الف- اطلاعات فرهنگی در کلاس درس نباید به صورت قضاوتی مطرح شوند. نباید کار به مقایسه و ارزشگذاری بین فرهنگ بومی زبان‌آموزان و فرهنگ ایرانی کشیده شود. کلاس از این نظر باید خنثی باشد. به گونه‌ای که زبان‌آموزان به دور از تعصب و ارزشگذاری به نکته‌های فرهنگی و تفاوت‌های آنها با فرهنگ خودشان پی ببرند.
ب- تهیه مواد درسی مناسب در آموزش نکات فرهنگی بسیار اهمیت دارد. استفاده از منابع واقعی و طبیعی گفتار و زندگی روزمره در آموزش فرهنگ بسیار مهم و اساسی است. یک مقاله علمی، یک زندگینامه یا مقاله‌ای درباره فرهنگ ایرانی نمی‌تواند به اندازه یک گفتگوی واقعی انعکاس دهنده نکات فرهنگی باشد. از این رو معلمان و مؤلفان باید از فیلم‌های سینمایی، اخبار، گزارش‌های رادیویی و تلویزیونی، وبلاگ‌ها، عکس‌ها، روزنامه ها و مجلات و حتی آگهی‌های بازرگانی به این منظور استفاده کنند. حتی برای سطح مقدماتی هم می‌توان تنها قسمت‌های سلام و احوالپرسی شخصیت‌های مختلف را از فیلم‌های مختلف جدا کرد و در کلاس نمایش داد و همزمان تمرین‌هایی به شکل جدول در اختیار زبان‌آموزان قرار داد تا پر کنند.در اینجا چند فعالیت کلاسی و تعدادی منبع مفید برای تهیه مواد درسی مرتبط با نکات فرهنگی ارائه میشود که در کلاس‌های فارسی تجربه شده و کارآمد بودن آنها به محک گذارده شده است:
۱- همانطور که پیش از این نیز گفته شد، آموزش نکات فرهنگی تنها به صورت ضمنی در کلاس کافی نیست. یک موضوع جالب که به صورت یک متن خواندن می‌تواند در کلاس مطرح شود، موضوع تفاوت‌های فرهنگی است. همچنین می‌توان از شاگردان خواست که خاطرهای جالب درباره سوءتفاهم‌های فرهنگی را که در ایران یا هر کشور دیگری برای آنان اتفاق افتاده است، در کلاس تعریف کنند و درباره دلایل آن سوء تفاهم بحث کنند. به این ترتیب کلاس زبان علاوه بر آموزش زبان، موضوع فرهنگ را که به صورت ناخودآگاه در ذهن همگان وجود دارد، به صورت خودآگاهانه به چالش می‌کشد و به زبان‌آموزان کمک می‌کند با دقت بیشتری به رفتارهای فرهنگی خود و فارسی‌زبانان توجه کنند.
۲- یکی دیگر از موضوعات درسی می‌تواند موضوع حرکات سر و دست و بدن باشد. با تهیه یک متن جالب درباره این موضوع می‌توان بحث را به سمت تفاوت‌های زبان بدن در فرهنگ‌های گوناگون پیش برد و از خلال آن (و بهتر است با نمایش فیلم) شیوه‌های حرکات بدن در میان ایرانیان را توضیح داد. انکار، تأیید، تعجب، عصبانیت، تهدید، تشویق، اظهار بی‌اطلاعی و دیگر موارد را می‌توان با استفاده از رفتارهای غیرزبانی تشریح کرد و از زبان‌آموزان خواست که آنها را با فرهنگ غیرکلامی جامعه خود مقایسه کنند .
۳- همانطور که گفته شد، استفاده از فیلم‌های سینمایی ایرانی در کلاس فارسی یکی از فعالیتهای مفید در آموزش نکات زبانی و غیر زبانی فرهنگ است. با فیلم‌های سینمایی می‌توان نحوه نشستن، نگاه کردن افراد به یکدیگر، روابط غیر کلامی، زبان بدن و حرکات مربوط به زمان‌های عصبانیت، خوشحالی، بیان تبریک
و … را به زبان‌آموزان نشان داد و درباره آنها در کلاس گفتگو کرد. به این ترتیب زبان‌آموزان هنجارهای فرهنگی ایران را می‌آموزند و خود می‌توانند آنها را با هنجارهای جامعه خود مقایسه کنند. همینطور در سطوح پیشرفته با نمایش فیلم و بحث درباره داستان فیلم، زبان‌آموزان با مسائل روز، موضوعات حساس و دغدغه‌های فکری و فرهنگی ایرانیان آشنا می‌شوند.
۴- معرفی پایگاه‌های اینترنتی و وبلاگ‌هایی با موضوعات مختلف فرهنگی در کلاس یکی از فعالیتهای مفید است. حتی برای تکلیف منزل می‌توانیم از شاگردان بخواهیم مطلبی از یکی از پایگاه‌ها یا وبلاگ‌ها انتخاب کرده و درباره آن در کلاس صحبت کنند. البته لازمهاین فعالیت آشنا بودن معلمان فارسی با پایگاه‌های فارسی‌زبان در اینترنت است.
۵- ضرب‌المثل‌ها و تشریح آنها در کلاس درس می‌تواند در نشان دادن تفاوت‌های فرهنگی میان دو زبان مفید باشد. گاهی ضرب‌المثل‌ها در عین حال که ارزش‌های جامعه را نشان می‌دهند، به گذشته و تاریخچه فرهنگی نیز اشاره می‌کنند(Ciccarelli, 1996) و می‌توانند باعث به راه‌افتادن بحث‌های تاریخی در کلاس شوند. اما در انتخاب ضرب‌المثل‌ها باید دقت کرد. اولاً آنهایی را که رایج‌تر هستند باید انتخاب کرد و ثانیاً با مثال‌هایی متفاوت باید کاربرد صحیح آنها را آموزش داد؛ به نحوی که هم معلم و هم زبان‌آموز به این اطمینان برسند که موقعیت درست برای استفاده از آن ضرب‌المثل مشخص شده است .
۶- نقش بازی کردن در کلاس که یکی از فعالیتهای مفید برای آموزش زبان است، برای آموزش نکات فرهنگی نیز مفید است. می‌توان نمایش‌هایی ترتیب داد که بر پایه نکته‌های فرهنگی استوارند. مثلاً «تعارف» در زبان فارسی را می‌توان با یک مکالمه کوتاه در کلاس آموزش داد که زبان آموزان به صورت دو نفری آن را تمرین و اجرا می‌کنند.در مورد این فعالیت ذکر این نکته اهمیت دارد که موقعیت‌هایی برای بازی در کلاس انتخاب شود که بیشتر با نیاز زبان‌آموزان تطابق داشته باشد. خوب است که معلم فهرستی از چند موقعیت را در اختیار شاگردان قرار دهد و در انتخاب موقعیت مورد علاقه و مورد نیاز شاگردان از خودشان کمک بگیرد. بنابراین ممکن است برای یک کلاس خرید کردن و پول پرداختن موقعیت جذاب تری برای بازی باشد و برای کلاس دیگر موقعیت وارد شدن به یک فضای اداری و درخواست برای دیدن مدیر اداره. همچنین سطح زبان‌آموزان هم در انتخاب بافت و موقعیت بازی مهم است. بعضی موقعیت‌های پرچالش‌تر برای سطوح میانی به بالا مناسب‌تر است. نکته مهم دیگر در مورد این فعالیت این است که ابتدا واژه‌های مورد نیاز در اختیار زبان‌آموزان قرار بگیرد که این امر می‌تواند به صورت نمایش یا شنیدن یک گفتگو در ابتدای فعالیت مورد نظر باشد یا اینکه با تصاویر و توضیحات معلم، شاگردان واژه‌های مورد نیازشان را برای آن موقعیت بیاموزند.در مورد نقش بازی کردن در کلاس و آموزش نکات فرهنگی، برایان و فلمینگ (۱۹۹۸) هشدارهایی دادهاند. به گفته آنان باید مواظب باشیم که در جریان این فعالیت زبان‌آموزان را با کلیشه های فرهنگی و سوءتفاهم مواجه نکنیم. از این رو مثلاً در توضیح یک عقیده یا یک عادت فرهنگی دلایل پسندیده بودن آن را به صورت معقولی شرح دهیم. مثلاٌ درباره عادت تعارف در میان ایرانیان باید توضیح دهیم که مفهوم «قابل ندارد» به راستی چیست و چرا گفتن آن برای ما مطلوب است.
۷- فعالیت دیگر می‌تواند به این گونه باشد که یک موضوع یا یک شیء یا یک خوراکی ویژه را در کلاس به زبان‌آموزان نشان دهیم و از آنها بخواهیم درباره آن پرس و جو و تحقیق کنند و روش استفاده، زمان استفاده و موقعیت مربوط به آن را در جلسه بعد توضیح دهند. مثلاً با نشان دادن قند و شکر و توضیح درباره تفاوت‌های تولید آنها از زبان‌آموزان بخواهیم پس از تحقیق، عادات استفاده از قند و نحوه چای خوردن ایرانیها را توضیح دهند.
۸- استفاده از داستان و متون ادبی هم در آموزش نکات فرهنگی بسیار مفید است. اما در این مورد محدودیت‌هایی وجود دارد و در انتخاب متن‌ها باید دقت زیادی کرد. همچنین استفاده از ادبیات بیشتر در سطوح پیشرفته عملی است.
۹- یک فعالیت جالب دیگر در این زمینه این است که به عنوان تکلیف خارج ار کلاس از زبان‌آموزان بخواهیم با دوستان فارسی‌زبان خود مصاحبه کنند و در مورد پیشینه خانوادگی، شغل آنها، تفریحات آنها و کلاً سبک زندگی آنها اطلاعات جمع‌آوری کنند و در کلاس به صورت سمینار ارائه دهند. مثلاً به این ترتیب که: «دوست من، سپیده، ۲۴ سال دارد. با خانواده‌اش در … زندگی می‌کند و…»همچنین معلم باید زبان‌آموزان را ترغیب کند که دوستان ایرانی پیدا کنند. با فروشندگان، راننده‌ها و مسافران وارد صحبت شوند و گفتگوهای خود را درکلاس تعریف کنند. این مورد به خصوص برای زبان آموزانی که به دلیل خجالتی بودن، به سختی صحبت می‌کنند، تمرین مفیدی است.
نقش معلم
از آنجایی که امروزه ارتباط تنگاتنگ میان زبان و فرهنگ بر همه آشکار شده است، معلمان زبان با وجود دلبستگی به آموزش نکات دستوری و واژگان، باید تلاش کنند حتی در سطوح مقدماتی مدتی از وقت کلاس را به نکات فرهنگی زبانی و غیر زبانی اختصاص دهند؛ چون در غیر اینصورت کلاس زبان نه فقط جذابیت خود را برای زبان‌آموز از دست می‌دهد، بلکه هدف آن هم که پرورش مهارت ارتباط است، برآورده نمیشود .همانطور که پیش از این هم گفته شد، هدف‌یابی کل کلاس و همینطور تک تک زبان‌آموزان اهمیت زیادی در طراحی فعالیتهای کلاسی و تکلیف‌های خارج از کلاس دارد.
معلم حتی می تواند با در نظر گرفتن علائق و نیازهای گوناگون زبان‌آموزان (تجارت، موسیقی، غذا، دانشگاه و …) از آنها تکالیف متفاوتی بخواهد.معلم باید خودآگاهی فرهنگی بالایی داشته باشد و آن را همواره در خود پرورش دهد. همچنین باید با دانستن وقایع اخیر اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و تأثیر این وقایع بر فرهنگ جامعه ایران، بتواند به زبان آموزان در درک صحیح فرهنگ جامعه کمک کند.و سرانجام معلم باید تا آنجا که می‌تواند به دور از ارزشگذاری به آموزش فرهنگ بپردازد و نسبت به دانستن نکات فرهنگی درباره فرهنگ بومی شاگردان خود نیز اظهار علاقه کند. این امر به نزدیک شدن بیشتر زبان‌آموزان به معلم کمک کرده و فضای کلاس را دوستانه‌تر می‌کند؛ ضمن اینکه دانستن نکاتی درباره فرهنگ‌های دیگر، دانش مفیدی در حرفه معلمی است.
codex09x
page11
