهها و کتابهای با محتوای یکسانی استفاده میکنند و به موازات کتابهای درسی کتابهای کمکآموزشی و راهنمای معلم نیز چاپ و منتشر میگردد.
پارهای وجوه ممیزه آموزش و پرورش هند با ایران
۱-شکل اداره کشور و شیوه اداره آموزش و پرورش
از ممیزات نظام سیاسی و اداری کشور هند با ایران این است که این کشور بهصورت فدرال اداره می‌شود.وجود وزیر اعظم در هر ایالت،وجود دستگاه قانونگذاری در دو سطح کشوری و ایالتی،شکل انتخاب هیأت دولت مرکزی و محلی و میزان و نوع اختیارات تفویضشده به هر ایالت،از موارد مهمی است که در نظام اداره آموزش و پرورش این کشور تأثیر قابلملاحظهای داشته است و موجب شده است تا اداره آموزش و پرورش هندوستان از حالت متمرکز خارج شود و با تفویض اختیارات از دستگاه مرکزی به ایالات و تعیین وزیر تعلیم برای هر ایالت،زمینه لازم برای همکاری و مشارک مردم هر ایالت در اداره آموزش و پرورش منطقه خویش فراهم گردد.بهویژه که مفاد قانون اساسی هند،اداره کشور را بهصورت فدرال مورد تأکید قرار داده و مسئولیت آموزش و پرورش اجباری و مجانی را بیشتر بر عهده مقامات محلی واگذار کرده است.
در ایران طبق مفاد قانون اساسی،هریک از وزرا ازجمله وزیر آموزش و پرورش عضو هیأت دولت بوده و بنا به پیشنهاد رئیسجمهور و تأیید مجلس شورای اسلامی انتخاب میشوند.و انتصاب استانداران با تأیید دولت صورت میگیرد و اهداف و وظایف هر وزارتخانه،توسط مجلس تعیین می‌شود.و بر این اساس وزرای مختلف،ازجمله وزیر آموزش و پرورش از شیوه تمرکز در اداره سازمانهای زیرنظر استفاده میکنند.
طبق مفاد اصل ۱۹ متمم قانون اساسی مشروطیت مصوب ۱۲۸۶ شمسی و قانون اهداف و وظایف وزارت آموزش و پرورش مصوب ۱۳۶۸ شمسی،آموزش و پرورش ایران بهصورت متمرکز اداره شده و می‌شود.
اموری نظیر تعیین ساختار نظام آموزشی،اهداف و برنامههای آموزشی و درسی،
تألیف چاپ و انتشار کتابهای درسی،تأمین ابلاغ و بودجه،وضع قوانین و مقررات اداری و آموزشی،در مرکز و توسط دستگاههای ستادی آموزش و پرورش انجام میپذیرد و استانها نیز از اختیارات محدودی در امور اجرایی برخوردار میباشند.
در هندوستان،امور آموزش و پرورش پیشدانشگاهی و دانشگاهی،امور مربوط به تربیتبدنی و جوانان و هدایت و رهبری امور مربوط به فرهنگ و هنر و حمایت از خانوادهها بر عهده وزیر توسعه منابع انسانی میباشد.لذا حیطه فعالیت این وزیر بسیار گسترده میباشد.
تشکیلات مرکزی آموزش و پرورش،به تناسب وسعت کشور و جمعیت دانشآموزی و دانشجویی بهدلیل تفویض اختیار،گسترده نیست زیرا در مرکز بیشتر به سیاستگزاری و برنامهریزی توجه می‌شود و هر ایالت با اختیاری که دارد دارای تشکیلات اداری نسبتا گستردهای میباشد.
در رأس سازمان آموزش و پرورش هر ایالت،وزیر آموزش و پرورش ایالتی وجود دارد که دارای اختیارات قابلملاحظهای است.مجلس هر ایالت نیز مجاز است درمورد آموزش و پرورش منطقه،مقررات مناسب و لازم را وضع کند.
در ایران(وضع)قوانین آموزش و پرورش از حیطه اختیارات مجلس شورای اسلامی است و تصویب مقررات آموزشی بیشتر از حوزهء اختیارات شورای عالی آموزش و پرورش میباشد و در استانها معمولا درمورد مقررات آموزشی نیز وضع مقررات نمیشود و درواقع استانها و مناطق آموزشی ایران مجری مصوبات مرکزی هستند.
در ایران هماکنون،۳ وزیر آموزش و پرورش،فرهنگ و آموزش عالی،بهداشت و درمان و آموزش پزشکی طبق قانون،امور آموزش و پرورش پیشدانشگاهی و امور آموزش پزشکی و پیراپزشکی را بر عهده دارند و هرکدام دارای تشکیلات اداری گستردهای در مرکز(تهران)هستند و امور مربوط به فرهنگ و هنر با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و امور تربیتبدنی و حمایت از خانواده و کودکان بیسرپرست با سازمانهای متعدد بهویژه سازمان بهزیستی است که هریک نیز در مرکز دارای تشکیلات نسبتا وسیعی میباشد.
در هندوستان وزیر تعلیم هر ایالت از میان نمایندگان مجلس ایالتی انتخاب می‌شود و دارای قائممقامی است که سوابق ممتد اداری و آموزشی میباشد.
در ایران مدیران کل آموزش و پرورش از طرف وزیر آموزش و پرورش انتخاب و منصوب میگردند.رؤسای آموزش و پرورش مناطق آموزشی نیز توسط مدیران کل آموزش و پرورش منصوب میشوند.
این موضوع که در ایران امور آموزش و پرورش رسمی باید ازنظر مدیریت و رهبری سازمانی به یک وزارتخانه واگذار شود یا به وزارتخانههای متعدد با تشکیلات وسیع مرکزی (آنگونه که هست)،موضوعی است که باید بهطور همهجانبه و جدی توسط صاحبنظران علم
سازماندهی،مورد مطالعه قرار گیرد.
در ارتباط با تفویض اختیار بیشتر به استانها و مناطق آموزشی نیز موضوعی است که خوشبختانه همواره موردتوجه و بحث مسئولان و متخصصان تعلیم و تربیت ایران قرار گرفته و بر این اساس لایحه تشکیلی شوراهای منطقهای به مجلس شورای اسلامی تقدیم گردیده است.
بجاست که بههنگام تصویب این لایحه،چشمانداز و گستره آموزش و پرورش ایران در آینده موردتوجه جدی قرار گرفته و از دیدگاههای محققان علم مدیریت و سازماندهی و تجارب حاصله از عملکرد شوراهای منطقهای سابق۱۹حد اکثر استفاده بعمل آید.
۲-جمعیت،مذهب،زبان و خط
ایران و هند ازجمله کشورهایی هستند که رشد جمعیت قابلملاحظهای دارند و از این نظر به یکدیگر شبیه میباشند.ولی ازنظر میزان جمعیت و توزیع آن در شهر و روستا، متفاوت میباشند.
در هند در سال ۱۹۹۱،حدود ۸۵۰ میلیون نفر جمعیت وجود داشته است که ۷۰ درصد آن در روستا زندگی میکنند ولی علیرغم کوششی که درمورد تنظیم خانواده و کنترل موالید در هند انجام میگیرد،هنوز رشد سالانه جمعیت بیش از ۲ درصد میباشد.
جمعیت ایران طبق سرشماری سال ۱۳۷۰،حدود ۵۸ میلیون نفر بوده است.از این تعداد ۲۴/۶۹۰/۳۲ نفر در شهر و بقیه در روستا زندگی میکنند.و رشد جمعیت ایران بیش از ۳ درصد در سال میباشد۲۰.
ازنظر مذهبی کشور هند،کشور ادیان و مذاهب است ولی در قانون اساسی کشور، مذهب رسمی تعیین نگردیده است و لذا در برنامههای مدارس هند،درس تعلیمات دینی به صورت رسمی وجود ندارد.
در ایران طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی،دین رسمی اسلام و مذهب جعفری اثنیعشری است و توجه به ارزشهای متعالی اسلام مورد تأکید قرار گرفته است۲۱.بنابراین در مدارس ایران،دروس قرآن و تعلیمات دینی موردتوجه قرار گرفته و در تمام دورههای تحصیلی آموزش داده می‌شود.
در هند براساس قانون اساسی،زبانهای متعددی که قبلا موردبحث قرار گرفت به عنوان زبانهای رسمی شناخته شده است و ایالات مختلف براساس مفاد قانون اساسی میتوانند به تدریس و چاپ و انتشار کتابهای درسی طبق زبان ایالتی اقدام نمایند.
زبان انگلیسی بهعنوان زبان دیوانی و اداری اعلام گردیده و تدریس دروس دانشگاهی در دانشگاههای هند و در پارهای موارد در مدارس با زبان انگلیسی انجام میگیرد.
در ایران طبق قانون اساسی مصوب سال ۱۳۵۸،زبان و خط رسمی و مشترک مردم
فارسی است و اسناد،مدارک،متون رسمی و کتب درسی باید با این زبان و خط نوشته شود ولی استفاده از زبانهای محلی و قومی در مطبوعات و رسانههای گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس،در کنار زبان فارسی آزاد اعلام گردیده است۲۲.
توجه به موارد فوق مؤید این امر است که جمعیت،مذهب،زبان و خط و عوامل دیگری که بهلحاظ محدودیت مقاله از ذکر آنها خودداری شد،تأثیر قابلملاحظهای در آموزش و پرورش دو کشور هند و ایران داشتند و موجب تفاوتهایی شده است که از آن جملهاند:
نبودن دروس دینی و مذهبی در مدارس هند،تدریس دروس دانشگاهی به زبان انگلیسی و چاپ کتابهای درسی به زبان محلی در کشور هندوستان.
۳-ساختار آموزشی و سنین تحصیلات رسمی
نظام آموزش و پرورش هند با ایران،ازنظر ساختار آموزشی،مدت تحصیل در هر دوره،سن ورود به مدرسه و…تفاوتهایی دارد.
در ایران براساس آییننامه مصوب در سال تحصیلی ۷۱-۱۳۷۰،سن ورود به دبستان ۶ سال میباشد و دورههای تحصیلی مورد اجرا عبارت است از:
دورهء آمادگی(یکسال)،ابتدایی(۵ سال)،راهنمایی تحصیلی(۳ سال)،متوسطه عمومی و فنی و حرفهای(۴ سال)و دوره دانشگاه در سطح لیسانس(۴ سال)و دوره فوق لیسانس(۲ سال)،دوره دکتری(بعد از دیپلم ۷ سال).
طبق طرح مصوب شورایعالی انقلاب فرهنگی(مهرماه ۱۳۶۹)،نظام دوره متوسطه مورد تجدیدنظر قرار گرفت که قرار بوده این طرح از مهرماه سال تحصیلی ۷۲-۱۳۷۱ به صورت آزمایشی در نقاطی از کشور که آمادگی بیشتری وجود دارد،اجرا گردد.
طبق این طرح دوره ۴ ساله آموزش متوسطه به ۳ سال آموزش عمومی(نظری،فنی و حرفهای)و یک سال آموزش پیشدانشگاهی و یا دورههای حرفهای تقسیم می‌شود۲۳.و به کسانیکه دوره سهساله آموزش عمومی(نظری،فنی و حرفهای)را با موفقیت بگذرانند دیپلم متوسطه اعطا میگردد.کسانیکه دورههای حرفهای(مهارتآموزی)را طی کنند بنا به درجه مهارت،گواهینامه دریافت میکنند.
دروس دورهء متوسطه شامل دروس مشترک،دروس اصلی و پودمانهای مهارت فقط خاص شاخهء مهارتآموزی(کاردانش)میباشد.
به موازات دورههای تحصیلی روزانه در ایران،دورههایی برای ادامهتحصیل افرادی که نمیتوانند و نمیخواهند که بهصورت روزانه آموزش ببینند،وجود دارد،نظیر دورهء آموزش عمومی بزرگسالان و دورهء آموزش تکمیلی بزرگسالان که به موازات دورههای راهنمایی تحصیلی و متوسطه تشکیل میگردد.شرکت در امتحانات متفرقه نیز ازجمله
راههای ادامهتحصیل در نظام آموزش و پرورش ایران است.
در ساختار آموزشی هندوستان،سن ورود به دبستان در بعضی از مناطق ۵ سال است و دورهء ابتدایی(۵ سال)،بالاتر از ابتدایی(۳ سال)،دوره متوسطه(۲ سال)،دوره پیشدانشگاهی ۲ سال و دوره دانشگاهی در سطح لیسانس ۳ سال است.بنابراین دانشآموزان در هند معمولا پس از ۱۰ سال تحصیل موفق به اخذ دیپلم میشوند و میباید در امتحانات نهایی شرکت کنند.
در ساختار آموزش و پرورش هند،آموزش و پرورش غیررسمی،مدارس باز و مدارس حرفهای به موازات دورههای آموزش رسمی تا سنین خاصی پیشبینی گردیده و اجرا میگردد که ازنظر برنامهها و ضوابط و مقررات آموزشی،با ساختار آموزشی و برنامههای درسی کشور ما متفاوت میباشد.نبودن کنکور سراسری برای ورود به دانشگاهها و مدارس عالی نیز ازجمله وجوه تمایز آموزش و پرورش هند با ایران است.
در ایران همهساله برای پذیرش دانشجو در دانشگاهها و مدارس عالی کنکور سراسری انجام میگیرد و سازمان گستردهای نیز بدینمنظور تأسیس گردیده و مدت زیادی از وقت مسئولان وزارت فرهنگ و آموزش عالی و وزارت آموزش و پرورش صرف برنامهریزی و اجرای این امر می‌شود.و نمرات امتحان نهایی سال آخر متوسطه،مهمترین عامل پذیرش در دانشگاهها نمیباشد.
در هندوستان داوطلبان تحصیل در دانشگاهها براساس نمرات امتحان نهایی و به تناسب ظرفیت مؤسسات آموزش عالی پذیرفته میشوند۲۴.
۴-برنامهها و کتابهای درسی
کشور هند ازنظر سازمانهای مسئول برنامهریزی درسی و تألیف و انتشار کتابهای درسی در مرکز و ایالات و همچنین ازنظر موضوعات درسی و در ساعات هر درس در هر دوره تحصیلی با کشور ایران مشابهتها و تفاوتهایی دارد.
در ایران تهیه و تدوین برنامه درسی از دوره آمادگی تا پایان دوره متوسطه،معمولا از وظایف دفتر برنامهریزی و تألیف کتب درسی میباشد.این دفتر ازجمله دفاتر سازمان- پژوهش و برنامهریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش است که در مرکز(تهران) فعالیت دارد و بهصورت متمرکز برنامهریزی میکند و شعبههایی در این زمینه در استانها و شهرستانها ندارد.
برنامههای درسی توسط گروههای برنامهریزی درسی ازنظر ساعات و ریزبرنامهها تهیه میگردد و پس از تصویب شورایعالی آموزش و پرورش،در سراسر کشور اجرا می‌شود.کتابهای درسی نیز براساس برنامه مصوب،توسط کارشناسان این دفتر یا اساتید دانشگاهها تهیه و تألیف میگردد۲۵.کتابهای تألیفشده،توسط دفتر چاپ و انتشار و توزیع کتابهای درسی،به زبان فارسی چاپ و توزیع میگردد.
در هند همانگونهکه قبلا بحث گردید،مرکز عظیمی با حدود ۰۰۰/۴ کادر متخصص برنامهریزی درسی و آموزشی و کادر اداری در سازمان مرکزی وجود دارد و در هر ایالت نیز سازمان مشخصی همانند مرکز کشور ولی با کارکنان کمتری فعالیت دارد.
در مؤسسه ملی تعلیم و تربیت و تحقیقات تربیتی کشور هند،امور مربوط به برنامهریزی درسی،تألیف کتابهای درسی،تهیهء فیلمهای آموزشی،تربیت کارشناسان برنامهریزی درسی،آموزش مدرسان دورههای آموزش ضمن خدمت و انجام طرحهای تحقیقاتی مربوط به برنامهها و کتابهای درسی باهم و در این سازمان صورت میگیرد و از این نظر با ایران تفاوتهای قابلملاحظهای دارد.
تشکیل شورایی با ریاست وزیر توسعه و منابع انسانی هند و با حضور تمام وزرای آموزش و پرورش ایالات و تعدادی از متخصصان تعلیم و تربیت در این سازمان مرکزی برای سیاستگذاری و تصویب برنامههای مربوط ازنظر نقش و اهمیت،مشابه شورایعالی آموزش و پرورش در ایران است و ازنظر ترکیب اعضا و شرکت وزرای تعلیم و تربیت ایالات متفاوت میباشد.
در برنامههای درسی دو کشور ایران و هند در دورههای تحصیلی دروس مشابه و متفاوتی دیده می‌شود دروس زبان ملی،ریاضیات،علوم اجتماعی،علوم،هنر،بهداشت و تربیتبدنی،ازجمله دروس مشابه و دروس تعلیمات دینی و عربی،تجربه عملی در زمره دروس متفاوت این دو کشور میباشد.
بهنظر میرسد که استفاده از تجارب برنامهریزی درسی در هند و مکانیزم سازماندهی مربوط به تألیف و چاپ و انتشار کتابهای درسی در این کشور،میتواند برای مسئولان و برنامهریزان درسی ایران مفید افتد.بدینشکل که:
امور مربوط به برنامهریزی درسی،تحقیقات آموزشی،تکنولوژی آموزشی، مقررات امتحانی،آموزش مدرسان،و مدارس تجربی یا نمونه در یک مکان انجام گیرد.
۵-تربیت مدیر ردههای عالی،میانی و اجرایی
از وجوه ممیزه آموزش و پرورش هند با ایران تأسیس مرکز آموزش و پرورش مجهزی برای تربیت مدیران ردههای مختلف،بهویژه مدیران عالی آموزش و پرورش است.این مرکز که سابقه طولانی دارد دارای اعتبار بین المللی برای تربیت مدیران آموزشی میباشد و دورههای آموزشی داخلی و بین المللی را برگزار میکند.مشخصههای این مرکز قبلا موردبحث قرار گرفت.
اصولا در هند به مدیریت واحدهای آموزشی و مهارت مدیران در اداره سازمانهای مختلف اداری و آموزشی اهمیت داده می‌شود و در انتخاب و انتصاب مدیران ردههای مختلف به هنر و علم و تجربه مدیران توجه می‌شود و ثبات بیشتری در امر مدیریت دیده می‌شود و دورههای آموزشی لازم برای مدیران مختلف در سطح کشوری و ایالتی و
منطقهای تشکیل میگردد.
در ایران براساس آییننامه مصوب شورایعالی آموزش و پرورش از مهرماه ۱۳۷۱، برای انتصاب و تغییر مدیران مدارس و رؤسای آموزش و پرورش،ضوابط و شرایطی وضع گردیده که به ثبات نسبی مدیریت کمک میکند.
برای مدیران مدارس و ادارات آموزش و پرورش دورههای مدیریت نیز دایر میگردد ولی مرکزی که مسئولیت برنامهریزی همهجانبه را درمورد تربیت مدیران از سطح مدارس تا معاونان وزیر آموزش و پرورش را بر عهده داشته باشد و مجهز به امکانات فیزیکی و تجهیزاتی،چون خوابگاه،کتابخانه،بهویژه اساتید مدیریت باشد،وجود ندارد و تأسیس چنین مرکزی در استانها ضروری بنظر میرسد و میتوان از تجارب کشور هند در این زمینه سود جست.
۶-تربیت معلم و آموزش ضمن خدمت
بین ساختار تربیتمعلم در هند با ایران تفاوت قابلملاحظهای وجود دارد.در هند همانگونهکه قبلا در این مقاله مطرح شد،دوره تربیتمعلم ابتدایی معمولا ۱ سال است.در این دوره دارندگان مدرک تحصیلی پیشدانشگاهی،طبق ضوابطی در دوره یکساله تربیت معلم،تعلیم دیده و قبل از اتمام تحصیل،در مدارس ابتدایی شهر و روستا تدریس خواهند کرد.دوره تربیت معلم برای تأمین معلمان دوره بالاتر از ابتدایی(۶ و ۷ و ۸)نیز یکسال تحصیلی میباشد.
دارندگان مدرک لیسانس و فوق لیسانس با گذراندن دوره یکساله تربیتمعلم تدریس در دورهء بالاتر از ابتدایی و دوره دبیرستان را برعهده میگیرند.در دوره یکساله،آماده ساختن معلمان و مدیران برای حرفه معلمی موردنظر است،و لذا دروس روانشناسی،علوم- تربیتی،روشهای تدریس و تمرین معلمی،اساس برنامههای درسی را تشکیل میدهند.
در ایران معمولا معلمان ابتدایی بهطریق زیر تربیت و تأمین میگردند:
۱-دوره ۴ساله(دانشسرا):
در این دوره طبق شرایطی،فارغ التحصیلان دوره راهنمایی تحصیلی پذیرفته میشوند و علاوه بر مواد درسی اختصاصی و عمومی،دروس علوم تربیتی،روانشناسی و تمرین معلمی را میگذرانند و پس از ۴ سال،در رشته آموزش ابتدایی به آنان دیپلم داده می‌شود.
۲-دوره ۲ساله(دانشسرا):
فارغ التحصیلان کلاس دوم متوسطه،طبق شرایطی به این دوره وارد گردیده،پس از ۲ سال تحصیل به آنان در رشته آموزش ابتدایی مدرک دیپلم داده می‌شود.
۳-دوره تربیتمعلم ۲ساله:
دارندگان دیپلم کامل متوسطه،پس از توفیق در کنکور سراسری،در رشته آموزش ابتدایی ادامهتحصیل داده و پس از ۲ سال،موفق به اخذ فوق دیپلم در رشته آموزش ابتدایی میشوند.
در ایران برای تربیت و تأمین دبیران دوره راهنمایی(۶ و ۷ و ۸)،مراکز تربیتمعلم ۲ ساله تأسیس گردیده است.فارغ التحصیلان این مرکز در رشته مربوط به اخذ فوق دیپلم شده و در دوره راهنمایی تحصیلی تدریس میکنند.
برای تربیت و تأمین دبیران دبیرستانها(کلاسهای ۹،۱۰،۱۱ و ۱۲)دانشگاههای تربیتمعلم و دانشکدههای تربیت دبیر بوجود آمده است.دارندگان دیپلم کامل متوسطه، پس از توفیق در کنکور سراسری و تحصیل در رشته مربوط بهمدت ۴ سال،موفق به اخذ درجه لیسانس گردیده و در دوره متوسطه تدریس میکنند.
تأمین معلمان ابتدایی،راهنمایی تحصیلی و متوسطه در ایران از طریق دیگری نیز صورت میگیرد.بنابراین بهترین وجه ممیز تربیتمعلم در هند با ایران عبارت است از: -مدرک تحصیل در مراکز تربیت معلم
-برنامههای مراکز تربیتمعلم
-شبانهروزی بودن مراکز تربیتمعلم در ایران
-پرداخت کمکهزینه تحصیلی طبق قانون به دانشآموزان یا دانشجو معلمان در ایران
-منظور نمودن سوابق تحصیل بهعنوان سوابق خدمتی در ایران
بهنظر میرسد که با تغییر نظام آموزشی ایران،بررسی همهجانبه ساختار تربیتمعلم ابتدایی،راهنمایی تحصیلی و متوسطه ضروری بوده و استفاده از تجارب بعضی از کشورها ازجمله هند در انتخاب ساختارهای مناسب،سودمند باشد.
بین برنامههای آموزش ضمن خدمت آموزگاران و دبیران در ایران و هند وجوه مشابه و ممیزی دیده می‌شود.
در ایران طبق طرح ادامهتحصیل فرهنگیان،کارکنان اداری و آموزشی میتوانند با گذراندن دورههای کاردانی،کارشناسی و کارشناسی ارشد که توسط وزارت آموزش و پرورش و یا دانشگاههای تربیتمعلم،پیامنور،آزاد اسلامی و دانشکدههای تربیت دبیر دانشگاهها تشکیل میگردد،به تحصیلات خود ادامه دهند.
در هند نیز دورههای تحصیلات رسمی برای معلمان در دانشکدههای تربیتمعلم به صورتی که قبلا موردبحث قرار گرفت،دایر گردیده است.
تفاوت اساسی این است که در هند معلمان داوطلب تحصیل فقط دروس علوم تربیتی، روانشناسی و تمرین دبیر را میگذرانند و مدت تحصیل برای معلمان دو برابر مدت تحصیل برای افرادی است که قبل از خدمت به دوره تربیت معلم وارد میشوند.
در ایران دورههای کوتاهمدت برای آشنایی با آموزگاران و دبیران با برنامههای
درسی و روشهای تدریس و کتابهای هر دوره وجود دارد که ازنظر مدت دوره و شیوههای آموزش،با هند متفاوت میباشد.
در هندوستان در مؤسسه ملی برنامهریزی درسی و تحقیقات تربیتی،دورههای تربیت مدرس برای تدریس به معلمان ایالات مختلف وجود دارد.این شیوه از موارد مهمی است که برای برنامهریزان آموزش ضمن خدمت ایران میتواند تجربهای ارزنده باشد.
۷-ممیزات دیگر
ایران ازنظر:
-سوادآموزی اهداف،ساختار اداری،مدت دوره آموزشی،شیوههای جذب بیسوادی در کلاس،پرداخت حقوق به آموزشیاران،روشهای آموزشی به نوسوادان و تعداد باسوادان.
-وظیفه عمومی
-مدارس خارجی و خصوصی
-مدارس استاندارد
-موقعیت کمّی آموزش و پرورش و درصد رشد دانشآموزان در دورههای مختلف تحصیلی
-شرایط ثبتنام در دانشگاهها و توسعه کمّی و کیفی دانشگاهها و مدارس عالی
-پارهای از شاخصهای مربوط به امور آموزشی،اداری،مالی
-پژوهشهای آموزشی و پرورشی و مراکز تحقیقاتی
-آموزش غیررسمی
-مشکلات مهم آموزش و پرورش
-بهرهوری از موزهها و آثار باستانی و علمی برای آموزش کودکان و نوجوانانـ
دارای وجوه مشترک و ممیزی است که بهلحاظ محدود بودن صفحات این مقاله،از توضیح هریک خودداری گردید.
“سعدی”
پیشنهادها
ازآنجاکه کشور هند ازنظر قدمت تاریخی،سوابق فرهنگی بهویژه نفوذ اسلام و زبان فارسی،موقعیت جغرافیایی،روند رشد جمعیت و…با کشور ما مشابهتهای زیادی دارد،استفاده از پارهای تجارب آموزشی و انتخاب و انتقال بعضی از عناصر فرهنگی آن بهویژه تکنیکها و روشهایی که برای مواجهه و کاهش مشکلات آموزش و پرورش بکار بردهاند،مفید بنظر میرسد.
مواردی که میتوان در نظام اداری و نظام آموزشی آموزش و پرورش موردتوجه و امعان نظر قرار داد،متعددند ازجمله:
۱-تغییر تدریجی نظام اداری آموزش و پرورش از متمرکز به نیمهمتمرکز و تفویض اختیار بیشتر به استانها و مناطق آموزشی و تهیه لوایح قانونی برای تحقق این امر و اعزام هیأتی از مدیران عالی آموزش و پرورش برای مطالعه بیشتر در این زمینه،بدهند.
۲-تأسیس مرکز برنامهریزی مدیریت و آموزش مدیران ردههای اجرایی میانی و عالی آموزش و پرورش همانند مرکز برنامهریزی و آموزش مدیریت هند.
۳-انتخاب و اعزام بعضی از مدیران مناطق یا استانها یا دفاتر یا افراد مستعد به مرکز برنامهریزی و آموزش مدیریت هند برای گذراندن دوره مدیریت آموزشی و یا تبادل اطلاعات و تجارب مدیریتی.
۴-استفاده از تجارب ارزنده مرکز برنامهریزی درسی و تحقیقات آموزشی هند در برنامهریزی درسی و تألیف کتابهای درسی و تحقیقات آموزشی و اجرای آموزش و استفاده از تکنولوژی آموزشی از طریق اعزام هیأتهایی از مدیران و کارشناسان تحقیق و برنامهریزی درسی ایران.
۵-استفاده از تجارب بهدستآمده درمورد مدارس استاندارد یا نمونه در هند و تبادل تجارب بین مدارس نمونه ایران و هند.
۶-تشکیل شوراهای متعدد برای هریک از دورههای تحصیلی با شرکت صاحبنظران،کارشناسان و دستاندرکاران هر دوره،هرسال یکبار و تعیین سیاست و خط- مشی هر دوره تحصیلی،همانند بعضی از شوراهای آموزش و پرورش هند و خودداری از تشکیل شوراها و جلسات مشورتی درازمدت.
۷-مطالعه در جهت تمرکز آموزش و پرورش کشور در یک وزارتخانه بهمنظور کاهش مراکز تصمیمگیری در امور آموزش و پرورش و بهرهگیری از تجارب کشورهای مختلف ازجمله هند.
۸-استفاده از تجارب هند در امر سوادآموزی بهویژه ایجاد انگیزه برای شرکت بیسوادان در کلاس،سواد سودبخش یا تابعی و تداوم آموزش و ایجاد انگیزه برای آموزشیاران.
۹-توجه به آموزش غیررسمی،مدارس متوسطه یا آزاد در ساختار آموزشی و
بهرهگیری از تجارب هند در این زمینه.
۱۰-استفاده از تجارب هند در چاپ و توزیع کتابهای درسی توسط ایالات مختلف.
۱۱-استفاده از تجارب هند در تأمین معلمان و دبیران،علاوه بر روشهای موجود در آموزش و پرورش،بهمنظور تأمین معلمان موردنیاز کشور.
۱۲-ایجاد بانک تست(خزانه سؤال)و ارائه رهنمودهای لازم در جهت طرح سؤالهای مناسب در مدارس.
۱۳-توجه اساسی به دبیران راهنما در مدارس راهنمایی و متوسطه بهعنوان راهنمای تحصیلی و شغلی دانشآموزان و برنامهریزی در جهت آموزش آنان با استفاده از تجارب کشورها ازجمله هند.
۱۴-بازنگری در نظام انتخاب دانشجو از طریق کنکور در دانشگاهها و استفاده ااز تجارب هند و سایر کشورها در این زمینه.
۱۵-تهیه طرحی با همکاری سازمان میراثفرهنگی،بهمنظور مساعد کردن شرایط بازدید از کلیه آثار فرهنگی توسط دانشآموزان دورههای مختلف تحصیلی و مراکز تربیت معلم و بهرهگیری از این بازدید در جهت رشد فرهنگی و تقویت تعطیلات مذهبی و ملی.
۱۶-تأکید بر تهیه و انتشار محدود بروشور یا بولتنهایی دال بر معرفی هر واحد آموزشی(تاریخ تأسیس،مشخصهها،فعالیتها،روند رشد کمی و کیفی توأم با نمودارهای لازم)و هریک از دفاتر ستادی و مناطق آموزشی.
۱۷-تهیه فیلمهای مناسب از فعالیتهای دانشآموزان مدارس موفق یا نمونه،که نشانگر شیوه تربیت و ارتباط انسانی در درون مدرسه،کلاسهای درس،نحوهء تدریس معلمان،کار در کارگاهها و…ارائه آنها در کلاسهای درس مراکز تربیتمعلم آموزش ضمن خدمت.
۱۸-تجدیدنظر جدی در مکانیزم برنامهریزی توسعه و برآورد بودجه موردنیاز واحدهای آموزشی،بدینطریق که هریک از مواد درسی تمام دورهها و رشتههای تحصیلی اساس برآورد نیروی انسانی،منابع مادی و در نتیجه پیشبینی بودجه موردنیاز باشد.
به یقین این امر تحولی در کیفیت آموزش در مدارس و افزایش کارآیی واحدهای آموزشی خواهد بود.
۱۹-استفاده از تکنولوژی آموزشی بهویژه و مسائل سمعی و بصری در مدارس بهنگام تدریس توسط معلمان و تهیه طرحی که در آن از یکسو معلمان دورههای مختلف تحصیلی بهویژه معلمان ابتدایی را ملزم به استفاده از این وسایل بههنگام تدریس کند و از سوی دیگر دفاتر ذیربط را به برنامهریزی و تهیه و توزیع حد اقل وسائل نماید.
۲۰-نگارش و توزیع کتابهای مناسب در زمینههای مختلف برای کادر اداری و آموزشی وزارت آموزش و پرورش و تأکید بر خودآموزی و انجام ارزشیابیهای بهموقع از کارکنان آموزش و پرورش براساس مطالب کتابهای دادهشده.
۲۱-ارزش دادن به نتایج مطالعات و بررسیهای معلمان بهویژه در روستاها بههنگام شرکت آنان در دورههای تحصیلی بالاتر.
۲۲-تهیه طرح جامعی تحت عنوان بازدید از مدارس و مراکز آموزشی موفق در داخل کشور و کشورهای مختلف جهان و انجام مطالعات آموزشی و تطبیقی در خلال سال تحصیلی یا در طول تابستان به تناسب شرایط و امکانات توسط هیأتهایی مرکب از:
-معلمان شهر و روستا-مربیان پرورشی-مدیران واحدهای آموزشی.
-مدیران-معاونان و مدرسان مراکز تربیتمعلم-رؤسا و معاونان مناطق آموزش و پرورش.
-مدیران کل،معاونان ستادی و اجرایی-کارشناسان ستادی و اجرایی.
-معاونان و مشاوران وزیر
و درج نتایج بازدیدها و مطالعات در مجلات متعدد وزارت آموزش و پرورش.
۲۳-تهیه طرح لازم برای استفاده از کلیهء سازمانهای بین المللی که دولت ایران عضویت دارد و شرکت فعال و بهموقع وزارت آموزش و پرورش در سمینارها،اجلاسهای یونسکو و سایر سازمانهای ذیربط.
۲۴-توجه اساسی به فعالیتهای پژوهشی از طریق طراحی تشکیلات مناسب پژوهشی و تربیت محققان موردنیاز و کاربست دادههای پژوهشی در تصمیمگیریهای مدیریت عالی، میانی و اجرایی آموزش و پرورش.
زیرنویسها:
(۱)و(۲)-گیتاشناسی کشورها-ص ۳۶۷
(۳)-اظهارات معاونان سازمان برنامه و بودجه هند در ملاقات حضوری آبانماه ۱۳۷۰.
(۴)-گیتاشناسی کشورها،هند ص ۳۶۷
(۵)-سازمان و اداره آموزش و پرورش کشورهای آلمان غربی،مشایخی،محمد.
(۶)-گیتاشناسی کشورها،هند ص ۳۶۷
(۷)-گزارش سفر به هند،صافی احمد،آذرماه ۱۳۷۰
(۸)-گیتاشناسی کشورها،هند ص ۳۶۸
(۹)-گزارش سفر به هند،صافی،احمد آذرماه ۱۳۷۰
(۱۰)-گزارش دکتر دالجیت گوتپا و دکتر آکاردال در اجلاس اپید(تایلند)تیرماه ۱۳۶۹(نمایندگان هند)
(۱۱)-اظهارات وزیر توسعه منابع انسانی هند در ملاقات آبانماه ۱۳۷۰،گزارش سفر به هند،صافی،احمد.
(۱۲)-اظهارات رئیس مؤسسه ملی مدیریت و برنامهریزی آموزشی هند در ملاقات آبانماه ۱۳۷۰،بههنگام بازدید از مؤسسه.
(۱۳)-برنامهء درسی کشوری مربوط به دورههای ابتدایی و متوسطه هند ۱۹۹۰-۱۹۸۹.
(۱۴)-توسعه آموزش و پرورش در هند ۱۹۹۰-۱۹۸۹.
(۱۵)-برنامهء درسی کشوری مربوط به دوره های ابتدایی و متوسطه هند ۱۹۹۰-۱۹۸۹.
(۱۶)-توسعه آموزش و پرورش در هند ۱۹۹۰-۱۹۸۹.
(۱۷)-اظهارات رئیس مؤسسه ملی مدیریت و برنامهریزی آموزشی هند در ملاقات آبانماه ۱۳۷۰،بههنگام بازدید از مؤسسه.
(۱۸)-برنامهء درسی مدارس و صلاحیتهای معلم،گزارش خانم دکتر دالجیت گوتپا و دکتر آگاروال از هند،ترجمه خانم فاطمه فقیهی قزوینی،از انتشارات سمینار منطقهای یونسکو مربوط به نوآوریهای تربیتمعلم تایلند،تیرماه ۱۳۶۹.
(۱۹)-در سال ۱۳۴۸،قانون تشکیل شوراهای منطقهای تصویب گردید و هماکنون عملا این شوراها فعالین ندارند.
(۲۰)-سرشماری رسمی سال ۱۳۷۰،مرکز آمار ایران
(۲۱)-قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال ۱۳۵۸ شمسی.
(۲۲)-قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال ۱۳۵۸ شمسی.
(۲۳)-طرح انتقال به آموزش متوسطه مطلوب،دبیرخانه شورای تغییر بنیادی نظام آموزش و پرورش ۱۳۶۹ ص ۱۹
(۲۴)-در بعضی از دانشگاهها طبق ضوابط خاص دانشگاه نیز مسابقه ورودی وجود دارد.
(۲۵)-کتابهای درسی رشتههای فنی و حرفهای توسط معاونت فنی و حرفهای وزارت آموزش و پرورش تألیف میگردد.
منابع:
۱-رهآورد سفر هند،غلامحسین حیدری،گزارش گردهمایی منطقهای آسیا درمورد کار آموزش و پرورش و تصویب قوانین کودکان،دفتر تحقیقات آموزشی،وزارت آموزش و پرورش،خرداد ۱۳۷۰.
۲-راهنمای بین المللی نظامهای آموزشی،ترجمه ناصر صبحخیز،پرویز سلیمی،دفتر تحقیقات و برنامهریزی و تألیف کتب درسی،اردیبهشت ۱۳۶۱.
۳-گیتاشناسی کشورها،کشور هند ۱۳۶۲.
۴-سازمان و اداره آموزش و پرورش کشورهای آلمان غربی و هند،دکتر محمد مشایخی،اسفند ۱۳۴۶.
۵-سفرنامهء پاکستان”نگرشی به تاریخ و فرهنگ،قسمت تحولات تاریخی شبهقارهء هند”دکتر قاسم صافی،۱۳۶۶.
۶-چکیده گزارش سمینار منطقهای تحقیقات آموزشی،مرکز تحقیقات آموزشی،۱۳۷۰.
۷-نظام آموزش و پرورش هندوستان،دکتر محسنپور،روزنامه اطلاعا ۸ آبان ۱۳۶۵.
۸-نوآوریهای تربیتمعلم و آموزش ضمن خدمت در کشورهای آسیایی(قسمت هند)احمد صافی فصلنامه تعلیم و تربیت،شماره ۲۳ سال ۱۳۶۹ مرکز تحقیقات آموزشی.
۹-گزارش دکتر دالجیت گوپتا و دکتر آکاروال در اجلاس اپید تایلند”درمورد نوآوریهای تربیتمعلم و آموزش ضمن خدمت در هند تیرماه ۱۳۶۹″ترجمه فاطمه فقیهی قزوینی
۱۰-کتاب سبز کشور جمهوری هند وزارت امور خارجه ۱۳۷۰.
۱۱-روند تکوینی و تطبیقی تعلیم و تربیت جهانی در قرن بیستم،امان الله صفوی تابستان ۱۳۶۶.
۱۲-پژوهشی درمورد ساختار اداری هند،مرکز مطالعات و تحقیقات مدیریت ۱۳۶۰.
۱۳-گزارش هیأت اعزامی به هند و شوروی برای تغییر نظام آموزش و پرورش در ایران،آموزش و پرورش در شوروی و هند.
۱۴-نشریات،کتابها و بروشورهای دریافتی در زمینهء آموزش و پرورش هند بههنگام ملاقات با مقامات آموزش و پرورش و بازدید از مراکز آموزشی و دانشگاهی هند.
