فرض کنید در مهمانی سر میز غذا نشسته‌اید و عموی‌تان در حالی که ظرف غذا را به شما می‌دهد ناگهان بحث استفاده از واکسن کرونا برای کار گذاشتن ریزتراشه‌های قابل ردگیری در بدن انسان‌ها را به میان بکشد. یا دوست‌تان شروع کند به حرف زدن در مورد این که چرا بیماری کووید-۱۹ ” وجود ندارد” . یا مثلا دختر‌دایی‌تان که مدت‌ها او را ندیده بودید در حالی که انواع و اقسام داستان‌های هیجان‌انگیز در مورد کیو‌انان و شیطان‌پرستانی که نوزادان را می‌خورند تعریف میکند، دسری را که قرار بود بخورید، خراب کند.
این‌ها احتمالا موقعیت‌هایی هستند که از آنها هراس دارید.
با این که ظهور گونه جدید ویروس کرونا در بریتانیا و اعمال محدودیت‌های شدیدتر در این کشور و سایر نقاط اروپا باعث به هم خوردن بسیاری از مهمانی‌های سال نو شده، اما به هر حال ممکن است این روزها یا در فرصت‌های دیگر، خود را گرفتار چنین موقعیت‌هایی ببینید و مجبور شوید به جای بحث‌های سیاسی معقول، در مورد توطئه‌ها و داستان‌های عجیب و غریب حرف بزنید.
بنابراین سوال این است که چطور می‌توانیم بدون ضایع کردن مهمانی با دیگران در مورد تئوری‌های توطئه حرف بزنیم. ماریانا اسپرینگ، خبرنگار بی‌بی‌سی و متخصص اخبار جعلی، برای شما توصیه‌هایی دارد.
۱- آرامش خود را حفظ کنید
مقابله با عقاید غلط بسیار مهم است اما از طرف دیگر این که کار به یک جنگ و دعوای جانانه بکشد هم هیچ فایده ندارد.
میک وست، نویسنده کتاب ” فرار از سوراخ خرگوش” می‌گوید: ” قانون شماره یک من این است که تعطیلات را خراب نکنم. یک مکالمه خشمگینانه و پر جوش‌وخروش به همه حس بسیار بدی می‌هد و حتی اعتقاد افراد نسبت به تئوری‌های توطئه را محکم‌تر هم خواهد کرد.”
جووان بایفورد، روان‌شناس و مدرس اوپن یوینورسیتی (دانشگاه آزاد ) می‌گوید تئوری‌های توطئه اغلب دارای یک بعد قوی احساسی هستند: ” این تئوری‌ها فقط در مورد درست یا غلط بودن یک مسأله نیستند، بلکه در پس آنها احساس دلخوری، نارضایتی و خشم نسبت به اوضاع جهان هم وجود دارد.”
این تئوری‌ها در سال جاری رشد بی‌سابقه‌ای داشتند، سالی که در آن بسیاری از مردم در جستجوی پاسخ سوال‌های خود در مورد همه‌گیری، سیاست‌های آمریکا و رویدادهای بزرگ دنیا بودند.
کاترین ۳۸ ساله که در جزیره وایت زندگی میکند احتمالا این مساله را بهتر از هر فرد دیگری می‌فهمد. او قبلا یکی از طرفداران پر‌و‌پاقرص تئوری‌های توطئه‌ای بود که می‌گفتند از واکسن برای وارد کردن آسیب عمدی به مردم استفاده می‌شود. اما او حالا چنین نظریاتی را رد میکند.
کاترین می‌گوید: ” خیلی مهم است که تمام مدت آرامش خود را حفظ کنید. فردی که با او حرف می‌زنید اغلب به اندازه خودتان نسبت به باورهایش شور و هیجان دارد و تا پای جان از آنها دفاع خواهد کرد.”
علاوه بر این به یاد داشته باشید که کارشناسان پزشکی می‌گویند داد زدن احتمال انتشار ویروس کرونا را بالا میبرد. این هم یک دلیل دیگر برای حفظ خونسردی.
۲- از تمسخر دوری کنید
کلیر واردل از شرکت غیرانتفاعی “فرست درفت” که علیه اطلاعات نادرست مبارزه میکند، می‌گوید: ” در مکالمه با دوستان و آشنایان خود به جای تمسخر، با آنها برخوردی همدلانه داشته باشید و با صبر و حوصله به آنچه می‌گویند گوش دهید. “
قانون طلایی کلیر عبارت است از: هرگز هیچ کس را در مقابل جمع به خاطر نظراتش تحقیر نکنید. این کار به احتمال زیاد نتیجه معکوس خواهد داد.
جووان بایفورد هم با این نظر او موافق است: ” اگر تصمیم دارید در مورد تئوری‌های توطئه بحث کنید، باورهای دیگران را به تمسخر نگیرید.”
به یاد داشته باشید افراد اغلب به این دلیل تئوری‌های توطئه را باور می‌کنند که در عمق وجود خود نگران یا مضطرب هستند. سعی کنید این احساسات را بفهمید، به خصوص در سالی شبیه به آنچه پشت سر گذاشته‌ایم.
۳- تشویق به تفکر انتقادی
” من خودم در موردش تحقیق کرده‌ام”؛ این جمله‌ایست که اغلب از زبان افرادی که تئوری‌های توطئه را باور دارند، می‌شنویم.
مشکل اینجاست که تحقیقات آنها معمولا به تماشای ویدئوهای حاشیه‌ای یوتیوب، دنبال کردن تصادفی افراد در فیس‌بوک و گلچین کردن شواهد و مدارک از حساب‌های توئیتری طرفداران متعصب این نظریات محدود می‌شود.
اما به گفته جووان بایفورد روح تردید حاکم بر فضای مجازی متاثر از تئوری‌های توطئه، در واقع کلید آغاز افکار منطقی است.
او می‌گوید: ” بسیاری از افرادی که تئوری‌های توطئه را باور دارند خود را شک‌گرایایی موفق و محققانی خود آموخته در زمینه مسائل پیچیده می‌دانند. این را به عنوان مساله‌ای مطرح کنید که اصولا برایتان با ارزش است و به آن اهمیت می‌دهید.”
” هدف شما این نیست که از میزان تردید یا کنجکاوی آنها بکاهید. بلکه می‌خواهید چیزی که نسبت به آن کنجکاو هستند یا به آن شک دارند را تغییردهید. “
این رویکرد به یکی از اهالی بلفاست به نام فیل کمک زیادی کرده است. او سابقا از هواداران متعصب تئوری‌های توطئه مربوط به حادثه ۱۱ سپتامبر بود. فیل می‌گوید: “اغلب اوقات روی این مساله تاکید می‌کردم که بسیاری از کارشناسان هم به روایت‌های رسمی شک دارند. این از نظر من بسیار قانع کننده بود. کارشناسان چرا باید دروغ بگویند؟”
اما بعد نه تنها به “منابع رسمی” بلکه علاوه بر آن به ” کارشناسان” متفاوتی که آنها را دنبال می‌کرد هم شک کرد.
به این ترتیب او درک عمیق‌تری نسبت به روش علمی و حتی شک‌گرایی پیدا کرد. صرف این که یک کارشناس به موضوعی اعتقاد دارد، به معنای حقیقت داشتن آن نیست.
او می‌گوید: ” شما می‌توانید متخصصان و افراد بسیار باهوشی را پیدا کنید که هر موضوعی را تأیید می‌کنند.”
کلیر واردل می‌گوید: ” روی افرادی که این ایده‌ها را ترویج می‌هند و آنچه ممکن است بدست آورند، تمرکز کنید. به عنوان مثال، با فروش لوازم بهداشتی نفع اقتصادی می‌برید و سودی که جمع‌کردن فالوئر برایتان دارد هم کسب شهرت است.”
۴- سوال بپرسید
راستیآزمایی مهم است اما استفاده از این رویکرد در مواجهه با فردی که با تمام وجود به تئوری‌های توطئه اعتقاد دارد، چندان درست نیست. کارشناسان می‌گویند تاثیر سوال پرسیدن بسیار بیشتر از بیان نظرات قطعی است.
کلیر واردل می‌گوید: ” در این گونه مکالمات، تمرکز روی تاکتیک‌ها و تکنیک‌هایی که مروجان اطلاعات نادرست از آنها استفاده می‌کنند از تلاش برای اثبات نادرستی آنها موثرتر است.”
به سوالات کلی فکر کنید که افراد را به فکر کردن در مورد باورهایشان ترغیب میکند. مثلا این که آیا برخی از باورهای آنها با هم تناقض ندارند؟ آیا جزییات نظریه‌ای که مطرح می‌کنند، منطقی به نظر می‌رسد؟ آیا به شواهدی که علیه این نظریات هستند هم فکر کرده‌اند؟
فیل می گوید: ” سوال پرسیدن و جلب توجه افراد به کاستی‌ها، در نهایت باعث می‌شود آنها به اعتماد به نفس خود شک کنند و ذهن آنها برای شنیدن دیدگاه‌های متفاوت باز شود.”
۵- انتظار نتیجه آنی نداشته باشید
اگر امیدوار هستید یک مکالمه سازنده به سرعت به یک بینش و ادراک آنی ختم شود بهتر است این فکر را از سرتان بیرون کنید.
بیرون کشیدن افراد از عمق چاه تئوری‌های توطئه می تواند فرایندی بسیاری طولانی باشد.
جووان بایفورد در این باره می‌گوید: ” نسبت به نتیجه‌ای که می توانید بدست آورید، واقع‌بین باشید. تئوری‌های توطئه به افرادی که به آنها اعتقاد دارند، حس برتری القا می‌کنند. این تئوری‌ها در افراد عزت نفس بسیار بالایی ایجاد می‌کنند و همین باعث می‌شود آنها در برابر تغییر مقاومت کنند.”
از نظر کلیر والدر که در زمینه راستیآزمایی فعالیت میکند، دلیل روی آوردن به این دست تئوری‌ها فقط ضربه خوردن عزت نفس نیست. دنیا سال وحشتناکی را پشت سر گذاشته و برای عده بسیاری، تئوری‌های توطئه منبع آرامش بوده‌اند.
او می‌گوید: ” باید قبول کنید زندگی همه زیر و رو شده و آنها به دنبال توضیحی برای آن هستند. تئوری‌های توطئه معمولا داستان‌هایی ساده و تاثیرگذار هستند که مسائل جهان را توضیح می‌دهند. واقعیت پیچیده و آشفته است و پردازش آن برای ذهن‌های ما سخت‌تر است. “
اما کارشناسان همگی می‌گویند حتی اگر به سرعت به نتیجه نرسیدید هم دست از تلاش نکشید.bbc
